‘De vrouw die de honden eten gaf’
Nieuws, Samenleving, Cultuur, Boekrecensie -

‘De vrouw die de honden eten gaf’

De nieuwe roman van Kristien Hemmerechts verscheen in een kleine mediastorm. Recensenten, columnisten, advocaten, collega-auteurs en een schare 'reaguurders' kropen fluks achter het toetsenbord. Nu de deining voorbij is, blijft het boek over, een rimpelloze ‘faction’-roman geschreven vanuit het perspectief van Michelle Martin.

dinsdag 4 maart 2014 11:02
Spread the love




De meest gehate vrouw van België is een verknipte bourgeois moeder. Dat is de kern van ‘De vrouw die de honden eten gaf’. Het boek is volgens Hemmerechts “geen verdediging of rechtvaardiging, wel een poging om de gruwelijke gebeurtenissen te reconstrueren vanuit haar [Martins] standpunt”. Verwacht evenwel geen ‘In Cold Blood’ in de streek rond Charleroi. Anders dan Truman Capote schuwt Hemmerechts de details over de gruwelijke misdaden

Truman Capote schreef ‘In Cold Blood’ na zes jaar onderzoek van de moord op een gezin van vier in 1959. Hij schreef het boek als een fictieroman, compleet met dialogen en plaatsbeschrijvingen. Capote interviewde voor zijn boek de twee daders. Die bleken geen motieven te hebben, ze hadden nauwelijks iets gestolen. Capote begon zijn onderzoek reeds voor de daders bekend en aangehouden waren. Op basis van de interviews met hen in de gevangenis reconstrueert hij hun leven na de moorden tot ze worden aangehouden. Hij beschrijft ook in detail de moorden zelf op basis van hun getuigenissen. Capote interviewde hen ook tijdens hun wachttijd na hun doodvonnis tot aan hun executie door ophanging. Capote was reeds een beroemd schrijver. In Cold Blood werd zijn grootste succes. De zaak greep hem echter zo aan, dat hij daarna nooit meer een boek heeft geschreven.

Wel koketteert ‘De vrouw die de honden eten gaf’ met de formulering “de meest gehate vrouw van België”. Die komt voor in de openingszin en figureert ook in het slotakkoord. Op de pagina’s daartussen zet Hemmerechts het personage Odette, zoals Michelle Martin hier heet, neer als een vrouw die laveert tussen narcistische kwezel en grofgebekte manipulatrice.

In het VRT-programma Reyers Laat vertelde Hemmerechts dat ze “als een detective of psychiater” een poging onderneemt om te achterhalen hoe iemand zulke verschrikkelijke daden kan stellen. Daarbij “hoopt en gelooft ‘ze) dat die versie geloofwaardig is”. Die zucht naar geloofwaardigheid wordt gekanaliseerd via het personage Odette, dat voortdurend afgeeft op hoe krantenartikels een loopje nemen met ‘de’ waarheid, of toch de waarheid die zij zichzelf voorspiegelt.

Zo ontstaat er een vrij triviaal steekspel tussen feiten en gefictionaliseerde aanvullingen of interpretaties. Triviaal omwille van de vlakke taal waarin Odette het woord neemt en omdat de beweegredenen, die het boek in de eerste pagina’s aandraagt, vervolgens steeds opnieuw opgevoerd worden.

Odette is bij herhaling verongelijkt dat zij en niet Geneviève Lhermitte steeds in het centrum van de belangstelling staat. Zo is ze misnoegd over de film ‘A perdre la raison’ van Joachim Lafosse, die is gebaseerd op de zaak-Lhermitte

Geneviève Lhermitte is de Belgische vrouw die op 28 februari 2007 haar vijf kinderen vermoordde. De rechtbank volgde het advies van de psychiaters niet om haar ontoerekeningsvatbaar te verklaren en levenslang in een instelling op te nemen. Zij werd tot 30 jaar gevangenis veroordeeld.

“Ik haat die hypocrisie.” Ziet de actrice er immers niet veel aantrekkelijker uit dan de echte vrouw die haar kinderen doodde? En vermoordde Lhermitte in werkelijkheid niet vier maar vijf kinderen!

Wellicht schuilt in deze opvatting Hemmerechts’ betrachting om Odette te schetsen zonder franjes, gevangen in de repetitieve banaliteit van haar eigen psychotische kwaad. Regelmatig bidt Odette opdat haar kinderen zouden worden ontzien. Daaruit spreekt geen religieuze overtuiging, maar een instrumentalistische kijk op het geloof. Net zoals seks een machtsinstrument is om te verkrijgen wat je wilt of om het onvermijdelijke te vermijden. “Niet hem moest ik gehoorzamen, maar zijn penis. Ook hij moest hem gehoorzamen. Als je dat niet begrijpt, kun je M [Marc Dutroux] niet begrijpen en ook mij niet.”

Moeder, waarom?

De vrouw die de honden eten gaf is een monoloog die gevangen zit in het hoofd van Odette. Anders dan her en der wordt gesuggereerd, levert dat geen vergoelijkend “te menselijk” beeld op van een veroordeelde psychopate. Ook opmerkelijke inzichten blijven evenwel uit. Het personage van de psychotherapeute Anouk zou af en toe de deur op een kier kunnen zetten (“de waarheid heeft ook haar rechten”) en even een stormwind kunnen blazen door Odettes werkelijkheid en door het boek. Ook zij blijft echter steken in kneuterige platitudes: “Alles is erger op het net. Internet brengt het slechtste van de mens naar boven.”

Schuilt er dan een dieperliggende verklaring tussen de regels? Aan Odettes woordenstroom gaat een citaat van Hannah Arendt vooraf: “De trieste waarheid is dat het meeste kwaad wordt begaan door mensen die nooit voor zichzelf beslissen of ze goed of slecht zullen zijn”[2]. In Reyers Laat verwees Hemmerechts naar Arendts idee van het banale kwaad door te spreken over een nazibeul die ’s avonds als een goede vader huiswaarts keert

Hannah Arendt, Eichmann in Jeruzalem. Een verslag van de banaliteit van het kwaad, 1961. Dit is haar boek over het proces tegen de Duitse oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann, hoofdverantwoordelijke op administratief niveau voor de organisatie van de Holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog. De man stelde dat hij slechts bevelen opvolgde en nooit zelf betrokken was bij wat in de kampen gebeurde. De rechtbank aanvaardde dit niet en beschouwde hem rechtstreeks verantwoordelijk. In 1962 werd hij geëxecuteerd.

Wat functioneert er dan in het geval van Odette als destructief mechanisme, dat moord en misbruik niet alleen mogelijk maakt maar bovendien in de hand werkt? De vrouw die de honden eten gaf wijst in het bijzonder naar diverse moederfiguren, met naast Odette en Lhermitte vooral de eigen moeders van Odette en M.

Vrij vroeg al suggereert Hemmerechts een soort nationaal Belgisch trauma op familiaal niveau. Odettes moeder is er tijdens de Tweede Wereldoorlog immers op ingrijpende manier getuige van hoe een nazi op de tram een epileptische aanval krijgt. Later vertelt ze daarover aan haar dochter, die pas zestien jaar later werd geboren: “Die dag is het kwaad in m’n schoot geplant”. M is dan weer verwekt tijdens de nadagen van het Belgische kolonialisme in Congo bij ouders die Afrika zagen als hun roofgebied. “Maar omdat het Congo was, kon het allemaal. Die blanken hielden elkaar de hand boven het hoofd. Als er ergens netwerken bestonden, was het daar.”

Hoewel Odette later nog zinspeelt op een affaire van Leopold II met een jong meisje, wordt deze bredere piste later nauwelijks nog bewandeld. De nadruk ligt op Odettes haat-liefdeverhouding met haar moeder en hoe de kindertijd van Odette haar naar M stuwt. Daar ligt de crux voor Odettes handelen. “Eerst regelde mijn moeder alles, daarna zei M me wat ik moest doen.” Veel meer dan de reconstructie van huiveringwekkende misdaden beschrijft dit boek de gevolgen van ontsporend moederschap.

take down
the paywall
steun ons nu!