(foto Raisa Vandamme)
Nieuws, België - Floris Cavyn

Anders ondernemen: langdurig werklozen in Fabrik

Bij het woord ondernemer denken we al te gauw aan blanke mannen in maatpak die uit zijn op snelle winst. Nochtans zijn er voorbeelden van mensen die het anders aanpakken. Zij richten bijvoorbeeld een onderneming op die bijdraagt aan een beter milieu of het maatschappelijk welzijn. Wij zetten deze week vijf van dit soort ondernemingen in het zonnetje. Vandaag: Fabrik, de atelierwerking van Recyclart.

maandag 10 maart 2014 16:24
Spread the love

De Menslievendheidstraat bevindt zich aan de rand van de Marollen, op een steenworp van het Vossenplein. Achter een metalen accordeonpoort spetteren dagelijks de vonken van de lasser en groeien de hoopjes zaagsel aan onder de noeste arbeid van de schrijnwerker. Wat verder in de straat, op een grijze muur die eindigt in rode baksteen staat in zwarte verf een mededeling die een samenvatting lijkt voor diegene die de wereld en zijn bewoners ervaart zoals ze zijn:

            L’homme est le seul

            A voir le monde consciemment

            Et le seul à le détruire

            Comme un con et sciemment!

We dragen allen een verantwoordelijkheid… Het is een boodschap die aankomt. En niet alleen bij de toevallige passant. Ook de Brusselse atelierwerking Fabrik is er zich van bewust en probeert er een positief, maar vooral praktisch antwoord op te formuleren. Fabrik maakt deel uit van de vzw Recyclart, die naast het kunstencentrum ook nog de Bar Recyclart omvat. Fabrik stelt langdurig werklozen tijdelijk te werk en geeft hen een opleiding in hout-, metaalbewerking of renovatie. De projecten waartoe Fabrik zich verhoudt, bevinden zich in de publieke ruimte, maar ze voeren ook opdrachten uit voor particulieren.

Fabrik vindt haar oorsprong bij de renovatiewerken aan het station Kapellekerk. Die startten in 1997 met een Europese subsidie voor een stedelijk pilootproject van de stad Brussel om een op sterven na liggende buurt nieuw leven in te blazen. Het sociale weefsel rond het station was verdorven. Verschillende ploegen gingen aan de slag om de buurt te revitaliseren en het station te renoveren. Naarmate het project vorderde, groeiden de ploegen en raakten ook derden geïnteresseerd in hun kennis en kunde. De bestellingen sijpelden binnen. Sinds 2009 is Fabrik een onafhankelijke entiteit binnen de vzw Recyclart en huisvest een atelierwerking met telkens een professionele ploegbaas en drie à vier arbeiders.

DeWereldMorgen.be

De publieke ruimte is politiek

Fabrik is vooral gekend voor de projecten die een impact hebben op de publieke ruimte. ‘We wilden van meet af aan de publieke ruimte opeisen.’ Simon Bertrand, sinds september 2012 coördinator van Fabrik, behaalde de master Espace Urbain aan La Cambre, volgde een bouwkundige opleiding en schoolt zich momenteel als schrijnwerker. ‘Recyclart denkt na over het idee van de stad, over hoe de mensen in de stad wonen en daarmee omgaan. Het is dus evident dat Fabrik daarin meegaat. Het is haast een politiek statement.’

Dat politieke laat zich ook lezen in de projecten die ze verwezenlijken. Samen met het Spaanse architectencollectief Zuloark creëerden ze het parlement urbain des Marolles, een houten arena die op verschillende plaatsen (binnen de wijk) neergepoot kan worden en waar mensen opnieuw met elkaar in gesprek kunnen gaan. Of de inrichting van een voetgangerszone, naar het ontwerp van Suede 36 en Rotor, op het punt waar de Liverpoolstraat kruist met de Nijverheidskaai in Molenbeek. Een plek overspoeld door wagens. En recenter de houten brug over de Molenbeek in het moeras van Ganshoren, ontworpen door Filip Van Dingenen in het kader van het poëzieparcours Vers Brussel, poëzie in de stad.

Fabrik werkt vrijwel uitsluitend op bestelling. De weinige winst die ze maken, wordt opnieuw geïnvesteerd in Recyclart vzw. De klanten zijn vrij divers. Dat kan de stad Brussel zijn, een culturele organisatie, of een commerciële instelling. Maar evengoed particulieren die een uniek meubelstuk in huis willen halen. Of kunstenaars, architecten en designers. Fabrik hanteert geen regels binnen de productie. Het is elke week anders.

Idées créatives

De atelierwerking spitst zich toe op drie ambachten: hout- en metaalbewerking en renovatie. Opvallend, nergens is er een digitaal toestel te zien. ‘Je kunt ons best vergelijken met een ambachtelijk atelier van veertig jaar geleden,’ verduidelijkt Simon. ‘We werken enkel met traditionele toestellen. Voor het meer precieze werk doen we beroep op onderaannemers. De investering in geavanceerde techniek is gewoon te groot.’

Créatif, créatif, créatif!‘ Ploegbaas Valère Ntalasha Ngosa leidt me rond in het schrijnwerkersatelier. Hij prijst de creatieve oplossingen die ontsproten aan zijn brein en aan dat van zijn medewerkers. ‘Idées, idées, idées!‘ Zijn beide wijsvingers maken kleine cirkelbewegingen ter hoogte van zijn slapen. Valères manier van doen is aanstekelijk en ik moet me inhouden om niet zelf een zaag vast te pakken en me in het zweet te werken. Hij is constant in de weer met zijn blauwe petje. Het belandt op werktafels en vult zich met zaagsel. Hij klopt het af en plaatst het terug op zijn kalende knikker. Het petje werkt als een aanwijsstok en begeleidt mijn ogen naar ‘solutions‘ en ‘résultats‘ die Valère me niet wil onthouden. Zaken die wat hoger liggen of hangen, wijst hij aan met zijn rolmaat. Overal zie ik restjes hout die alsnog een functie hebben gekregen. Valère gooit niets weg. Alles heeft zijn nut.

Het woord ‘hiërarchie’ komt niet op bij Valère, ook al is hij ploegbaas. ‘Het is niet mijn atelier, het is ons atelier. On est une équipe solide.’ Zijn taak bestaat er onder andere uit de plannen van coördinator Simon te vertalen naar de praktijk. Hij legt de problemen voor aan zijn collega’s, zonder hen gerichte opdrachten te geven. ‘We zoeken samen naar oplossingen. Iedereen moet met ideeën komen. Het is uiteindelijk de bedoeling dat ze zelfstandig kunnen werken.’

DeWereldMorgen.be

Fabrik is ook een pedagogisch project. De arbeiders komen er terecht via Actiris en werken onder het DSP/PTP-statuut (doorstroomprogramma / Programme Transition Professionnelle). Het zijn mensen die langer dan twee jaar werkloos waren of uit een moeilijke situatie komen. In realiteit zitten er ook mensen bij uit het buitenland waarvan hun diploma niet erkend of gelijkgesteld werd.

‘We zouden sneller kunnen gaan, maar de mensen die hier werken zijn (nog) geen professionelen. Er is meer begeleiding nodig.’ Valère toont me wat ‘oefenmateriaal’. ‘Vooraleer we effectief aan de slag gaan, laat ik hen wat zaken uitproberen. Ze moeten oefenen. Hier leren ze het metier zoals het hoort. En eenmaal ze voldoende ervaring hebben opgedaan, kunnen ze anderen helpen. Zo groeit de ketting.’

De arbeiders kunnen maximum twee jaar blijven. Tijdens die periode krijgen ze een opleiding binnen hun specifieke tak. In totaal zijn het er telkens een twaalftal. Elke maand of elke twee maanden is er wel eentje die vertrekt, omdat zijn contract is afgelopen. Het is dus niet zo dat iedereen op hetzelfde moment vertrekt, waarop een volledig nieuwe ploeg hen vervangt. Het gebeurt heel geleidelijk.

DeWereldMorgen.be

Een nobel beroep

‘De arbeiders die hier starten, hebben vaak nog nooit met metaal of hout gewerkt,’ vertelt Simon me, ‘maar als ze hier vertrekken zijn ze in staat op een onafhankelijke manier hun arbeid te verrichten.’

In het schrijnwerkersatelier zijn Toni en Francisco druk in de weer. Ze staan gebogen over de werktafel en discussiëren wild gesticulerend over hoe ze het volgende probleem zullen aanpakken. ‘Toen ik hier aankwam, had ik geen enkele ervaring.’ Francisco is intussen 13 maanden aan de slag in het atelier. Hij werkt precies en verzorgd, net zoals Valère het hem heeft aangeleerd. ‘Ik ben hier heel tevreden. We krijgen de tijd om zaken uit te proberen. Op die manier kunnen we achterhalen wat ons bevalt. Maar uiteindelijk moeten we keuzes maken, want enkel zo kun je maître worden. Je moet je toespitsen op iets specifiek. Zo niet, blijf je bricoleur.’

Het contract van Toni zit er binnen vier maanden op, ‘maar ik leer nog elke dag bij’. ‘Als mensen me vragen wat ik doe, antwoord ik fier: schrijnwerker. Velen vinden het een nobel beroep en dat maakt me trots. Ik heb me een metier eigen gemaakt en tegelijkertijd geeft het me een identiteit. Een project als Fabrik helpt jonge mensen hun weg te vinden in de maatschappij.’ Francisco beaamt en vult aan. ‘Sinds ik hier ben, heeft mijn persoonlijkheid een hele evolutie doorgemaakt. Weet je, we zijn hier niet alleen bezig met houtbewerking. We kijken ook naar het bredere plaatje. Hoe verhouden we ons tot de natuur, hoe gaan we om met ecologie?’

DeWereldMorgen.be

Onderlinge relaties

Naast de atelierwerking Fabrik, omvat de vzw Recyclart nog een kunstencentrum en de Bar Recyclart. Elk departement heeft een eigen coördinator, maar er is slechts één secretariaat, één adjunct-directeur en één algemeen directeur. De communicatie/public relations en het zware administratieve werk, zoals de subsidiedossiers en de dossiers rond infrastructuur, worden verzorgd door de vzw. Daarnaast heeft elk departement ook een eigen deel administratie.

Vroeger zaten de drie departementen samen in station Kapellekerk, waar de treinen hoorbaar boven de hoofden denderen. Maar onder druk van de NMBS is Fabrik een jaar geleden naar het gebouw in de Menslievendheidstraat verhuisd. De voormalige garage is eigendom van de Foyer Bruxellois/ Brusselse Haard. Fabrik kreeg een deel van het gelijkvloers toegewezen. Ze hebben zelf binnenmuren opgetrokken, alles ingericht en meubels gemaakt. Toch vindt coördinator Simon het jammer dat de drie departementen niet langer samenzitten in één en hetzelfde gebouw.

‘Elk departement heeft een meerwaarde voor het andere. Dat is ook wat Recyclart zo uniek maakt. Voor mij biedt het een meerwaarde om als meubelmaker te kunnen samenwerken met collega’s uit het kunstencentrum. Toen we nog samen in het station zaten, was er sprake van een interessante uitwisseling op menselijk niveau. Nu verloopt het wat moeilijker.’

DeWereldMorgen.be

Henri Denis, ploegbaas van het metaalatelier, prijst de diversiteit waarmee hij te maken krijgt binnen zijn atelier en – breder – binnen de werking van Recyclart. ‘Daarom blijf ik ook!’ Wel geeft hij toe dat het contact met collega’s van het kunstencentrum en de Bar Recyclart wat verwaterd is sinds ze in de Menslievendheidstraat zitten. Er is minder creatieve uitwisseling. Maar op multicultureel vlak zit het nog altijd goed. ‘Binnen Fabrik is er een leerrijke uitwisseling van culturen. Er is iemand uit Marokko, Nigeria, Afghanistan en zelfs België!’ Hij lacht en wijst in de richting van de man die in een afgeschermde box twee staven aan elkaar last. ‘Dat maakt het interessant.’

Weld Your Life!‘ De graffitiletters sieren de achterste muur van het metaalatelier. ‘Het gaat in golven,’ zegt Henri. Ook hij draagt een petje, net als Valère, maar het blijft stevig vastgelijmd op zijn hoofd. ‘Het eerste jaar is het altijd wat zoeken voor de mannen, maar daarna begint het te lopen.’ De arbeiders zijn druk in de weer met de reorganisatie van het atelier. Henri toont hen waar alles moet en komt tussen wanneer hij het nodig acht. Alles heeft zijn plaats, zoveel is duidelijk. ‘We moeten de boel goed organiseren, maar zijn ook vrij om te bepalen hoe we het doen.’ Henri moet zijn mannen duidelijk aansturen. ‘Ik ben altijd blij als ze ingewerkt zijn. Hoe meer ervaring ze hebben, hoe beter ze hun collega’s kunnen bijstaan in het werk. Ze moeten autonoom kunnen functioneren.’

Resultaten voor winst

Het gaat niet (alleen) om winst. Gemiddeld ontvangt Fabrik elke twee dagen een nieuwe bestelling. Simon beslist of ze de opdracht aannemen of niet, maar er is altijd werk. Toch blijft het zoeken naar een evenwicht tussen winstgevende opdrachten en projecten die een blijvende impact hebben op de buurt. ‘We doen niet alles zomaar. De projecten die we kiezen, moeten overeenkomen met onze visie op de stad, wat in onze ogen neerkomt op manieren van samenleven.’

Toch wil Simon niet spreken van een ideologie binnen Fabrik en bij uitbreiding binnen Recyclart. Het lijkt eerder een ethische kwestie. Wat betekent ‘werken’ en ‘hiërarchie’ binnen een organsatie? Hoe verhoudt de klant zich tot Fabrik en omgekeerd. En welke verantwoordelijkheid draagt Fabrik ten opzichte van het afgewerkte product en het doel waarvoor dat product gebruikt wordt? ‘Een project in de stad moet in de eerste plaats interessant zijn voor de bewoners van die stad en mag niet alleen een mooie foto opleveren in een magazine. Binnen Recyclart denken we continu na over stedelijkheid. We verdedigen een werkethiek en een manier van samenleven die vaak botsen met de economische en sociale actualiteit.’

DeWereldMorgen.be

DeWereldMorgen.be

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!