De gezondheidszorg in Zuid-Afrika is een weerspiegeling van de sterke sociale en economische ongelijkheid die nog steeds een meerderheid van de Zuid-Afrikanen tot armoede veroordeelt. Bijna 20 jaar na de democratische verkiezingen horen we nog steeds verhalen over patiënten die naar het ziekenhuis gebracht worden in kruiwagens, vrouwen die onbegeleid bevallen en baby’s die sterven door het gebrek aan basisbenodigdheden zoals zuurstof en antibiotica. De gezondheidsstatistieken van Zuid-Afrika, waaruit een hoge baby- en moedersterfte blijkt, weerspiegelen dit trieste verhaal.

Een nationale ziekteverzekering

Deze problemen, de ongelijkheden tussen rijk en arm en de verschillen tussen de private en de publieke gezondheidszorg hebben uiteindelijk geleid tot een overheidsplan voor de hervorming van de gezondheidszorg. Dit plan kreeg de naam “National Health Insurance” (NHI). Hoewel het voorstel met enthousiasme en optimisme werd onthaald door activisten, blijft duidelijkheid over de werkelijke inhoud uit en verloopt de invoering ervan zeer traag. Machtige belangengroepen binnen de private sector en de overheid hebben basisprincipes zoals gelijke en kosteloze toegang tot kwalitatieve gezondheidszorg betwist. Net deze principes zouden de basis van de NHI moeten vormen. Rechtse economisten voerden een mediaoorlog waarbij ze de economische houdbaarheid van het programma aanvielen.

Als antwoord hierop, probeert People’s Health Movement- South-Africa (PHM-SA), met de steun van o.a. FOS, zijn kernprincipes van een Gezondheidszorg voor het Volk bekend te maken bij het grote publiek. Deze principes omvatten: één enkel systeem van gezondheidszorg, gebaseerd op de principes van sociale solidariteit door collectieve belastingheffing; een progressieve gezondheidsbelasting; gratis dienstverlening gebaseerd op primaire gezondheidszorg; een erkenning en verbetering van de sociale omstandigheden die aan de basis liggen van gezondheidsproblemen en een einde aan winstbejag binnen de gezondheidszorg.

Kennis bij het volk

Terwijl PHM-SA hier campagne over voerde, is het echter duidelijk geworden dat veel van onze activisten niet in staat zijn een actieve rol te spelen in de debatten hierover. Ze ontbreken kennis over het NHI-voorstel, maar ook aan basiskennis over gezondheidszorg, gezondheidseconomie en de sociale oorzaken van ziekte is er een tekort. Er zijn maar een handvol mensen in een beperkt aantal organisaties die met overheidsambtenaren en conservatieve economisten kunnen debatteren op een systematische en een op feiten gebaseerde manier. Vele gezondheidswerkers en syndicalisten blijven stil of zijn onzeker over zaken rond gezondheidsbeleid. Dit is zeer gevaarlijk in een periode waarin conservatieven en lobbyisten uit de privésector actief de overheid beïnvloeden. Zonder een sterke, bewuste en radicale beweging van sociale activisten, kunnen we er niet op hopen dat we het gezondheidssysteem zullen bekomen dat Zuid-Afrika verdient.

Gezondheid van gemeenschappen onder de loep

In deze context is PHM-SA begonnen met een campagne rond “community health empowerment”. Deze campagne wil kennis over gezondheidszorg naar de gemeenschappen zelf brengen, beleidsdocumenten verduidelijken en lokale groepen aanmoedigen om gezondheidscontroles te doen in hun eigen gemeenschappen. Een recent voorbeeld is een gemeenschapsgroep in Lavender Hill, een van de meest gewelddadige en door bendes aangetaste wijken in Kaapstad. PHM-SA is uitgenodigd door deze gemeenschap om hen te helpen bij het beoordelen van de gezondheidssituatie ter plaatse. Het werd al snel duidelijk dat bepaalde sociale omstandigheden er aan de basis liggen van gezondheidsproblemen: weinig toegang tot gezonde voeding, werkloosheid, slechte behuizing, drug- en alcoholmisbruik en bende gerelateerd geweld. Wanneer de lokale gezondheidsvoorzieningen werden onderzocht, kwamen verhalen boven van onderbezette ziekenhuizen met weinig materiaal en regelmatige tekorten aan medicijnen. Tijdens verschillende workshops verkregen we samen inzicht in het verband tussen de lokale gezondheidssituatie en nationale en globale kwesties en gingen we na hoe voorstellen zoals de NHI hier verbetering in kunnen brengen. De groep vormde zich om tot een “Health Transformation Action Committee” en kijkt nu niet langer alleen naar concrete problemen zoals de weinig kwalitatieve ziekenhuizen, maar ook naar bredere gezondheidsproblemen binnen de gemeenschap.

“Naarmate de PHM-SA groeit en capaciteit opbouwt, breiden we dit type van werk uit naar andere provincies. We hopen dat wanneer het volgende beleidsdocument over de NHI wordt vrijgegeven, deze gemeenschappen beter in staat zullen zijn om ze kritisch te onderzoeken er een antwoord op te bieden”, aldus Lydia Cairncross van PHM-SA.

Volksmacht

De ervaring van het NHI-voorstel demonstreert alweer dat een papieren voorstel dat het volk zich niet heeft eigengemaakt zeer snel kan ontsporen, een andere kant opgaan of stoppen. We hopen dat we ons steentje kunnen blijven bijdragen aan het opbouwen van de volksmacht die nodig zal zijn om een gezondheidszorg voor het volk een realiteit te maken.

(Artikel uit FOSFOR 4-2013 )

29 januari 2014 
Auteur: Lydia Cairncross (PHM-SA) 
Contact: kwaku.acheampong@fos-socsol.be