Om zich te verkopen, moeten economen – wat een econoom ook moge zijn – zichzelf in de markt zetten met een ‘model’.
Een economisch model probeert maatschappelijke verschijnselen te verklaren door middel van ‘regels’ en ‘wetmatigheden’.
De maatschappij wordt door het opzetten van zo’n model gereduceerd tot een grote machine die een bepaalde finaliteit levert (economische groei/werkloosheid/inflatie) naargelang je een draai geeft aan de knoppen. Alles wordt perfect voorspelbaar met een economisch model. Althans in de ogen van de ontwikkelaar van het model. Echter, op deze manier creëer je een imaginaire exacte wetenschap: de economische wetenschap.
De econoom waant zich een god die de regels vastlegt.
In de echte exacte wetenschappen zijn modellen bewijsbaar of ongeldig. Daalt de temperatuur onder 0°C dan bevriest water. Wanneer dit op een hoogte gebeurt, werkt de wet van de zwaartekracht en valt het bevroren water naar beneden. Deze twee parameters geven de finaliteit die we kennen als sneeuw.
Economen geloven dat ze een maatschappij in een dergelijk keurslijf van regels en modellen kunnen steken, zodat ieder fenomeen verklaarbaar wordt.
“Produceer en je zal verkopen”
Zo is er de ‘wet van Say’. Say was een Frans zakenman uit de 18de eeuw. Hij werkte een economisch model uit waaruit moest blijken dat de vraag naar producten niet wordt bepaald door de koopkracht van burgers (of de aanwezigheid van geld), maar door het aanbod van de producten zelf. Kort door de bocht kan je de wet van Say samenvatten als: “Produceer en je zal verkopen”.
Wie dit met gezond boerenverstand benadert, zal zich waarschijnlijk in de haren krabben. Ontbreekt er niets fundamenteels in het model? Heb je geen kopers (met koopkracht) nodig voor je kan produceren?
Vertaal dit naar de 21ste eeuw en je krijgt het volgende te lezen: “Zorg ervoor dat bij bedrijven de voorwaarden gecreëerd worden om goederen te produceren en de economie zal floreren”.
Die voorwaarden zijn traditioneel: lage lonen, lage belastingen en weinig regels. Opnieuw schort hier duidelijk iets aan ‘het model’. Waar is de vraagzijde in dit verhaal?
Was in 45 de Wet van Say toegepast, dan was Europa een sociale en economische woestijn.
De realiteit heeft de wet van Say ingehaald. Europa is – vooral na WO II – een sociaal en economisch succesverhaal geworden door de combinatie van een sociaal welvaartmodel en een gemoderniseerd productieapparaat.
Iedereen bouwde solidair, door personenbelasting, vennootschapsbelastingen,… de welvaartstaat mee op. Was in 1945 de Wet van Say toegepast dan had de welvaartstaat nooit bestaan en was Europa een sociale en economische woestijn.
18de eeuwse wet is leidraad huidig beleid
Nochtans is de wet van Say geen obscuur 18de eeuws experiment gebleven. Ze blijft voortleven en duikt op de meest onverwachte momenten op. Zo is ze de leidraad in het beleid dat internationale instellingen als de ECB en de Europese Commissie ons door de strot blijven rammen.
In de laatste aanbevelingen die de Europese Commissie eind juni publiceerde, stond alles in het licht van lagere lasten voor bedrijven, lagere lonen en minder regulering. Verder moeten pensioenen naar beneden en mag er best wat extra bespaard worden bij de werklozen en zieken.
Dat met dit beleid de Europese economie al vier jaar in een coma wordt gehouden, lijkt niet door te dringen. Moeilijk is het nochtans allemaal niet. De Europese Commissie beschikt over statistieken die aantonen waar het schoentje wringt.
Blind voor de realiteit
Een recent onderzoek van de Commissie ging na wat de factoren zijn die ondernemingen momenteel tegenhoudt om hun productie te verhogen. In de landen die het zwaarst werden getroffen door de crisis waren de resultaten opzienbarend.
Onderzoek van de Europese Commissie haalt de beleidsaanbevelingen van diezelfde Europese Commissie onderuit.
In Spanje wist 60% van de ondernemingen te melden dat zij hun productie niet verhogen door een gebrek aan … vraag. Slechts 0,5% van de ondernemingen geeft aan dat een tekort aan geschikt personeel het probleem is. Maar wat krijgt Spanje te horen van de Commissie? Verlaag uw lonen! Schrap de regels voor ontslagrecht! Maak je arbeidsmarkt flexibeler! Terwijl slechts … 0,5% van de bedrijven hier nood aan heeft.
De cijfers voor de EU in haar geheel liggen niet anders: 40% van de bedrijven worden beperkt in hun ontwikkeling door een gebrek aan vraag. En wat doet de Commissie? De koopkracht in al haar facetten verlagen.
Domheid en/of slechte wil?
Om terug te komen op onze modellen. De realiteit verklaren vanuit een economisch model en blind blijven voor wat er onder je neus afspeelt, is enkel te verklaren vanuit een vooringenomen domheid, of slechte wil.
Ondanks de opeenstapeling van de universitaire titels die de meeste eurocraten kunnen voorleggen, vermoed ik dat het om een combinatie van de twee gaat.
Lars Vande KeybusEconomisch Adviseur Federaal ABVV
