Norman Lewis, eigenlijk een Welshman, geldt als een van de beste reisschrijvers van de twintigste eeuw. Na een reeks wisselende baantjes werkte hij in de Tweede Wereldoorlog als spion voor de Britse overheid, maar zijn eerste passie was het reizen. Met zijn verslagen vanuit diverse uithoeken van de wereld zette hij een nieuwe standaard.
In zijn boeken komt de nadruk niet langer te liggen op de exploten van de romantische schrijver-ontdekkingsreiziger, maar wel op een nauwkeurige beschrijving van landen en volken, gefilterd door de subjectiviteit van een bevoorrecht getuige. Zijn A Dragon Apparent, over een reis in Indochina ten tijde van de opstand tegen de Franse kolonisator (de zogenaamde ‘eerste Vietnamoorlog’), is waarschijnlijk het eerste moderne reisverslag.
De controverse die ontstond toen hij de Braziliaanse behandeling van indianenminderheden aanklaagde, leidde tot de oprichting van Survival International, de mensenrechtenorganisatie die zich tot op vandaag inzet voor inheemse volkeren. Vreemd genoeg is hij in het Nederlandse taalgebied nauwelijks bekend en de schaarse vertaalde titels van zijn hand zijn intussen niet meer leverbaar.
Tijdcapsule
In 1948 gaat hij om niet nader verklaarde gezondheidsredenen naar Farol, een vissersdorp aan de Catalaanse kust die toen nog niet de Costa Brava heette. Hij huurt er een kamer en tracht als visser aan de kost te komen. Geen eenvoudige opdracht, want het wantrouwen van de plaatselijke bevolking tegenover vreemdelingen is diepgeworteld.
Spanje likte toen nog zijn wonden van de vernietigende burgeroorlog en was nog lang niet het land van zon, zee, strand en immobiliënzeepbellen van vandaag. Sinds Franco’s overwinning was het schiereiland helemaal op zichzelf teruggeplooid en het had ook niet deelgenomen aan de Tweede Wereldoorlog.
Door die geïsoleerde status was het een soort tijdcapsule, een reservoir van oeroude gebruiken en praktijken die in andere Europese landen gesneuveld waren in de ‘vaart der volkeren’. En daar is het Lewis net om te doen.
Hofhouding
Stukje bij beetje wint hij het vertrouwen van de lokale bevolking. Met een groot invoelingsvermogen en oog voor details vertelt hij over de dagelijkse routine van de vissers. Na hun dagtaak verzamelen ze in de enige bar van het plaatsje, waar ze in een bevlogen Spaans (want dat bekt beter dan het verhakkelde Catalaans) blanke verzen debiteren over hun wederwaardigheden op zee.
De vrouwen onderhouden moestuintjes, houden een paar geiten of kippen en trachten hun zonen en dochters uit te huwelijken. Met het naburige dorpje Sort, dat leeft van de landbouw en het telen van kurkbomen, leven de inwoners van Farol in een gespannen verhouding.
Maar dan verschijnt Muga op het toneel, een smokkelaar met hopen geld en een hele hofhouding van mensen die uit zijn hand eten. Hij koopt het plaatselijke pension op, laat het helemaal opfrissen en doet een reeks voorstellen om het economische lot van het dorpje te verbeteren.
Diepvriesvis
Na een desastreuze sardinevangst en een hevige storm die een groot deel van hun boten vernietigde, vinden de vissers het bepaald moeilijk om neen te zeggen, hoewel ze een grondige afkeer hebben van zijn nouveau riche-mentaliteit. Op kousenvoeten maakt Muga zich onmisbaar en al snel weet hij de eerste toeristen te lokken. Die spiegelt hij een imaginair Spanje voor, vol instantfolklore, castagnetten en goedkope muziek.
Tegen het derde jaar van Lewis’ verblijf is het pleit beslecht en de weerstand gebroken. De vissers, die eerst nog zwoeren liever van honger om te komen dan in Muga’s plannen mee te gaan, hangen hun netten aan de haak en verdienen voortaan hun brood met pleziervaarten voor toeristen.
Hun vrouwen gaan in loondienst in het hotel werken, op het menu vervangt geïmporteerde diepvriesvis de verse vis uit de omgeving, het dorp wordt ‘verfraaid’ met een pier in kitscherige Moorse stijl. Meesterlijk laat Lewis op microschaal zien wat later met heel Spanje zou gebeuren, namelijk de oprukkende commercialisering onder invloed van het massatoerisme.
Bruusk
Is Lewis dan een reactionair die terugverlangt naar een geïdealiseerd verleden, toen alles beter was? Het zou verkeerd zijn om hem van nostalgie te beschuldigen. Veeleer beschrijft hij het onomkeerbare proces waarbij Spanje in sneltreinvaart in de (post)moderniteit belandt.
Als buitenstaander met een Spaanse ziel – in het voorwoord noemt hij Spanje zijn tweede vaderland – ziet hij scherper dan de plaatselijke bevolking, die de gebeurtenissen door economische noodzaak lijdzaam moet ondergaan. Daarbij gaat zijn sympathie altijd naar de mensen uit, wars van ideologische stellingname.
Dat het land de bruuske overgang die hij beschrijft nog steeds niet heeft verteerd, daarvan is de huidige crisis (torenhoge werkloosheid, massaal emigrerende jongeren, verziekt politiek klimaat, corruptieschandalen allerhande) het beste bewijs.
