Cultuur is politiek. Bij het afscheid van vriend Gerard.
Nieuws, Cultuur, Cultuurbeleid, Opera, Gerard Mortier -

Cultuur is politiek. Bij het afscheid van vriend Gerard.

‘Ja, Rik, ik zal eredoctor worden aan de Universiteit van Gent. Als ik het haal’. Dat was zowat de laatste boodschap die Gerard Mortier me stuurde. En het heeft dus niet mogen zijn. Gerard zal geen eredoctor worden van de Universiteit van Gent, tenminste niet tijdens zijn leven. Dit is, in een zucht , de tweede belangrijke Gentenaar die van ons heengaat.

maandag 10 maart 2014 15:35
Spread the love

Ik behoorde nooit tot de werkkring van Gerard. Het was, na jaren van gescheiden carrières, heel toevallig dat we mekaar ontmoetten in een gemeenschappelijk ideëel en idealistisch project, in zijn Gent. Hij had toen al een meer dan indrukwekkend parcours gekend, met onder andere de internationalisering van de Munt in Brussel, en was verbonden aan de operahoogmis van Salzburg. Ik had hem wel gevolgd via de pers, maar mijn wereld ging meer over de waarde van cultuur van en voor verschillende groepen van onze maatschappij, en voor niet-westerse tradities.

Toen lanceerde Gerard de gedachte dat ‘de Waalse Krook’ in Gent, in het centrum van de stad en vlakbij de Minardschouwburg, een nieuw centrum zou kunnen worden van muziekkunst in Gent, met een soort antennefunctie voor heel Vlaanderen. Ik sprong hem bij in de pers, omdat het ook mijn ervaring was dat Vlaanderen maar leefbaar en soms zelfs historisch toonaangevend is wanneer het zich breed en diep positioneert in de wereld. De Krook bood precies de gelegenheid om dat nog eens te doen.

Zowel in Vlaanderen als in dit deel van West Europa bood Gent hiervoor een unieke opportuniteit. Er heerste een cultureel en politiek klimaat van een zeldzame openheid en levendigheid: jonge mensen bleven en blijven massaal plakken na hun studies aan de hogescholen of aan de universiteit, omdat de stad gastvrij, inspirerend en medemenselijk geïnteressseerd is.

Dat is de breedtedimensie: cultuur heeft alles te maken met de kwaliteit van het leven, van maatschappelijke, democratische openheid en solidariteit tot leefgewoonten en eetcultuur. In de diepte ontmoette ik Gerard in zijn zoektocht om levensvragen (liefde, dood, geboorte, haat, dromen) via de menselijke creativiteit – en dan vooral de kunst – vorm te geven. Dat doen we als mensheid langs de weg van diversiteit, generatie, gender, etnische achtergrond of levensbeschouwing. Een hedendaagse vormgeving zal die diversiteit ten volle erkennen en opnemen als basisprogramma van kunstenaarsactiviteiten. Elk via onze weg hebben Gerard en ik mekaar daarin gevonden: hij vanuit de eertijds stoffige operawereld, ik vanuit de studie van zogenaamd exotische niet-westerse culturen.

Met ons voorstel in het dossier van de Krook gingen we, (bijna) zonder het te weten, in tegen belangen van belangrijke commerciële groepen. Het enige wat we voor mekaar kregen was dat hun invulling van alweer een koopcentrum werd afgevoerd. Maar uiteraard raakten we daardoor zelf “verbrand” voor een verdere invulling van deze opportuniteit. Op dit moment is het dossier met een verdedigbare tussenoplossing terug op gang getrokken, maar het visionaire van een internationaal stralend en tegelijk gedurfd podium voor hedendaagse muziek en dansperformances, met een antennefunctie voor Vlaanderen en daarbuiten, is er niet uitgekomen. ‘Durf te durven’ was een basisidee van Gerard Mortier. In dit dossier van zijn eigen stad heeft het niet mogen zijn.

Gerard Mortier had een oprechte, menselijk warme en tegelijk intellectueel hooggestemde belangstelling voor de mens als zoekend, vechtend en daardoor cultuurscheppend wezen. Hij had de kennis en de vaardigheid om dat ook in acties en in succesvolle producties om te zetten, wanneer men hem daartoe de kans bood. Brussel heeft dat aangedurfd, zoals Salzburg, de Ruhr, Parijs of Madrid. Vlaanderen heeft steeds met een zekere angst of argwaan gekeken naar deze gedreven en visionaire figuur.

Natuurlijk werden sommige ideeën van hem opgepikt, zoals zijn scherp pleidooi voor een ‘Opera van Vlaanderen’ in plaats van de vele kleine huizen met oubollige bezetting die we heel lang hebben gekend. Maar bij de realisatie van deze plannen werd Mortier niet gevraagd. De beeldenstormer heeft dit soort ervaring meermaals gehad, maar dat heeft hem er nooit toe aangezet om zijn mond te houden of zijn kritiek te sparen. Cultuur is politiek, zoals hij het in de voorpublicatie voor het eredoctoraat aan de Universiteit van Gent uitdrukte. Dat een premier van België dit erkent en apprecieert is goed; dat een Minister-president van de deelstaat Vlaanderen Mortier “controversieel” noemt is nogal lachwekkend in het licht van de internationale reacties op zijn dood. Het drukt wel uit waar het gemiddelde niveau ligt van het politiek bedrijf in dit verkavelingsgebied.

Het was steeds een feest om Gerard te ontmoeten, met andere vrienden, of bij een meer zakelijke bijeenkomst (ten tijde van het Krookdossier, of in de Ruhr). Hij hield van muziek, maar dan vooral omdat hij van de creatieve en zoekende mens hield. Ik denk dat hij er diep van overtuigd was dat het verzaken aan die essentiële menselijke kwaliteiten in feite het afzweren was van het menszijn zelf. In zijn opvatting (en zeker ook in de mijne) betekent dit echter dat de veelheid en immense diversiteit van schoonheid, ethiek en zingeving dringend moet erkend worden door de ‘officiële’ kunstencentra: de grote huizen van opera of theater en de grote festvals moeten uit hun engburgerlijk 19[de] eeuwse harnas komen om de rijkdom in alle lagen van de bevolking en in alle culturele gemeenschappen ter wereld als kwaliteitsvolle menselijke zoektradities te leren appreciëren. Slechts op die manier zal opera overleven, meende hij, maar enkel zo ook zal de politieke rol van cultuur als intrinsiek menselijke zelfverwezenlijking een kans krijgen. Elke poging om kunst en cultuur te reduceren tot een eng religieus of een eng communautair bijhuisje kon dan ook, terecht, op zijn striemende afkeuring rekenen.

‘Durf te durven’ zal blijven doorzinderen. Gerard, je was een fijne man, met een enorme innerlijke kracht in dat tengere lichaam van je. Je hebt de operawereld in Europa indringend beïnvloed. Je was uitgeproken en fundamenteel onderbouwd in je standpunten. Je zal misschien controversieel genoemd worden door degenen die de klassieke angst beleven van een Vlaanderen dat zich enkel als klein en conform kan denken, maar dan hebben ze je niet begrepen. Een lichtend voorbeeld voor Vlaanderen is met jou gestorven. Maar bovendien is een warme en gedreven man en vriend gestorven, en dat is op zich een immens verlies. We zullen je missen.

Rik Pinxten is em. Hoogleraar Universiteit Gent

take down
the paywall
steun ons nu!