Er is in de wereld sinds 1949 heel wat veranderd. Ook de NAVO zelf. Van een
militair bondgenootschap van 12 lidstaten werd de Noord-Atlantische
Verdragsorganisatie omgeturnd tot een bondgenootschap van 28
lidstaten met een wereldwijd vertakt netwerk van partnerlanden – een
uitbreidingsproces dat in een stroomversnelling kwam na het verdwijnen
van de Sovjet-Unie in 1991.
Ondanks alle geopolitieke omwentelingen loopt er een rode draad doorheen 65 jaar
NAVO-geschiedenis:
het streven naar politieke en economische wereldoverheersing van de VS
.
Kruistocht voor “free enterpise”
We kunnen de oprichting van de NAVO
in 1949 enkel begrijpen in de context van de Koude Oorlog tussen het Amerikaanse imperialisme en het communisme, voorgesteld als een wereldwijde samenzwering tegen de
vrijheid, aangestuurd vanuit Moskou.
In werkelijkheid was de Koude Oorlog (1945-1990) een langgerekte
strijd tegen:
- de Sovjet-Unie en haar bondgenoten;
- de ‘interne vijand’ in West-Europa, dwz. de sterke
communistische partijen die tijdens de oorlog de ruggegraat waren van
het antifascistische verzet, en die met hun sociale eisen vanaf 1945 een
bedreiging vormden voor het na-oorlogse herstel van het kapitalisme in
Europa; - alle progressieve en onafhankelijke regeringen en
volksbewegingen in de Derde Wereld.
Deze drie vijanden dreigden in de ogen van de VS 
een rem te zetten op de vrije toegang tot
‘s werelds markten voor Amerikaanse producten en investeringen, evenals
op de controle over ‘s werelds grondstoffen.
De Belgisch-Canadese historicus Jacques Pauwels vat het dilemma
waarmee de Amerikaanse leiders zich geconfronteerd
zagen, als volgt samen:
“Amerika vreesde na de oorlog voor een nieuwe economische crisis,
tenzij een oplossing werd gevonden voor de wanverhouding tussen vraag en
aanbod (…) Men hoopte de vraag in een gunstig evenwicht met de
gestegen productiviteit te kunnen houden dankzij de buitenlandse handel
en daarom moesten de Amerikaanse producten (en investeringen) overal
ter wereld een ‘open deur’ vinden.”
Hij vervolgt: “De VS hadden er groot belang bij dat er liefst
overal ter wereld figuren aan de macht kwamen waarmee zij zaken konden
doen, mensen die tot profijt van de yankees de economische spelregels
van free enterprise en free trade eerbiedigden. Daarom staken de
Amerikanen consequent stokken in de wielen van alle linksen,
sociaal-democraten zowel als communisten, al waren die nog zo
patriottisch en antifascistisch geweest en genoten ze nog zoveel steun
bij de bevolking. (…)”
“Omgekeerd begunstigden en ondersteunden de
Amerikanen overal conservatieve figuren die zelf vanouds voordeel hadden
weten te halen van de kapitalistische spelregels.”
Dát was de inzet van de Koude Oorlog en van de
buitenlandpolitiek van de VS, waarin de NAVO een instrument was – en
is.
Van Hiroshima tot Star Wars
De Amerikaanse president Truman hoopte na de nederlaag van
Nazi-Duitsland, in 1945, snel komaf te kunnen maken met het socialisme
in de Sovjet-Unie.
Dat deed hij met
militaire intimidatie (de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki) en
economische druk. Hij weigerde herstelbetalingen aan de Sovjet-Unie uit het geïndustrialiseerde westen van Duitsland en bood de Sovjet-Unie geconditioneerde hulp aan via
het Marshallplan.
De nieuwe vijand bleek taai. Het duurde veertig jaar om de Sovjet-Unie op de knieën te
krijgen. Die strijd werd gevoerd op drie
fronten tegelijk: het diplomatiek-militaire, het economische
en het ideologische. De NAVO legde het accent op het eerste, maar had ook effecten op beide andere fronten.
De Sovjet-Unie werd
meegezogen in de wapenwedloop door Amerikaanse oorlogen in de
periferie, door de plaatsing van kernraketten in Europa en
Turkije, en door de constante modernisering van het Amerikaanse
oorlogstuig. Van Hiroshima tot Star Wars, zo vat de italiaanse historicus Domenico Losurdo de wapenwedloop samen.
Deze militaire krachtmeting had ook economische en
ideologische gevolgen voor de Sovjets. Volgens Edward Herman verplichtte de
wapenwedloop hen “om middelen te steken in wapens eerder dan
in de welvaart, het geluk en de loyauteit van haar bevolking. Het
moedigde, door een reële veiligheidsdreiging te stellen, ook repressie
aan, wat dan op haar beurt de loyauteit van de bevolking en de reputatie
van de staat in het buitenland ondermijnde.”
De Amerikaanse provocatie en war by proxy tegen de Sovjet-Unie
in Afghanistan (vanaf 1979) diende de aldus verzwakte Sovjet-Unie
vervolgens de militaire doodsteek toe – althans volgens Zbigniew
Brzezinski, die als veiligheidsadviseur van president Jimmy Carter de
architect was van deze operatie.
Het gevaar van het slechte voorbeeld
Waarom moest de Sovjet-Unie koste wat het kost verdwijnen? Het
eerste doel van de Koude Oorlog was het herstel van het kapitalisme in de
socialistische landen zelf: het opnieuw “openen” van de
aanzienlijke markten van de Sovjet-Unie en haar bondgenoten in
Oost-Europa.
Er was nog een doel: het uitschakelen van het “slechte
voorbeeld”. Want ondanks alle anti-communistische propaganda genoot de
Sovjet-Unie wereldwijd een
groot aanzien, en inspireerde zij volks- en bevrijdingsbewegingen. Dat motief, bekend geworden als de
domino-theorie, was tevens de motor achter tientallen VS-interventies
in de Derde Wereld, met de Vietnamoorlog als gewelddadig hoogtepunt. Ook
het economische embargo tegen Cuba past in dat plaatje.
Vaak waren deze doelwitten in economisch opzicht relatief onbelangrijk.
Hoe valt de Amerikaanse hardnekkigheid dan te verklaren? In de woorden
van Noam Chomsky: “The weaker and poorer a country is, the more
dangerous it is as an example. If a tiny, poor country like Grenada can
succeed in bringing about a better life for its people, some other place
that has more ressources will ask, “why not us?” (…) If you want a
global system that’s subordinated to the needs of US investors, you
can’t let pieces of it wander off.”
Partnerships
De officiële bestaansreden van de NAVO verdween met de ineenstorting van de Sovjet-Unie en het opdoeken van het
Warschaupact (de socialistische tegenhanger van de NAVO, in 1955
opgericht als reactie op de herbewapening van Duitsland en de
integratie daarvan in de NAVO). Toch ging de NAVO een versnelling hoger.
Eén voor één slokte de NAVO de vroegere landen van het
Warschaupact op, ondanks een belofte van president Bush sr. aan Michail Gorbatchov om dat niet te doen.
De NAVO begon ook wereldwijd 
“partnerships” af te sluiten. Die nieuwe Global NATO
moest de VS toelaten om, in de woorden van Robert Kagan, “op
elk gewenst moment bijna overal ter wereld te kunnen interveniëren”.
De vaak gehoorde, kritisch bedoelde stelling dat de NAVO zich in
de jaren 90 heeft omgevormd van een defensieve tot een offensieve
alliantie die zich het recht toe-eigent om out-of-area te opereren (cfr. Joegoslavië, Afghanistan, Libië), is misleidend.
Toegegeven, uit het Nieuw Strategisch Concept van 1999 (herzien in 2010), sprak een meer offensieve
houding dan de defensieve pose die de NAVO zich tijdens de Koude
Oorlog had aangemeten. Het document identificeerde de broodnodige
nieuwe vijanden en uitdagingen, nu het communisme er niet meer was.
Maar was dat meer dan oude wijn in nieuwe zakken?
Korea
Het agressieve karakter van het Nieuw Strategisch Concept van de NAVO zat al vervat in een Amerikaans document uit 1950, National Security Council Paper 68 (NSC-68). Het pleitte voor een forse uitbouw van het Amerikaanse
leger en verkondigde dat niet alleen Europa moest beschermd tegen het communisme, maar de hele wereld.
De daad werd bij het woord gevoegd met de oorlog in
Korea (1950-1953). Daaraan deden negen van de twaalf toenmalige, kersverse
NAVO-lidstaten mee. Ook België.
Die Koreaanse oorlog hielp de banden van het Trans-Atlantische kamp
verstevigen. Ze was ook het excuus voor de VS om binnen een
geïntegreerde NAVO-commandostructuur – onder leiding van generaal Dwight
Eisenhower, de latere president – een uitgebreid contingent
grondtroepen in Europa te stationeren.
Na Korea kwamen er andere open en verdoken interventies
van de VS, vooral tegen progressieve regeringen of volksbewegingen in de
Derde Wereld. Dat deze oorlogen van de VS geen officiële NAVO-operaties waren,
betekent niet dat de NAVO er geen faciliterende rol in speelde. Alleen al logistiek konden de VS hun voordeel doen
bij de NAVO-infrastructuur. De wapentransporten in 2003 over Belgisch grondgebied voor
de Irakoorlog (waartegen België samen met Frankrijk en
Duitsland officieel gekant was) maakten dat duidelijk.
Vijanden, new & old style
De pijlen van de NAVO blijven gericht
op iedereen die de economische deur niet helemaal openzet of die een
onafhankelijke koers vaart – getuige de NAVO-oorlogen tegen
Joegoslavië (Kosovo, 1999) en Libië (2011), en de
Amerikaanse invasie van Irak (2003). Ondertussen komen er steeds meer economische grootmachten op, in de eerste plaats de BRIC-landen Brazilië,
Rusland, Indië, China, Zuid-Afrika.
Het probleem voor het Westen is dat deze landen sinds 2000 zélf
buitenlandse markten beginnen in te pikken en op die manier “deuren
sluiten” voor Amerikaanse producten en kapitaal. Ook concurreren zij over de toegang tot ‘s werelds grondstoffen. Vanuit dat perspectief moeten we de militaire omsingeling zien van Rusland
(uitbreiding van de NAVO) en China (de ‘Pivot to Asia’), evenals de
groeiende militaire bemoeizucht van de NAVO-landen in Afrika.
De opkomst van die nieuwe concurrenten houdt trouwens verband met een
contradictie in de Amerikaanse economie zelf. Ze wordt gekenmerkt door een soort militair
keynesianisme. Via het Pentagon krijgt de Amerikaanse economie –
althans toch de grote bedrijven – zware subsidies. Dat is een
fantastisch transfermechanisme van belastingsgeld van de werkende
bevolking naar de bezittende klasse.
Maar elk voordeel heeft zijn
nadeel: “De Amerikaanse industrie is zich al te zeer gaan hechten aan de
gulle tepel van winstgevende Pentagon-bestellingen. Hierdoor werd ze
minder competitief. En oude vijanden zoals Duitsland konden zo de ‘open deuren’ die de VS voor zichzelf geschopt hadden mee benutten,”
schrijft Jacques Pauwels. In plaats van “oude vijanden zoals
Duitsland” zou “nieuwe concurrenten zoals China en Brazilië” kunnen staan.
Naast deze nieuwe concurrenten
zijn er ook nog steeds “klassieke” vijanden.
Dat zijn de regeringen in het Zuiden die, al dan niet gedragen door
volksbewegingen, een alternatieve maatschappij proberen op te bouwen. Het gaat dan om de
overblijvende socialistische landen, maar ook om Venezuela en haar
bondgenoten in Latijns-Amerika (de ALBA-landen). Voor het Westen blijven
ze onaanvaardbaar.
Besluit
De NAVO is niet van plan zich bij toekomstige confrontaties met
oude of nieuwe vijanden iets gelegen te laten liggen aan het
Internationaal Recht. Dat werd in 1993 al duidelijk uit de titel van een
intern memorandum van de VS-ambassade aan haar bondgenoten op het
NAVO-hoofdkwartier in Brussel: With the UN, whenever possible, without it when necessary.
Dat is ook de geest waarin de oorlogen tegen Joegoslavië, Afghanistan, Irak en Libië gevoerd zijn.
Het logische gevolg is een nieuwe wapenwedloop. Potentiële doelwitten
van de NAVO kunnen zich immers niet permitteren om af te wachten
tot zij zelf aan de beurt zijn. Zij moeten zich bewapenen om zich te
verdedigen. Meer nog dan tijdens de Koude Oorlog zijn alle concurrenten
van de VS (anti-kapitalistisch of niet) verplicht om schaarse
economische middelen te besteden aan defensie in plaats van
ontwikkeling.
Dat maakt de wereld niet alleen onveiliger en instabieler, het is ook
een bron van groot onrecht. Je kan een euro maar één keer uitgeven.
Gezondheidszorg of defensie? Onderwijs of defensie? Sociale huisvesting
of defensie? De door de NAVO aan het Zuiden en de groeilanden opgelegde
wapenwedloop zet overal een rem op de ontwikkeling van een samenleving
waar de behoeften van de mensen op de eerste plaats komen. Ook in het
Westen zelf trouwens. Den aan de 40 peperdure F-35
gevechtsvliegtuigen die sommigen in ons land willen kopen, wat wellicht 6
miljard zal gaan kosten.
Het is goed te beseffen dat de Noord-Atlantische Verdagsorganisatie nooit
iets te maken heeft gehad met ‘defensie’ in de zin van verdediging.
Tenzij dan de verdediging van Westerse economische belangen, waar ook
ter wereld, zo nodig met geweld. De
vraag is: wie wordt daar beter van?
Aanbevolen boeken
- Ludo DE BRABANDER en Georges SPRIET: Als de NAVO de passie preekt (2009) – te bestellen in de intal shop
- Michael PARENTI: Het Vierde Rijk. Of de brutale realiteit van de VS-wereldheerschappij (2003)
- Jacques PAUWELS: De mythe van de ‘goede oorlog’. Amerika en de Tweede Wereldoorlog (2000)
- Vijay PRASHAD: The Darker Nations. A People’s History of the Third World (2007)
Marc-Antoon De Schryver is medewerker van intal, beweging voor internationale solidariteit.
www.intal.be
