Multicultureel onderwijs in Vlaanderen: werk aan de winkel

De realiteit liegt er niet om: Vlaanderen telt meer dan anderhalf miljoen inwoners van niet-Belgische origine. In de steden ligt het aantal inwoners van allochtone origine procentueel nog een stuk hoger: van een kwart in Gent en Leuven, tot bijna 40 procent in Antwerpen en 68 procent in Brussel.

Men mag verwachten dat het onderwijs anno 2014 zich aan die realiteit heeft aangepast. Er worden inderdaad ontegensprekelijk inspanningen geleverd en er is heel wat goede wil bij inrichtende machten, directies en leerkrachten. Toch vallen er kanttekeningen te maken bij de manier waarop het begrip "multicultureel onderwijs" vandaag wordt ingevuld.

Cultuur is niet gelijk aan religie

Om te beginnen blijken heel wat leerkrachten "multiculturaliteit" te verwarren met "religieuze diversiteit". Op school wordt wel aandacht besteed aan de Islam en een aantal in het oog springende gebruiken, zoals de ramadan en het offerfeest. Andere culturele aspecten blijven meestal buiten beschouwing. Wat meertaligheid betreft, is er zelfs sprake van een bewuste en duidelijke inperking. Toch maakt ook de thuistaal een essentieel onderdeel uit van cultuur en cultuurbeleving van ieder individu.

De onderwijspraktijken die multiculturaliteit moeten bevorderen, beperken zich tot het aanbrengen van feiten en weetjes over geschiedenis en gebruiken die eigen zijn aan een bepaalde cultuur. Er wordt niet gedacht vanuit het standpunt van de cultuur in kwestie. Structuren worden niet in vraag gesteld.

Multicultureel onderwijs nodig in alle scholen

Vooral scholen met een heterogeen en divers leerlingenpubliek besteden aandacht aan multiculturaliteit. Toch stellen de eindtermen dat multicultureel onderwijs een opdracht is voor alle scholen. Bovendien hebben autochtone leerlingen kennis nodig over diversiteit en de andere culturen waarmee ze samenleven, misschien zelfs nog meer dan leerlingen in ‘gekleurde’ scholen, die dagelijks in aanraking komen met de concrete diversiteit van de samenleving.

Katholieke scholen scoren lager inzake multiculturaliteit dan gemeenschapsscholen. Ook de achtergrond van de leerkrachten speelt een rol. Leerkrachten die zelf tot een etnische minderheid behoren, hebben meer aandacht voor multiculturaliteit dan autochtone leerkrachten. De leeftijd van de leerkrachten daarentegen speelt geen enkele rol.

Beleid is van belang

Wat verder opvalt uit het onderzoek: er is een duidelijk verschil merkbaar tussen de scholen in verschillende steden. Zo blijken Gentse en Genkse leerkrachten meer aandacht te besteden aan multicultureel onderwijs dan hun Antwerpse collega’s, iets wat volgens de onderzoekers deels verklaard kan worden door de politieke achtergrond in deze steden. Deze vaststelling geeft aan dat beleid wel degelijk een verschil maakt en een reële impact heeft op hoe onderwijs wordt ingevuld en beleefd.

Het is voor een allochtoon kind nog steeds onmogelijk om op te groeien in België of eender welk ander Europees land zonder zich anders te voelen. Ongelijkheid en onverdraagzaamheid vinden veelal een voedingsbodem op school. Het belang van onderwijs in het streven naar een multiculturele samenleving kan niet overschat worden.

Als we als samenleving werkelijk racisme willen bestrijden, dan zal en moet het onderwijs daar onvermijdelijk een belangrijke rol in spelen. De onderzoekers suggereren scholen onder meer om hun leerkrachtenpopulatie diverser te maken zodat zij een afspiegeling vormen van de samenleving. Dat betekent dat ze proactief moeten zoeken naar allochtone leraren. Lerarenopleidingen zouden multicultureel onderwijs structureel kunnen opnemen in hun curriculum.

De studie werd gepubliceerd in het vaktijdschrift Education and Urban Society.