De nieuwe bankenwet in België was het hoogtepunt van de politieke reactie op de financiële crisis van 2008. Die wet is – net als de hervormingen in vele andere landen – in haar geheel veeleer zwak. Er blijft te veel ruimte over voor de financiële sector om zeer risicovol te werk te gaan.

Het recept van de petitie is eenvoudig: de organisaties Réseau Financement Alternatif, Roosevelt.be en FairFin bundelden de krachten in een platform aan beide kanten van de taalgrens om de bankenwet zoveel mogelijk richting een splitsing van banken te duwen via acties en opinievorming in de sociale en traditionele media.

Eens vertrokken kreeg de campagne de steun van 30 andere organisaties en 13.000 ondertekenaars. Een ander effect van deze campagne was misschien wel de opiniestukken van bankiers zelf om de eis voor een splitsing in te dijken.

De banken werden verplicht om uit de coulissen van het politieke beslissingsproces te komen en hun lobbywerk openlijk in de media te voeren.

Feit blijft: de regering wilt geen banken splitsen. Er is nochtans niets revolutionairs aan. Zeer mainstream opiniemakers ijveren er al jaren voor. Om te begrijpen waarom die breed gesteunde maatregel het niet haalde, moeten we kijken naar de druk die de sector zelf in de schaal legt.

Banken hervormen collectief bewustzijn

In verschillende landen die door de bankencrash getroffen zijn, heeft de sector zich ingewerkt en zich aan het hoofd gezet van comités van experts die moesten analyseren wat er mis was gegaan en voorstellen tot verandering moesten formuleren.

De sector is er ook in geslaagd om het verhaal dat over die angstaanjagende periode in 2007/2008 verteld wordt, redelijk snel naar haar belangen om te buigen. Volgens de financiële industrie is de oorzaak van de crisis niet systemisch, maar een geval van al te hebzuchtige individuen en een onethische ‘cultuur’ op de werkvloer.

De overmatige druk om snelle, hoge winsten te maken en een business model dat personeel er toe aanzet hun ‘hebzucht’ de vrije loop te laten, verdwenen van de radar.

Bovendien wist de sector de redenering omtrent het structureel hervormen van de sector op zijn kop te zetten. De oorspronkelijke inzet was om banken te hervormen om de rest van de economie en de maatschappij te beschermen. De sector draaide die redenering echter om: men mag de sector niet te veel hervormen.

Als banken te hard aan banden worden gelegd, kunnen ze niet genoeg winst maken en zal dat schadelijk zijn voor het economisch herstel. Dat het de bankencrash was die de economie de dieperik injoeg, verzeilde hiermee naar de achtergrond van het collectief bewustzijn.

Nieuwe bubbels

De lobbyactiviteiten van de financiële sector en haar verhalen over zichzelf waren zeer krachtig en stelden de banken in staat om het debacle van 2008 grotendeels in hun voordeel om te buigen.

De totstandkoming van de bankenwet laat zien dat het niet evident is voor de maatschappij om controle te krijgen over de banksector. Temeer daar er de laatste maanden steeds weer geluiden opduiken – ook in de mainstream pers – dat nieuwe bubbels in de maak zijn die verdacht veel lijken op die van 2008.

Wat opvalt in de berichtgeving over deze bubbels is de steriele blik van de media. Ze schrijven erover alsof een onderzoeker in een laboratorium een ontdekking heeft gedaan die op zich wel sensationeel is, maar waar voorts weinig politieke consequenties aan vast hangen.

Het is natuurlijk omgekeerd: het fenomeen financiële bubbel is niets nieuw, maar niets zou een groter falen van politieke hervormingen betekenen dan een nieuwe financiële crisis, een nieuwe ronde banken redden met belastinggeld.

Politiek moet worden omgeleid

Bovendien zijn we op het moment dat de Belgische regering groen licht gaf aan de bankenwet ook meer te weten gekomen over de bankenunie.

Een onderdeel van de bankenunie is een resolutiefonds dat ervoor moet zorgen dat banken in Europa voortaan zelf hun boontjes doppen. Over hoe dit allemaal moet gebeuren, blijft veel onduidelijkheid bestaan, maar de orde van grootte die Europese leiders in gedachten hebben, werd wel zichtbaar: binnen tien jaar moeten Europese banken 55 miljard euro opzij zetten om zichzelf te kunnen redden.

In de nasleep van 2008 was er in Europa meer dan 1.600 miljard euro nodig om de sector overeind te houden.

Het is niet aan de orde de sector (lees: de maatschappij) aan haar lot over te laten nu de bankenwet er door is. Politiek is zoals elektriciteit: ze volgt de weg van de minste weerstand.

We moeten de problemen in de financiële sector verder politiseren, de invloed van de financiële sector op het beleid beter pareren en de druk vanuit de maatschappij met gezamenlijke actie opvoeren.

Frank Vanaerschot

Frank Vanaerschot is medewerker bij FairFin (het vroegere Netwerk Vlaanderen).

FairFin gaat verder in op dit thema tijdens Bank to Basics III lezing van Ewald Engelen in de Vooruit in Gent op 6 februari.