Slaapwandelen we naar een derde wereldoorlog?

Veel waarnemers verwijzen naar het boek Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914 van de Australische historicus Christopher Clark dat in 2012 verscheen. De voormalige Duitse bondskanselier Helmut Schmidt – 95 ondertussen – was één van de eersten die de vergelijking maakte.

“Ik wil geen Derde Wereldoorlog aanmoedigen en zeker geen oproepen doen voor meer geld voor meer wapens voor de NAVO, maar het gevaar dat de situatie verergert, zoals in 1914, groeit elke dag. Europa, de VS en ook Rusland gedragen zich zoals in het boek van Christopher Clark over het begin van de Eerste Wereldoorlog dat de moeite waard is om te lezen: zoals slaapwandelaars.”

In zijn boek probeert Clark niet uit te leggen waarom de oorlog er kwam maar hoe die er kwam. Of zoals hij zelf zegt in een recent interview: “Ik zeg niet dat de leiders van 1914 op een onbewuste manier handelden zoals de analogie met slaapwandelaars kan suggereren. Het zou een vergissing zijn om geen schuld of verantwoordelijkheid toe te wijzen aan deze leiders en de beslissingen die ze namen. De Eerste Wereldoorlog was geen ongeluk. Slaapwandelen betekent dat ondanks de rationele en in hun ogen intelligente beslissingen die ze namen, deze leiders een beperkt zicht hadden op de grotere gevolgen van die beslissingen. De uitkomst van individuele en rationele beslissingen was irrationeel en die werd niet veroorzaakt door één beslissing afzonderlijk.”

Het was dus een mix van beslissingen, een keten van reacties. Vreemd genoeg ziet Clark zelf weinig parallellen tussen 2014 en 1914. In datzelfde interview noemt hij Poetin de enige slaapwandelaar.

Overal slaapwandelaars

Fout, reageert Frank Furedi die dit jaar zelf met een 1914-boek uitpakte (First World War, Still No End In Sight). “Slaapwandelaars spoken ook in de kanselarijen en ministeries van Buitenlandse Zaken in Westerse hoofdsteden”, schrijft hij in een opiniestuk.

Furedi ziet één groot verschil met 1914. Politieke leiders krijgen het grote publiek niet mee. “De Europese, de Amerikaanse, noch de Russische bevolking wil oorlog. Dat zal politici niet tegenhouden om nog meer Libiës en Syriës te creëren in de wereld, maar voorlopig zal publieke steun voor die avonturen vooral opvallen door afwezigheid.”

Ook andere specialisten zijn minder optimistisch dan Clark. Dominique Moisi, professor en adviseur bij het Franse Institut d'Affaires Internationales, vindt de huidige toestand gevaarlijker dan die van honderd jaar geleden.

“Toen werd de wereld niet bedreigd door het doembeeld van de nucleaire apocalyps”, schrijft Moisi. De grote uitroeiiingsinstrumenten moesten nog uitgevonden worden en oorlog leek toen echt de verderzetting van politiek met andere middelen.

De Amerikaanse journalist Robert Parry, die in de jaren '80 faam verwierf door het Iran-Contra-schandaal bloot te leggen, maakt eveneens het bruggetje tussen 1914 en 2014. Parry hamert al maandenlang op dezelfde nagel. De EU heeft de eerste domino in Oekraïne omgegooid door een associatieverdrag voor te stellen aan het land, en de VS hebben de spanning die dat veroorzaakte uitgebuit om Poetin in het nauw te drijven.

Oplossingen

Robert Parry heeft dan ook een helder advies om verdere escalatie te vermijden. “Porosjenko en Yatsenyuk (respectievelijk de president en de premier van Oekraïne, nvdr) moet ronduit duidelijk gemaakt worden dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO en dat de NAVO niet van plan is een oorlog te beginnen tegen Rusland. Andere lidstaten van de NAVO moet hetzelfde verteld worden.”

Opvallend zijn ten slotte de sussende woorden van Immanuel Wallerstein, grondlegger van de Wereldsysteem-analyse. “Zal het conflict in Oekraïne escaleren tot een echt militair Koude Oorlog-conflict? Waarschuwingen voor een dergelijke evolutie zie je zowel bij links, rechts als in het centrum van het politieke spectrum. Ik geloof er niet in, net omdat ik denk dat Merkel en Poetin hun diplomatieke inspanningen zullen doorzetten, ook al wordt de retoriek harder.”

Hij ziet het Duits-Russische duo als de enige twee hoofdrolspelers die het hoofd koel houden, omringd door heethoofden – of noemen we hen slaapwandelaars?  – die geen oplossing voor het conflict willen.