De Krim, een Oekraïens schiereiland in de Zwarte Zee, omvat een gelijknamige autonome republiek en de stadstaat Sebastopol (Credit: ChrisO via wikipedia).
Nieuws, Wereld, Europa, Politiek, Rusland, Vladimir Poetin, Oekraine, Viktor Janoekovytsj, Krimrepubliek -

De Krim, autonoom gebied in een verdeeld land

De Krim was in 1954 een geschenk van de toenmalige Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov aan Oekraïne. Wat zestig jaar geleden een symbolisch geschenk was, lijkt nu het epicentrum te worden van een mogelijk internationaal conflict. Maar wat weet u eigenlijk over dit semi-autonome gebied?

woensdag 5 maart 2014 13:16
Spread the love

Waar ligt de Krim en wie woont er?

De Krim is een schiereiland tussen de Zwarte zee en de zee van Azov. Het gebied heeft een oppervlakte van 27.000 km² en behoort tot de staat Oekraïne. Het omvat de autonome Krimrepubliek en de belangrijke havenstad Sebastopol. Deze stad is geen onderdeel van de Krimrepubliek, maar heeft een aparte status (zie verder). In 2007 leefden er 2.352.385 mensen op het volledige schiereiland (inclusief Sebastopol). 

Het schiereiland wordt grotendeels bevolkt door ethnische Russen (59 procent) en etnische Oekraïeners (25 procent). Er wonen ook Krim-Tataren, een van de zeven stammen van het Tataarse volk dat behoort tot de groep van ‘Turkische’ volkeren[1]. De Tataren leven verspreid over Rusland en andere republieken van centraal-Azië. 

De Krim-Tataren werden door Stalin verdreven uit de Krim in 1944 als onderdeel van een grootschalige etnische zuivering van niet-Russiche minderheden aan de buitengrenzen van de Sovjet-Unie. Na de onafhankelijkheid van Oekraïne keerden velen onder hen terug. Zo’n 12 procent van de populatie van de Krim is Tataar. Het Tataars is een aan het Turks verwante taal.

De meeste Tataren spreken als tweede taal wel Oekraïens en/of Russisch. Oekraïens en Bulgaars zijn de twee meest met het Russische verwante Slavische talen (een objectief taalkundig gegeven dat je in nationalistische Oekraïense middens niet hoort te vermelden). De meerderheid van de Oekraïeners leert Russisch op school als tweede taal (en omgekeerd). Dit is nu wel aan het veranderen. 

Welk politiek statuut heeft de Krim binnen Oekraïne?

In omstandigheden die nog steeds voer zijn voor hevig debat hevelde de toenmalige Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov – zelf een etnisch Oekraïener – de Krim over van de Sovjetrepubliek Rusland naar de Sovjetrepubliek Oekraïne. Heel ingrijpend was dat toen niet vanwege de ideologische verbondenheid binnen één land, de Sovjet-Unie.

Reeds voor de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1992 had de Krim een autonoom statuut, zoals meer gebieden binnen de territoria van de grote deelrepublieken van de Sovjet-Unie. In 1992 werd de naam ‘Autonome Socialistische Sovjetrepubliek van de Krim’ veranderd in kortweg ‘Krimrepubliek’. De Krim bleef echter een deel van Oekraïne. 

De aanwezigheid van de Russische vloot in de havenstad Sebastopol zorgde voor grote spanningen tussen de twee nieuwe onafhankelijke staten. Uiteindelijk kwamen de Russische president Boris Jeltsin en zijn Oekraïense tegenhanger Leonid Kravchuk – en eerste president van het onafhankelijke Oekraïne – in 1995 overeen om de vloot te verdelen.

Het grootste gedeelte van die vloot bleef daarbij onder Russisch bestuur. Die vloot bestond toen naar schatting uit 48.000 manschappen, 14 duikboten, 31 oorlogschepen en 43 patrouilleboten.

De Krimrepubliek is nu een autonome republiek binnen een voor het overige hoofdzakelijk centraal bestuurd land. Het lokale bestuur van de Krim moet nog enige verantwoording afleggen aan het centrale gezag, wat door de jaren héén voor wrevel is blijven zorgen. De regio heeft zijn voorliefde voor Rusland nooit onder stoelen of banken gestoken. 

Heeft de Krimrepubliek een eigen president en parlement?

De ‘Verkhovna Rada’, het parlement van de Krimrepubliek bevindt zich in de hoofdstad Simferopol. De Oekraïense grondwet is er van kracht. Het Krim-parlement heeft geen wetgevend initiatiefrecht. In het parlement zetelen 100 volksvertegenwoordigers. De eerste minister wordt door het eigen parlement van de Krim aangesteld, maar moet tevens worden aanvaard door de president van Oekraïne.

Tijdens de laatste verkiezingen in 2010 haalde de Krimse afdeling van de pro-Russische Partij van de Regio’s (PoR) – de partij van de afgezette president Janoekovitsj – een overweldigende meerderheid van 80 op 100 zetels.  Met een bevolking die voor 60 procent uit ethnische Russen bestaat, is die uitslag dus geen verrassing.

Sinds 1992 probeerde de Krimrepubliek steeds meer zelfbestuur te krijgen van het centrale gezag in Oekraïne. Met de beperkte wetgevende macht die het heeft, stoten ze vaak op tegenkanting. Tijdens de recente protesten zagen de pro-Russische krachten een kans.

Eerste minister Anatoli Moyljiov en zijn regering werden afgezet door het parlement. Zijn vervanger is Sergei Aksjonov, die op 1 maart 2014 werd benoemd door het Krimparlement, zonder goedkeuring van het centrale gezag in Kiev. 

De eerste beslissing van het nieuwe bestuur was het goedkeuren van een voorstel voor een referendum over één vraag: “Moet de Krimrepubliek onafhankelijkheid verwerven?”. Dit referendum zal reeds doorgaan op 30 maart.

Waarom hoort Sebastopol niet tot de autonome republiek van de Krim?

Sebastopol is de grootste stad op de Krim, er wonen zo’n 380.000 mensen. Het grootste deel van de bevolking (bijna 72 procent) is van Russische afkomst. Sebastopol heeft een apart statuut als onderdeel van de moeizame compromis die werd bereikt tussen Rusland en Oekraïne over het behoud van de Russische marinebasis.

Deze basis is het hoofdkwartier van de Russische vloot in de Zwarte Zee. De haven is voor Rusland enorm belangrijk geworden na de val van de Sovjet-Unie in 1991. De Oekraïense overheid wou echter niet de macht kwijtraken over zo’n belangrijke stad op zijn grondgebied. De stad wordt daarom rechtstreeks bestuurd door het centrale gezag in Kiev.

Na jaren van onderhandelen werd in 2010 het huurcontract van de haven door Rusland verlengd tot 2042 (in het zogenaamde Charkov-akkord). Dat gebeurde in ruil voor een verlaging van de aankoopprijs voor gas uit Rusland met 30 procent. 

Het Oekraïense  bestuur over de stad Sebastopol is de Russen een doorn in het oog. Sinds 2008 bouwt Moskou aan een nieuwe haven in Novorossiysk, eveneens een kuststad aan de Zwarte Zee, maar op Russische grondgebied. Er is ook nog een kleinere kleinere zeemachtbasis in de Oekraïense stad Odessa, waar eveneens een grote etnisch Russische gemeenschap leeft.

Op termijn zal het puur militair-strategische belang van de Krim voor Rusland dus afnemen met de opening van de nieuwe haven in Novorossiysk. Dat neemt echter niet weg dat er nog veel andere belangen zijn die Rusland drijven in zijn interesse voor de Krim.

Welke band heeft de Krim verder nog met Rusland?

Toen de Europees gezinde Viktor Joestsjenko aan de macht kwam in 2005, vergrootte Rusland zijn steun aan separatistische bewegingen in Odessa en de Krim. De samenwerking tussen pro-Russiche partijen en groeperingen werd bestendigd toen in 2010 Viktor Janoekovitsj aan de macht kwam. Tot 2006 had zijn Partij van de Regio’s nog geen echte politieke achterban in de Krim. In 2010 daarentegen stemde maar liefst 90 procent voor Viktor Janoekovitsj. 

De Krim-Tataren mogen dan wel geen sterke politieke organisatie hebben om hun belangen te verdedigen, aangezien ze 12 procent van de bevolking uitmaken, is het echter wel een minderheid om rekening mee te houden. Zij zijn enerzijds wel voor meer autonomie binnen Oekraïne, maar zijn grote tegenstanders van een afscheuring van de Krim en van vereniging met Rusland. De Tataarse gemeenschap heeft een sterke band met Turkije. Een en ander maakt de kans groot dat zij  zich actief zullen verzetten tegen een eventuele afscheiding van de Krim.

Zolang Rusland haar voornaamste militaire zeehaven – teven hun enige ijsvrije haven – in de Krim heeft, blijft het schiereiland essentieel. Op langere termijn zal dat belang wel afnemen. De Russische minderheid in de Krim blijft echter een probleem dat nog jaren zal meegaan. Bovendien beschouwt Rusland Oekraïne nog altijd als een bufferstaat, cruciaal voor haar veiligheid. De band van Rusland met zowel de Krim als met de rest van Oekraïne zal dus nog lang een belangrijke rol spelen.

Hoe zit het met de militaire aanwezigheid van Rusland in de regio?

Rusland heeft in de regio meerdere permanente militaire basissen. In Sebastopol en Odessa heeft het land zoals reeds vermeld aanzienlijke marinevloten liggen. Er zijn ook troepen overgekomen uit Trans-Dniestria, een deelgebied van de voormalige Sovjet-regio Modavië tussen Roemenië en Oekraïne, die aansluiting zoekt bij Rusland. Het is één van de vele ‘bevroren conflicten‘ in de regio tussen Rusland en een voormalige Sovjetstaat. Er is dus al een aanzienlijke Russische militaire aanwezigheid in de regio naast het personeel van de permanente basissen in de Krim. Volgens verschillende bronnen zou het gaan om zo’n 6.000 manschappen.

Eind 2013 werd de dienstplicht in Oekraïne afgeschaft, het leger zou worden gemoderniseerd en werken met aangeworven beroepsmilitairen. Ondertussen heeft de regering alle reservisten opgeroepen om zich aan te melden. Voor de afschaffing van de dienstplicht bestond het Oekraïense leger voor 40 procent uit dienstplichtigen. Het hoofd van het Oekraïense leger, Joeri IIjin, is ondertussen uit zijn functie ontheven.

De militaire basissen van het Oekraïense leger in de Krim zijn nu geïsoleerd van het centrale gezag. Deze grondtroepen zijn onderverdeeld in drie grote zones, westelijke divisie, een noordelijke-centrale divisie en een oostelijke-Krim divisie. Deze opereren vrij autonoom van elkaar.

Volgens bepaalde bronnen hebben verschillende van deze basissen in de Krim zich reeds aangesloten bij de Russen. Andere zouden een vrije doortocht naar hert Oekraïnse vasteland hebben gekregen. De overige basissen blijven omsingeld door Russische soldaten. De situatie is echter onduidelijk, andere berichten stellen dat de Russen deadlines van overgave opleggen aan deze Oekraïense strijdkrachten.

Door de omsingeling van alle belangrijke punten in de Krim, is de regio onder de facto controle van lokale autoriteiten met behulp van Russsiche soldaten. 

Voetnoten

  • [1]De ‘Turken’ zijn het grootste volk van de ‘Turkische’ volkeren. De Engelse terminolgie onderscheidt ‘Turkish’ als verwijzing naar de Turken in Turkije en ‘Turkic’ voor de meer algemene groepering van aan de Turken verwante volkeren.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!