Lies,
big lies and statistics
Natuurlijk
zijn cijfers wat ze zijn. Alleen, cijfers spreken niet voor zich. Om
een statistiek correct te interpreteren, is het noodzakelijk om die
in zijn context te zien. Het citaat (van de Britse staatsman
Benjamin Disraeli)
“Er
zijn drie soorten leugens: leugens, grote leugens en statistieken”
werd immers niet voor niets wereldberoemd.
(op de grafieken klikken om ze volledig te zien)
De
Standaard baseerde zijn stelling op door ‘Euromod
gecorrigeerde SILC-data’.
Niet-specialisten horen het nu in Keulen donderen. Even een woordje
uitleg. Om ongelijkheid van inkomen te meten zijn er grosso modo twee
bronnen: ofwel baseert men zich op fiscale data (belastingaangiften
dus), ofwel doet men een beroep op surveydata
(waarbij
men de mensen bevraagt over hun inkomen).
De
SILC (Statistics on Income and Living Conditions) is de bevraging
waarop de Europese Unie zijn ‘officiële
statistieken’
baseert. Enquêtes
kennen veel problemen, maar er wordt veel in het werk gesteld om de
accuraatheid ervan te verbeteren.
Bij
door Euromod gecorrigeerde SILC-data vertrekt men van het
bruto-inkomen dat de mensen rapporteren en past men daarop het
belastingstelsel van een land toe. Tegelijkertijd worden bepaalde
uitkeringen – waaronder de werkloosheidsuitkeringen – automatisch
ingevuld.1
Het
valt te betwijfelen of deze schatting van het netto-inkomen
betrouwbaarder is dan het netto-inkomen dat de mensen zelf
rapporteren. Deze bedenking leeft trouwens ook in wetenschappelijke
kringen.2
Voor België
geeft deze berekeningswijze een lagere ongelijkheid en een lagere
inkomensarmoede. Kan kloppen, maar we moeten voorzichtig zijn met
zo’n
conclusies.
Daarenboven
kampen dergelijke studies met één
centraal
probleem: hoe zou de inkomensverdeling eruitzien in afwezigheid van
de overheid? Bij deze data vertrekt men van bruto-inkomens. Je zou
echter kunnen beargumenteren dat ook het bruto-inkomen van de
personen
beïnvloed
wordt door de welvaartsstaat.
Een
bekend voorbeeld is de theorie van de ‘reserveringsloon’
(beter bekend onder de Engelse term ‘reservation
wage’):
doordat de overheid werkloosheidsuitkeringen uitkeert, zullen mensen
minder vlug laagbetaalde job aannemen. Op die manier wordt de
onderzijde van de loonverdeling gecomprimeerd. Het is dan ook
moeilijk om de mate herverdeling in te schatten.
Geen
‘exceptioneel’
gelijk land door matige prestaties voor armoede
Volgens
de grafiek gepubliceerd
in
De Standaard zouden we landen als Zweden en Nederland – die gekend
staan als egalitair – achter ons laten.
Hetzelfde
patroon vinden we echter niet terug als we vertrekken van de primaire
SILC-data (bron: Eurostat3,
gegevens inkomensjaar 2011 – SILC 2012). Volgens die gegevens behoort
België
tot de meer gelijke landen, maar is het geenszins een outlier.
Scandinavische
landen als Noorwegen en Zweden komen duidelijk naar voor als meer
egalitair. Ook buurland Nederland doet het iets beter. Het kan gerust
zijn dat de door Euromod gecorrigeerde SILC een betere schatting van
de ongelijkheid oplevert, maar als de rangschikking tussen landen
significant wijzigt, is voorzichtigheid op zijn plaats.
Een
ander belangrijk gegeven is dat België
het absoluut niet zo goed doet als we kijken naar de relatieve
inkomensarmoede. Deze maat geeft weer hoeveel individuen een inkomen
hebben onder 60 procent
van de mediaan. België
doet met 15 procent
nauwelijks beter dan het Europees gemiddelde en moeten landen als
Nederland (10,1 procent)
en Noorwegen ver laten voor gaan (10,1
procent).
Enkele
bedenkingen over herverdeling
Tot
slot nog enkele bedenkingen over het concept ‘herverdeling’.
Het wijst erop dat de overheid de oorspronkelijke inkomensverdeling
herschikt. Twee bedenkingen zijn op hun plaats.
Allereerst,
de overheid herverdeelt niet enkel van rijk naar arm, maar soms ook
van arm naar rijk. Dat is het alom bekende Matteüseffect
waar vooral het Centrum voor Sociaal Beleid (UA) onderzocht naar
verricht.
Denk
hierbij onder meer aan de fiscale aftrek van een hypothecaire lening
of aan de aftrekbaar van de kinderopvangkosten. Goedbedoelde
maatregelen die vaak een inegalitair effect hebben.
Ten
tweede, de term herverdeling houdt in dat er eerst een verdeling
gebeurt door de (al dan niet gereguleerde) markt. Vaak blijft het
immers onderbelicht dat deze markt ook ‘herverdeelt’.
Van loontrekkenden naar aandeelhouders of van huurders naar eigenaars
zijn maar twee veelzeggende voorbeelden. Of hoe ook hier woordgebruik
belangrijk is.
Olivier
Pintelon is actief in de denktank
Poliargus.
1
Meer uitleg over de gebruikte methodologie vind je hier:
https://www.iser.essex.ac.uk/publications/working-papers/euromod/em13-13.pdf
2
Een paper die handelt over dit probleem vind je hier:
https://www.iser.essex.ac.uk/publications/working-papers/euromod/em16-14.pdf
3
Deze gegevens zijn vrij beschikbaar op:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1
