Dat Bart De Wever zijn idolen terugvindt in het antieke Rome is
langer bekend. Bijvoorbeeld bij het overlijden van de Britse
conservatief Margaret Thatcher noemde de N-VA-voorzitter haar ‘een
Caesar’ en zichzelf ‘een Cicero’. Het hoeft dus niet te verbazen dat De
Wever deze week de eerste keizer Augustus als ‘grondlegger van de Westerse
samenleving’ beschreef.

Ook Cicero was in 44 v.Chr. een hevige fan.
Tenminste, totdat de jongvolwassen Augustus één jaar later instemde hem een
kopje kleiner te laten maken wegens overlast.

Er zijn een paar
problemen met het verhaal dat De Wever brengt. Niet alleen is dat
verhaal onvolledig, de bedoeling van zijn betoog gaat in tegen de regels
van de geschiedschrijving. Bovendien is het maar de vraag of we Augustus
als ‘vader’ van onze samenleving willen bestempelen.

Politiediensten

Ten eerste is er de selectieve of onvolledige weergave van aspecten
van de politiek van Augustus. De ontwikkeling van ‘politiediensten’ was
bijvoorbeeld helemaal niet bedoeld om antieke handtassendieven te
klissen, maar om volksopstanden tegen het regime te ontmoedigen en
indien nodig bloederig neer te slaan. Augustus was dan ook helemaal niet
afkerig van harde repressie.

In zijn vroege carrière had hij samen met
zijn bondgenoten lange lijsten opgesteld van politieke vijanden,
onder wie Cicero. Bij deze ‘proscripties’ werden die namen vogelvrij
verklaard en kon hun lijk tegen een beloning ingeleverd worden.
Buurtverenigingen werden onder de controle van de keizer geplaatst,
omdat ook daar mensen durfden ingaan tegen het officiële discours.
Tijdens de Republiek had het volk het alleenrecht op wetgeving, maar
onder het Keizerrijk werd ‘het volk’ steeds meer monddood gemaakt.

Ook voor de elites was het nieuwe tijdperk helemaal niet zo
behaaglijk als De Wever beweert. Het had de meritocratie in de Republiek
zeker niet aan ‘carrièrekansen en zelfrespect’ ontbroken, zoals hij het
formuleert. Onder Augustus konden enkel nog diegenen die instemden met
zijn politiek aanspraak maken op hoge functies. De oligarchie van het
Keizerrijk valt dus eerder te vergelijken met de stalinistische apparatsjik
dan met een meritocratie.

Het succes van Augustus is zeker niet te
wijten aan een ‘geleidelijke evolutie’. Integendeel, op grondwettelijk
vlak was Augustus veel meer ‘revolutionair’ dan Caesar. In zijn vroegste
carrière had hij zijn macht ontleend aan een zelfbedachte constructie.

Staatsinterventie

Andere aspecten van de politiek van Augustus zal De Wever bewust niet
vermeld hebben. Onder het bewind van Augustus kwam er een steeds
grotere interventie in de Romeinse economie. Gratis porties graan waren
een recht geworden voor de inwoners van de stad toen Augustus vier jaar oud
was. Om de aanvoer van dit voedsel effectief te garanderen, zette de
keizer het ‘annona’-systeem op. Dit was een nooit geziene
logistieke operatie, met zware staatssubsidies voor graanhandelaars en
georganiseerde distributie binnen de stad, die voedselrellen moest
ontmoedigen.

Ook budgettair was Augustus geen heilig boontje. Rijkdom
verwierf hij door de proscripties en het uitpersen van de provincies.
Meerdere malen tijdens zijn leven moest hij donaties doen uit zijn enorm
fortuin aan de schatkist om die een ‘budgettair evenwicht’ te laten
bereiken.

De opkomst van het Keizerrijk betekende ook eerder een neergang van
de vrijheid van meningsuiting dan dat het ‘getolereerd’ werd. De keizer
verbaal aanvallen kon gezien worden als hoogverraad, en kritische noten
over de heersende keizer werden door historici van het tijdperk hoogstens
zeer omzichtig verwoord. Ten slotte was de ‘moderne bureaucratie’ grotendeels gebaseerd op slavenarbeid, vaak
ondoeltreffend en nooit rechtvaardig.

Politieke legitimatie

Het tweede probleem is het doel van De Wever. Uiteraard gebruikt hij
zijn lovende woorden voornamelijk om zijn eigen politiek te
rechtvaardigen aan de hand van geschiedenis. Niet zomaar een
geschiedenis, maar de geschiedenis van een vermeende ‘grondlegger van de
Westerse samenleving’. Dit is, met zeer goede redenen, de grootste fout
die een historicus kan maken. Zonder een vergelijking te willen maken
met De Wever of de inhoud van zijn boodschap, heeft dit kwalijke
historische precedenten.

Er waren 77 jaar geleden wel grote feesten die de tweeduizendste
verjaardag van de geboorte van Augustus vergezelden. In het Italië van
1937 werden ze feestelijk ingewijd door de fascistische dictator Benito
Mussolini. Door een beroep te doen op Romanità, de
‘Romeinsheid’ van het Italiaanse volk, had Mussolini al de gewapende
kolonisatie van Ethiopië gelegitimeerd. Dit is waarschijnlijk één van de
verklaringen voor de afwezigheid van bijzondere verering voor Augustus
die De Wever vaststelde op zijn rondreis door Italië.

Geschiedenis kan
dienen als een les, zoals de Italianen hebben geleerd uit de jaren ’30.
Historische verhalen mogen echter nooit dienen als legitimatie voor
politiek. Hoewel veel elementen die De Wever aanhaalt een grond van
waarheid hebben, geven ze zeker niet de historische waarheid weer.

Een andere Augustus

In 1939 schreef de Nieuw-Zeelandse historicus sir Ronald Syme een
boek over de opkomst van het Romeinse Keizerrijk. Zonder het
rechtstreeks te vermelden spiegelde Syme de gebeurtenissen in de laatste
decennia v.Chr. aan de opkomst van het nazisme in Duitsland. Ook dit
was misschien een brug te ver, maar het geeft wel aan dat Augustus zeker
geen onbetwistbaar persoon was.

En Cicero, aan wie De Wever zich al heeft gespiegeld, was een omstreden politicus. Zo stelde deze ooit burgers
terecht zonder proces en beschimpte hij de honger van de arme
bevolking. Het is maar de vraag of we dergelijke figuren willen
verheffen tot grondleggers van onze moderne samenleving.

Loonis Logghe is onderzoeker Antieke Geschiedenis aan de UGent.

Bronnen:

Opiniestuk De Wever: http://www.tijd.be/r/t/1/id/9534664

De Wever noemt zichzelf ‘een Cicero’: http://www.knack.be/nieuws/belgie/bart-de-wever-ik-wil-julius-caesar-zijn/article-normal-92307.html