Analyse, Europa, Samenleving -

Griekenland: neoliberalisme als sociale necrofilie

Panayota Gounari is een Griekse die als professor toegepaste linguïstiek werkt aan de universiteit van Massachusetts (Boston). In deze tekst geeft ze een impressie over wat er met haar geboorteland gebeurd is sinds de crisis er genadeloos toesloeg. Ze heeft het over neoliberalisme als een ideologie van de dood en het tragische lot van vele landgenoten.

donderdag 3 april 2014 17:54
Spread the love

In
Griekenland vindt het meest recente en meest verregaande neoliberale
experiment plaats ter wereld. Als Chili het laboratorium was voor de
eerste fase van het neoliberalisme, dan is Griekenland het
laboratorium voor een nieuwe, nog hardere implementatie van het
neoliberalisme.

Op
radicale en gewelddadige wijze werd Griekenland omgevormd tot een
land waarin menselijk leven werd weggesmeten in de vuilnisbak van het
globale kapitalisme. Ik ben getuige van een nieuwe vorm van
sociale necrofilie die de werkruimte, de publieke ruimte en het leven
zelf oppeuzelt. Ik krimp ineen wanneer ik woorden hoor als
‘opoffering’ of ‘redding’. Dan vraag ik me af: wiens redding en
wiens opoffering? Als ik Antonis Samaras, de Griekse eerste minister,
hoor verkondigen dat Griekenland een succesverhaal is, dan vraag ik
me af: wiens succesverhaal? De cijfers zijn veelzeggend in dit
verband.

Harde
cijfers

Volgens
Eurostat (2012) leeft 31 procent van de Grieken in armoede.
Kinderarmoede is met 11,8 procent gestegen: in 2011 kende Griekenland
465.000 arme kinderen. De Griekse welvaartsstaat werd vernietigd door
draconische besparingen op lonen en pensioenen, door massale
ontslagen en het op grote schaal schenden van verworven sociale
rechten. Collectief sociaal overleg is beëindigd sinds 14 mei 2013.
Het werd vervangen door een systeem van individuele contracten
waardoor werknemers de gijzelaars van hun werkgevers worden.

Sinds
begin 2011 hebben 113.268 Grieken hun telefoonaansluiting opgezegd
omdat ze de kosten niet langer kunnen betalen. Doordat de prijs van
elektriciteit met 19 procent is gestegen, leven er nu 350.000 mensen zonder
elektriciteit in Athene. Bijkomende belastingen op eigendom zorgen
ervoor dat eigenaars van een huis als het ware weer huur moeten betalen voor
hun verworven eigendom. Dit heeft een vernietigend effect op de middenklasse. De
levenskwaliteit van de Grieken gaat razendsnel achteruit.

Sociale
necrofilie: economie van de dood

Het
neoliberale experiment dat werd losgelaten op Griekenland schept
slechts dood en vernieling. Het komt overeen met een vorm van sociale
necrofilie. Met sociale necrofilie bedoel ik de botte en
georganiseerde poging van binnenlandse en buitenlandse machthebbers
om een economisch beleid te implementeren dat resulteert in fysieke,
materiële, sociale en financiële vernietiging van menselijke
wezens. Een beleid dat de dood promoot, zowel op symbolisch als
fysisch vlak. Het doel van het kapitalistische offensief, verpakt in
een neoliberale doctrine, is het vernietigen van de meest kwetsbare
lagen van de bevolking.

Erich
Fromm, een filosoof uit de Frankfurter Schule, definieerde necrofilie
als “de passionele aantrekkingskracht tot al wat dood, vergaan,
weerzinwekkend en ziekelijk is; het is de passie om het levende om te
vormen tot het niet-levende; de passie om te vernietigen omwille van
de vernietiging (…) Het is de passie om levende structuren te
verscheuren.”

Sociale
necrofilie moet we begrijpen als de toestand van verval, van
materiële en sociale degeneratie van de samenleving en vernietiging
van de sociale structuren. Een staat waar ziekte en dood voortdurend
op de loer liggen ten gevolge van een op stervens na dode economie.

De
dood van die economie kwam er niet zomaar. Ze
is
het resultaat van politieke keuzes en staat
ten dienste van
profijt voor grootbanken en multinationals. De liefde voor de dood of
de politiek van sociale necrofilie uit zich in twee maatschappelijke
fenomenen:

a) de opkomst van het fascisme en

b) de schokkende toename van ziekte, zelfmoord en verslaving sinds
het begin van de crisis.

Fascisme

Tijdens
de Griekse crisis ontstond een nieuwe vorm van fascisme. De verkozen
Griekse regering heeft systematisch de grondwet geschonden en de
fundamenten van de parlementaire democratie op losse schroeven gezet.
Er ontstond een parallel systeem van wetgeving. Door middel van
zogenaamde ‘dringende legislatieve decreten’ heeft de regering
privatiseringen en uitverkopen doorgedrukt. Daarenboven heerst er een
institutionele instabiliteit: wetten veranderen om de haverklap en
gestemde wetten werken vaak op retro-actieve wijze.

De
Griekse politiek schuift steeds meer op richting militarisme en
autoritarisme. Terwijl de publieke sector te maken krijgt met massale
ontslagen, spendeert de Griekse staat steeds meer geld aan het
opleiden en inhuren van ordehandhavers. Daar komt bij dat er sterke
linken bestaan tussen de politie en het neo-nazistische Gouden
Dagenraad
.

Lichaam
in verval

De
sociale necrofilie in Griekenland komt ook duidelijk tot uiting in de steeds verdergaande degeneratie van de fysieke toestand van individuele mensen: ziekte, ondervoeding,
drugmisbruik, HIV en zelfmoord. Mensen zoeken in vuilnisbakken om iets te eten te hebben. Er zijn overal daklozen, slums duiken op in het centrum van
Athene. Als je zuidwaarts, richting het centrum van Athene wandelt,
zie je duizenden mensen in rijen wachten bij soepbedelingen. Voor
velen is dat de enige maaltijd van de dag.

Het
aantal zelfmoorden blijft toenemen. Gedurende de laatste vijf jaar
prijkte Griekenland bovenaan in de statistieken over zelfdoding.
Depressies en mentale ziekten nemen alarmerend toe. Een recente
studie van de universiteit van Ioannina toonde aan dat 1 op de 5 mensen die in financiële problemen zitten, psychopathologische
symptomen ontwikkelt. Het aantal HIV-besmettingen steeg met 200
procent. Tegelijkertijd werd drastisch bespaard op het budget voor
psychiatrische instellingen, afkickcentra en andere sociale
voorzieningen. De overheid probeert zich te ontdoen van kwetsbare
sociale groepen zoals seropositieven, psychiatrisch zieken en
druggebruikers.

Door
een toeslag van veertig procent te vragen op stookolie, heeft de
regering duizenden gezinnen in de kou gezet deze winter. Mensen
zochten hun toevlucht tot houtkachels. Dat leidde op zijn beurt tot
een toxische smog die in de straten van Athene hing. Lichamelijk
verval gaat hand in hand met ecologische vernietiging. De Griekse
bodem is uitgeput door de exploitatie van minerale grondstoffen, ook dit met als enig oogmerk meer winst te maken. Bossen worden omgetoverd in mijnsites, de
natuurlijke rijkdommen van het land komen in handen van private
bedrijven. Onze gronden, onze lucht en ons water worden vergiftigd.

Verzet?

Waarom
komen de Grieken niet in verzet tegen de ontworteling van hun
samenleving? Het antwoord op deze vraag is complex. Het lijkt alsof
de Griekse bevolking zich verzoend heeft met haar lot. De initiële
protesten – bijeenkomsten op pleinen, manifestaties en daden van
burgerlijke ongehoorzaamheid – hebben niet geleid tot een consistente
en georganiseerde verzetsbeweging. De machtselites hebben de
aanvankelijke schok en de verlamming gebruikt om angst te
verspreiden. Ze hebben gebruik gemaakt van wat Naomi Klein de
shock-doctrine noemt.

Een
shock helpt om een antisociaal en schadelijk beleid door te voeren
dat mensen onder normale omstandigheden zouden verwerpen. Wanneer een
land in een staat van shock verkeert, dan verliest het zijn narratief
en verkeert het in de onmogelijkheid om zichzelf te oriënteren. De
shock-toestand is makkelijk te exploiteren omdat mensen kwetsbaar en
verward zijn. Ze zijn beroofd van hun capaciteit om hun eigen positie
te kaderen binnen de ruimere, socio-politieke context.

Naar
een nieuw verhaal

De
Grieken moeten opnieuw hun eigen, collectieve verhaal vinden. Twee
zaken zijn daarbij essentieel: de mogelijkheid tot ongehoorzaamheid
en het creëren van een nieuw en haalbaar politiek project. Om Fromm
te parafraseren, “de mogelijkheid om te twijfelen, te
bekritiseren en niet langer te gehoorzamen” is wat tussen de
toekomst en het mogelijke einde van het hedendaagse Griekenland
staat.

Wanneer
we een alternatief politiek project formuleren tegenover de
kapitalistische necrofilie moeten we een radicaal en kritisch
ideeëngoed ontwikkelen dat vertrekt vanuit de liefde voor het leven.
Een dergelijk alternatief ideeëngoed kan het verzet nieuw leven
inblazen. In plaats van de bestaande toestand slechts te hervormen,
moeten mensen streven naar de realisatie van wat nog niet is. Mensen
moeten verlangen en strijden.

Een
oorspronkelijke versie van deze tekst verscheen op 24 maart 2014 op de website truth-out. Deze versie is een vertaalde, verkorte en vereenvoudigde
weergave van de oorspronkelijke tekst. Vertaling en redactie door
Thomas Decreus.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!