‘Slapen’ mag dan grammaticaal een werkwoord zijn, het omschrijft
een bezigheid die haaks staat op het 
heersende politiek-economisch gedachtegoed, samengevat in het alom
bekende adagium Time is Money. Reden waarom Amerikaanse militairen het gedrag
van de witkeelgors dermate proberen te beïnvloeden zodat deze trekvogel niet
langer behoefte heeft aan slaap. Het is de bedoeling om de bevindingen
van dit experiment in een nabije toekomst te kunnen toepassen op mensen.

Overigens is het niet de eerste keer dat militaire experimenten naderhand een
burgerlijke toepassing krijgen, zoals de geschiedenis van het internet
duidelijk maakt. Ook de farmaceutische industrie doet mee. Het produceert
pillen die onze behoefte aan slaap tot een maximaal minimum kan beperken.

Het ultieme doel van dit alles is de creatie van een 24/7-samenleving,
zoals de Amerikaanse historicus Jonathan Crary het noemt.

Frustratie

Slapen is in wezen passief gedrag, stelt hij in zijn essay 24/7. Het is vanuit economisch
oogpunt een compleet nutteloze activiteit. Omdat er veel tijd door verloren
gaat voor de productie en de consumptie van goederen en diensten, waar het in
een kapitalistische samenleving toch in de allereerste plaats om te doen is. Daarom wordt slapen beschouwd als één van de grootste obstakels voor de verdere
ontplooiing van het kapitalisme.

Net als andere menselijke gedragingen zoals
eten, drinken, seksueel gedrag en andere zou het slapen 24 uren per dag en
7 dagen per week dienstbaar gemaakt moeten worden aan de noden van dat
hedendaagse kapitalisme.

Ondanks allerlei wetenschappelijke experimenten en
ontdekkingen blijft het slaapgedrag dé frustratie van het kapitalisme. Onbeheersbaar! En hoewel huidige generaties minder slapen dan vroegere,
slaagt men er maar niet in deze tijdswinst in klinkende munt uit te drukken.
Slapers moeten daarom tot nader order worden beschouwd als losers in deze op
prestatie gerichte samenleving.

Spitsvondigheden

Jonathan Crary situeert de problemen van het slaapgedrag
binnen het kader van een ontwikkeling van almaar meer controle op het menselijk
gedrag in het algemeen en de beheersing ervan. In dit verband heeft hij het ook
over de opkomst vanaf het begin van de jaren 1980 van het neoliberalisme als
dominante ideologie en nieuwe communicatietechnologieën. De invoering van de
persoonlijke computer symboliseert die markante verandering binnen de
kapitalistische samenleving, waarin van langsom meer en meer controle wordt
uitgeoefend op alle vormen van menselijk gedrag met behulp van die moderne
technologische spitsvondigheden.

Die periode vanaf 1980 is tegelijk, zoals de inmiddels
wereldvermaarde Franse econoom Thoman Piketty cijfermatig heeft aangetoond,
het startschot geweest voor een evolutie naar grotere ongelijkeid. Hieraan is de
almaar groter wordende rol van het geld in het economisch en andere vormen van
sociaal gedrag gekoppeld. Dat leidt tot nog grotere financialisering van de
samenleving.

Het is de wereld van het geld die de welvaart bepaalt, niet langer
de economische activiteiten in het bedrijfsleven. Beurskoersen zijn de
graadmeter van het economische bedrijvigheid. En dat is trouwens één van de
wezenlijke elementen die hebben bijgedragen tot de ontreddering van de economie
in 2007/2008. Het enige wat aan deze welhaast dwangmatige evolutie ontsnapt, is
het slapen dat men maar niet kan beheersen in functie van de winstmarges.

Middenklasse

We worden vandaag de dag gedomineerd door een cultuur van
controle, vaak vergoelijkt door verwijzing naar talloze mogelijke bedreigingen,
het islamterrorisme bijvoorbeeld. Jonathan Crary’s essay 24/7 gaat dus niet alleen over pogingen
om de economische noodzaak van het slapen te beperken, maar over de controle en
de beheersing van alle menselijk gedrag dat de bestaande maatschappelijke
ordening zou kunnen verstoren.

Het essay van Cracy klinkt minder spectaculair
dan het NSA-verhaal en andere over de bedreiging van onze privacy, waar de
welgestelde en goed opgeleide middenklasse zich zo druk over maakt. Maar het beschrijft
een ontwikkeling die veel dieper binnendringt in het leven van alledag. Het is
echt geen ver-van-mijn-bed-show, dit 24/7.

Het boek van Jonathan Crary, 24/7: Late Capitalism and the
Ends of Sleep is verschenen bij Verso, Londen. In het Frans is het verschenen onder de titel 24/7,
le capitalisme à l’assaut du sommeil door Editions La Découverte, Parijs.