Er waren al eerder problemen met deze bouwlift. De betrokken bouwonderneming, Torunlar, wist dat, maar kwam niet met geld over de brug om het defect te verhelpen. Directeur Aziz Torun was er als de kippen bij om dat tegen te spreken. Hij hield zelfs zijn werknemers verantwoordelijk voor het ongeluk.

Demonstratie

Er ontstond een spontane demonstratie, waar de oproerpolitie snel op afkwam. Een bouwvakker smeekte de dienders in emotionele bewoordingen geen geweld te gebruiken. Tevergeefs, want even later spoten de waterkanonnen en stonk het traangas.

Een dag later werd bevestigd dat de bouwlift al een tijd bloedlink was en dat het defect telkens met kunst en vliegwerk was verholpen. Al die tijd werden waarschuwingen genegeerd door Torunlar, en dat terwijl in april al iemand om het leven gekomen was bij een incident met het helse ding. De arbeidsinspectie (of wat daarvoor door moet gaan) kwam toen langs, deelde een symbolische boete uit, maar liet na om de bouwlift te vergrendelen in afwachting van een degelijke reparatie.

En zo kon het gebeuren dat de bouwlift twee weken geleden nogmaals ongewenst richting aarde ging. Een bij noodgevallen automatisch in werking tredend remmechanisme voorkwam toen ernstige gevolgen. Vorige week was de staat van de constructie kennelijk dusdanig verslechterd dat ook deze voorziening niet meer functioneerde.

Beerput

Het ongeluk met de bouwlift trok het deksel van een beerput vol erbarmelijke omstandigheden binnen de Turkse bouwsector. Arzu Cerkezoglu, een vertegenwoordigster van de vakbond Disk, ging een kijkje nemen in de slaapruimten nabij de plaats des onheils. Bouwvakkers uit de provincie slapen daar omdat ze in Istanbul verder geen onderkomen hebben.

Cerkezoglu schrok zich een ongeluk. Wat ze aantrof deed haar aan ‘een concentratiekamp’ denken. Bouwvakkers slapen in de toekomstige parkeergarages van het complex, vier verdiepingen onder de grond, zonder ramen of ventilatie, terwijl daar ook giftig bouwmateriaal ligt opgeslagen. Toiletten en douchegelegenheden waren volgens Cerkezoglu ‘extreem onhygiënisch.’ In de slaapruimte zei ze ‘grote ratten’ te hebben gezien.

Volgens Aziz Torun van Torunlar gaat alles desalniettemin volgens de regels. Cerkezoglu was verbijsterd: ‘Ik roep hem op om 24 uur onder deze omstandigheden met zijn werknemers door te brengen, daar te slapen, hetzelfde voedsel te eten, naar het toilet te gaan en een douche te nemen, dan zal hij de werkelijkheid ervaren.’

Wormen

Misstanden in de bouwsector zijn geen uitzondering in Turkije. Twee dagen na het ongeluk in Mecidiyiköy legden bouwvakkers elders in Istanbul het werk neer. Om hun omgekomen collega’s te eren, maar ook om erop te wijzen dat ze zo nu en dan niet betaald krijgen.

Voor tv-camera’s toonden ze het eten dat baaslief hun voorschotelt. Zaten naar hun zeggen ‘wormen en parasieten’ in. Deze actie bleef niet zonder resultaat, want de eisen werden ingewilligd. Daar zouden andere bouwvakkers door geïnspireerd kunnen raken.

Soma

Het ongeluk van vorige week doet denken aan de ramp met de kolenmijn in Soma eerder dit jaar. Waarschuwingen over veiligheidsrisico’s werden toen eveneens genegeerd. Daarnaast had de eigenaar van de mijn, evenals Azizi Torun van Torunlar, banden met de in Turkije regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP).

Voor bouwondernemers zijn betrekkingen met de AKP erg belangrijk. Simpelweg omdat het anders moeilijk is om in de Turkse bouwwereld iets voor te stellen. Omgekeerd toont de AKP zich uiterst betrokken bij de aanleg van onroerende goederen. De Amerikaanse krant Wall Street Journal constateerde in 2012 dat 60% van de door de regering genomen beslissingen daarmee te maken had.

Smeergeld

Binnen corruptieschandaal rond de AKP, dat vorige jaar onthuld werd, was een hoofdrol weggelegd voor bouwondernemers. Zij schenken grote bedragen aan stichtingen die onder het beheer vallen van familieleden en kennissen van president Erdogan. Gaat onder de noemer van liefdadigheid, maar een kind begrijpt dat het om smeergeld gaat.

Dat smeergeld kan er eenvoudig af, want er wordt goed verdiend door bouwondernemers. Als tegenprestatie dient de AKP hun belangen. Dit bracht Selahattin Demirtas van de Democratische Volkspartij (HDP) afgelopen week tot de uitspraak: ‘Deze heren [de bouwondernemers] zijn sponsors van de AKP en vinden zoveel steun bij die partij dat ze het niet nodig vinden om geld uit te geven aan de veiligheid van werkers.’

Graaikapitalisme

Voor de komst van de AKP kwamen werkgerelateerde ongelukken al vaak voor in Turkije. De gebrekkige staat, die veel ondernemingen beheerde, was daar verantwoordelijk voor.

Wanneer de door AKP op gang gebrachte privatisering van staatsondernemingen geleid had tot de komst van een efficiënte en vooral onafhankelijke arbeidsinspectie, was het aantal bedrijfsongelukken mogelijk binnen de perken gebleven. Een instantie van dien aard kwam er echter niet. Goede en veilige arbeidsomstandigheden kosten immers geld en dat is strijdig met het gewetenloze graaikapitalisme dat vaste voet aan de grond kreeg in Turkije onder de AKP. Dan toch liever een arbeidsinspectie die in de eerste plaats de belangen van de ondernemers dient.

De gevolgen zijn een achteruitgang van de arbeidsomstandigheden en een toename van het aantal werkgerelateerde ongelukken. Het wordt almaar erger. In 2008 waren er in totaal 72.963 ongelukken op werkplaatsen, waarvan 5574 in de bouwsector. Dat jaar kwamen er ‘nog maar’ 297 bouwvakkers om het leven. In 2012 liepen de ongelukken op werkplaatsen op tot een aantal van 74.871, waarvan er 9209 in de bouwsector plaatsvonden. Het aantal dodelijke slachtoffers was daar toen al 744 geworden. Tussen 2008 en 2012 vonden in totaal 1754 bouwvakkers de dood tijdens het werk, terwijl er 940 blijvend invalide raakten.

Werkgelegenheid

Ondernemers wassen hierover hun handen in onschuld. Zij sussen het geweten met het argument dat ze werkgelegenheid scheppen, wat een onbetwistbaar gegeven is. Ondertussen profiteren zij van het feit dat bouwvakkers zich geen kieskeurigheid kunnen permitteren. Het hongerloontje van tussen de twintig en dertig euro per dag dat ze krijgen, is nog altijd beter dan werkloosheid en hongerige kinderen. Gevaarlijk werk wordt daarbij voor lief genomen.

De bouwsector zal nog wel een tijdje garant staan voor werkgelegenheid. Tot de bubble van de Turkse economie met een daverende klap onderuitgaat, waar veel economen bang voor zijn. Komt het inderdaad zover, dan zijn de rapen gaar en kan Turkije zich opmaken voor een crisis, met name in de bouwsector. Zo ver zijn we echter nog niet. Laten we optimistisch zijn, er kan nog een wonder gebeuren…

Davutoglu

Voorlopig wordt er nog goed verdiend door bouwondernemers. Zoveel dat de sector een aanzuigende werking kreeg. Ondernemers die eerder alleen nog textiel produceerden, begonnen bijvoorbeeld ook met bouwen. Door de nadruk op de bouw werd deze sector zelfs de hoeksteen van de economische groei in Turkije.

De AKP klopt zich op de borst over dat succes. Wanneer het fout gaat, schuift die partij de verantwoordelijkheid af op het Opperwezen. Premier Davutoglu deed dat vorige week door de slachtoffers tot ‘martelaren’ (van het geloof) te verklaren. Er zal een onderzoek komen en er zullen maatregelen getroffen worden, zei hij. Dat werd ook gezegd na de ramp in Soma, maar sindsdien moet het eerste serieuze initiatief om de veiligheid op werkplaatsen te verbeteren nog van start gaan.

De families van de slachtoffers zullen wel wat toegestopt krijgen door bouwonderneming Torunlar, en de regering zal er waarschijnlijk ook wat bijleggen. Ondertussen zetten de bouwvakkers hun gevaarlijke werk voort alsof er niets gebeurd is. Grote kans dat ze bij de volgende verkiezingen weer op een AKP-kandidaat stemmen. Zo ging het na Soma ook bij de presidentsverkiezingen. De AKP is nu eenmaal bestand tegen ongelukken waar ze zelf deels verantwoordelijk voor is.

En dan maar wachten op het volgende catastrofale ongeluk, dat niet uit kan blijven zolang ondernemers waarschuwingen over risico’s negeren en adequate maatregelen door de regering uitblijven. 

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)