In Il Messaggero, een lokaal dagblad van Rome, gaf de paus op 29 juni een interview, waarin hij andermaal straffe uitspraken deed. In dat interview wordt de paus onder de neus gewreven dat hij “zoals Lenin spreekt”. Daarop antwoordt Jorge Bergoglio het volgende.
“Ik kan alleen maar zeggen dat de communisten onze vlag hebben gestolen. De vlag van de armen is christelijk. De armoede staat centraal in het Evangelie. Nemen we Mattheüs 25, die de procedure aangeeft op basis waarvan we zullen beoordeeld worden: "Ik was hongerig, dorstig, in de gevangenis, ziek, naakt." Of kijk naar de zaligsprekingen[1], een andere vlag. De communisten zeggen dat dit alles communistisch is. Ja, oké, twintig eeuwen later [kunnen ze dat beweren]. Dus, wanneer je met hen spreekt, dan kan je hen zeggen: "maar jullie zijn eigenlijk christenen.”
Het is niet de eerste keer dat paus Franciscus controversiële uitspraken doet over het communisme. In La Stampa zei hij dat hij in zijn leven al veel marxisten ontmoet had “die goede mensen waren”.
Communisten zijn misschien verdoken christenen, maar de paus is in elk geval geen verdoken marxist, zoals in rechtse kringen te horen is. Franciscus zweert bij de sociale leer van de kerk. Volgens hem is “de marxistische ideologie verkeerd” en bovendien zal je in zijn doctrine niets terugvinden over strijd of over klassen, laat staan over klassenstrijd.
Zijn leer blijft beperkt tot een moralistische aanklacht, maar hij verwoordt die wel op een radicale manier en zo komt hij toch al een eind in de buurt van het marxisme.[2]
Onverholen kritiek
Franciscus gaat fel tekeer tegen de uitwassen van het kapitalisme: speculatie op voedsel, de absolute autonomie van de financiële markten, de schandalige hoge bonussen en lonen van CEO’s, de kloof tussen rijk en arm, het winstbejag, enz. Maar hij gaat verder dan dat. Hij gelooft niet in de werking van de vrije markt (de onzichtbare hand) en de zogeheten trickle-down-theorie waarbij voordelen voor de rijken - zoals belastingsvermindering - uiteindelijk ten goede komen aan de armen.
Voor de paus is “ongelijkheid de oorzaak van alle sociale wantoestanden”. We moeten doorstoten naar de “structurele oorzaken van armoede”. En dat geldt ook voor de oplossingen. Hij verwerpt niet alleen de loonmatiging en de bezuinigingspolitiek, de paus bepleit structurele oplossingen: “welvaartprojecten die bepaalde dringende behoeften voldoen, moeten beschouwd worden als louter tijdelijke antwoorden”. Prioritair voor hem zijn de werkloosheid en de kloof tussen rijk en arm.
Het is een onverholen kritiek op de neoliberale koers die gemeengoed geworden is bij de politieke elite. In rechtse kringen beschouwt men de uitspraken van de paus Franciscus als oubollig en radicaal. Maar het is natuurlijk ver gekomen als zelfs de sociale leer van de kerk al radicaal overkomt.
Noten
[1] “Zalig de armen, voor jullie is het koninkrijk van God. Zalig die nu honger hebben, jullie zullen volop te eten hebben. Zalig die nu huilen, jullie zullen lachen. Zalig zijn jullie als de mensen je haten, als ze je buitensluiten en beschimpen en je naam door het slijk halen omwille van de Mensenzoon dans die dag van blijdschap, want, vergeet niet, in de hemel wacht jullie een rijke beloning. … Maar wee jullie, rijken, je hebt je troost al binnen. Wee jullie die nu voldaan zijn, je zult honger hebben. Wee die nu lachen, jullie zullen rouwen en huilen. Wee als alle mensen lovend over je spreken.” (Lucas 6, 20-26)
Er is ook een tweede, gelijkaardige versie in het Evangelie van Mattheüs, hoofdstuk 5,10-16.
[2] Zijn uitgewerkte standpunten zijn terug te vinden in Evangelii Gaudium (de vreugde van het evangelie): http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=4984.
