Na een turbulente week waarin een staakt-het-vuren niet lang stand hield en er minstens vijftig doden vielen, bereikten de oppositie en de president in Oekraïne een akkoord. President Janoekovitsj verspreidde een boodschap waarin hij aankondigde dat de grondwet van 2004 terug zal worden ingevoerd, die de macht van de president beperkt ten voordele van het parlement.

De mededeling  kwam er na nachtenlange onderhandelingen tussen de president, de oppositie en de ministers van buitenlandse zaken van Frankrijk (Laurent Fabius), Duitsland (Frank-Walter Steinmeier) en Polen (Sikorski). Het akkoord voorziet ook vervroegde presidentsverkiezingen en een regering van nationale unie. Eind goed al goed voor Oekraïne?

Stephen Cohen is professor Russische studies en politiek aan de Princeton universiteit in New York. Hij denkt dat er achter de schermen een geopolitiek getouwtrek aan de gang is dat het fragiele bestand kan verbreken. Verschillende grootmachten zijn betrokken in het conflict. Zij probeerden de afgelopen weken elk op hun manier het conflict te sturen.

In een recent artikel, “Distorting Russia: How the American Media Misrepresent Putin, Sochi and Ukraine”, verwijt Cohen de Amerikaanse media dat ze Rusland en de Oekraïnse president pertinent demoniseren, terwijl de oppositie wordt herleid tot één entiteit en vaak zeer rooskleurig wordt voorgesteld.”We hebben duidelijke indicaties dat bepaalde fracties binnen de oppositie zich hebben bewapend. Er is dus zeker kans op een burgeroorlog.”

Volgens Stephen Cohen dragen de westerse autoriteiten in zekere mate bij tot het conflict door de manier waarop het conflict wordt voorgesteld. “Ze vespreiden totaal banale berichten die de acties van betogers aanmoedigen en legitimeren terwijl ze in heel wat gevallen molotovcocktails smijten of zich hebben bewapend en met scherp schieten op de politie.”

President Obama liet eerder deze week vanuit Mexico weten dat het de verantwoordelijkheid is van de Oekraïense overheid, om te voorkomen dat er geweld wordt gebruikt. Hij raadt Janoekovitsj aan om de ordetroepen terug te trekken en samen met de oppositie te werken aan een vreedzame oplossing.

“Wat in Oekraïne gebeurt zouden we in geen enkele westerse hoofdstad tolereren zonder in te grijpen”, zegt Cohen. “Zou Obama hetzelfde doen als mensen het Witte Huis bekogelen met stenen en molotov-cocktails? De westerse leiders zouden juist het geweld dat wordt gebruikt door betogers moeten afkeuren in plaats van het te legitimeren.

Diversiteit van de oppositie

Dat de oppositie niet zomaar bestaat uit vredelievende betogers die op straat komen voor meer vrijheid, democratie en om hun voorliefde voor de EU te betuigen, werd reeds in eerdere artikels benadrukt. Stephen Cohen zegt in een interview met Democracy Now dat het aantal radicalen onder de betogers niet groot hoeft te zijn om toch voor ernstige problemen te zorgen.

“Stel dat slechts vijf procent van de oppositie bestaat uit radicalen die gewapend zijn en een doel hebben. Dat kan genoeg zijn om de onderhandelingen te verstoren en er voor te zorgen dat de niet-gewelddadige oppositie de controle over het protest kwijtraakt. We hebben al eerder gezien in Europa en Azië dat het een reële mogelijkheid is.”

In het conflict staan ook verschillende grootmachten tegenover elkaar. Elk land heeft wel zo zijn kandidaat die ze steunen. Dat bleek uit het gelekte gesprek tussen VS-ambassadeur voor Oekraïne Geoffrey Pyatt en Victoria Nuland, VS-diplomaat voor Europa. Daaruit bleek dat de Amerikanen een voorkeur hebben voor Yatsenyuk van de All-Ukrainian Union “Fatherland, en liever niet de andere oppositieleider Vitali Kitschko aan de macht zien komen.

“Kitschko woont eigenlijk in Duitsland en wordt door de Amerikanen gezien als verlengstuk van Angela Merkel”, zegt Cohen. “De Amerikanen hebben het niet zo op Merkel en willen de Duitse invloed op de situatie beperken. Daarom gaat hun voorkeur eerder naar Yatsenyuk. Zijn partij heeft ook veel zetels in het parlement.”

Rusland heeft zijn sympathie voor president Janoekovitsj nooit onder stoelen of banken gestoken. Ze verwijten de VS en de EU dan ook de oppositie te steunen zonder te kijken naar de samenstelling ervan. Volgens de woordvoerder van de Russische president Poetin gelooft de president dat de huidige situatie in Oekraïne de schuld is van extremisten en radicalen. “De acties die worden ondernomen kunnen alleen worden gezien als een poging tot staatsgreep”, aldus de woordvoerder.

Nieuwe Koude Oorlog op komst?

Stephen Cohen denkt dat er achter de schermen een groter conflict speelt tussen de grootmachten. “Bekijk het vanuit het standpunt van Rusland, sinds het post-Sovjet-tijdperk heeft de VS zijn druk op Rusland hoog gehouden. Er was de uitbreiding van de NAVO, het bouwen van een Amerikaanse militaire basis in Georgië vlak aan de Russische grens en het plaatsen van raketten tegen de zogenaamde dreiging van Iran.”

De EU heeft op zijn manier ook bijgedragen tot het conflict, stelt Cohen, door Janoekovitsj in november 2013 een ultimatum voor te leggen. “Ze boden Oekraïne, een bijzonder verdeeld land, de keuze tussen Rusland of de EU. Waarom moest Oekraïne kiezen? Poetin stelde zelf voor dat beiden het land zouden helpen om het te redden van een economische ondergang. Het had helemaal niet zo hoeven te lopen”.

Daarnaast hebben volgens Cohen de gematigde oppositieleiders de controle over de betogers verloren. Hij twijfelt of gesprekken tussen de vertegenwoordigers van de oppositie en Janoekovitsj wel een weerspiegeling zijn van de werkelijkheid. Dat het bestand broos is werd al gauw duidelijk toen in het Oekraïens parlement verschillende mensen slaags raakte met elkaar.

De oppositie bestaat uit verschillende leiders die elk gesteund worden door een andere grootmacht. Daarnaast zijn er nog radicale groeperingen zoals Pravy Sektor die alleen tevreden zijn met een onafhankelijk Oekraïne zonder buitenlandse invloeden. De vraag is wat de uitkomst zal zijn van de strijd tussen de grootmachten die elk hun mannetje aan de macht willen zien.