De Turks/Koerdische schrijver Ya?ar
Kemal (1923) werd twee jaar terug al eens op deze website
gerecenseerd.
Ditmaal is zijn verhaal meer dan vierhonderd pagina’s lang. Daar merk je echter niets van, eenmaal je begint te lezen.
Als geen ander weet Kemal in deze uitstekende vertaling van Margreet
Dorleijn vanaf de eerste zin te boeien.

Zonder ooit opdringerig of
moraliserend te zijn neemt Ya?ar Kemal de lezer bij de hand door een verhaal van angst, liefde, hoop, teleurstelling, verraad, vriendschap, trouw. Je voelt de
verzengende hitte van de open vlakte, de stekende distels, de
verstikkende dorst, de zeelucht, de rottende planten en dieren maar
ook de kruiden, het bereide eten.

De Distelvlakte en de bergen spelen de hoofdrol naast de kleine Memed, de derde protagonist in dit
verschroeiende verhaal, dat je niet meer loslaat tot je de laatste
pagina dichtslaat, teleurgesteld omdat het voorbij is, blij omdat je
een ontroerende leeservaring rijker bent.

Uitgezogen

Kleine Memed is aanvankelijk allesbehalve een
rebelse jongen, hij is eerder een kleine argeloze pukkel, die het
onrecht over zich heen laat gaan. Zijn papa sterft, zijn mama wordt
uitgezogen door de niets ontziende feodale heerser Abdi Agha – net
als de rest van het dorp, tot Memed er genoeg van heeft en gaat
lopen. Dat loopt niet goed af.

Wanneer een paar jaar later Hatçe, de liefde van zijn
leven, aan een neefje van de grootgrondbezitter wordt uitgehuwelijkt,
komt hij in opstand. Zonder enige ervaring, zonder enig plan, zonder wapens, zonder voorbereiding slaat
hij op de vlucht en ‘ontvoert’ hij Hatçe. Hij komt bij een bende
struikrovers terecht waar hij door puur geluk, toeval en
branie een snelle roemloze dood weet af te wenden en het uiteindelijk zelfs tot
medeleider schopt.

Van het een komt het ander en voor hij
het goed beseft staat hij op een nationale lijst van gezochte terroristen.
Het platteland is echter ver weg van de hoofdstad Istanboel. Daar
hebben ze wel andere katten te geselen dan een klein boefje die de
plaatselijke feodale heer het leven zuur maakt. Op de achtergrond is het Ottomaanse Turkije immers uit elkaar aan het vallen.

Verstomming

Langzaamaan, stap voor stap, zonder dat
je het echt merkt, wordt kleine Memed van een argeloze tiener een gevreesd bendeleider, die
de ene na de andere levensgevaarlijke actie onderneemt en meer door het onverwachte karakter van zijn drieste, ondoordachte
vermetelheid dan uit tactisch inzicht iedereen met verstomming slaat. De lokale bevolking
durft haar sympathie nog niet openlijk te tonen, maar achter de gesloten deuren
van zijn bewaakte vesting beeft Abdi Agha voor zijn leven.

Geen toestanden hier met
wilde achtervolgingen of plotse ongeloofwaardige plotwendingen, maar
een beklijvend verhaal over het verzet tegen feodale uitbuiting. Geen
enkel personage is te veel, geen enkele zin overbodig, alles klopt. Geen stereotiepe figuren, niemand is helemaal slecht, niemand is helemaal goed, ook Memed niet. Kemal laat de lezer zelf oordelen.

Kleine Memed heeft 56 jaar na zijn eerste verschijnen niets aan frisheid ingeboet. Dit had net zo goed vorig jaar geschreven kunnen zijn. Dat is weinig schrijvers gegeven. Ya?ar Kemal is wereldklasse. Kleine Memed is het eerste deel van een
vierluik, die Kemal in 1969, 1984 en 1987 publiceerde. Die schreeuwen om
vertaling.