Portugees wordt echter maar door 60 procent van de bevolking gesproken. In scholen, de overheidsgebouwen en de media heerst een nultolerantie voor Creools. De talenkwestie is echter vooral in ziekenhuizen een groot probleem. Ookop straat i-ontstaan er discussies tussen mensen die beide talen wel machtig zijn, maar uit principe enkel Portugees of Creools spreken.

Een voor de hand liggende oplossing voor de kwestie zou zijn om het Creools als tweede officiële taal te erkennen. Daar is het land wel mee bezig, maar het is een werk van lange adem. Dé Creoolse taal bestaat immers niet. Op elk van de tien eilanden wordt een ander dialect gesproken, waardoor er geen officiële spelling bestaat. Zolang dat niet het geval is, kan de taal niet officieel worden. Ondertussen tolereert de overheid niet dat er in openbare instellingen Creools wordt gesproken.

Uit de les gezet

Jimy Ribera (20), studeert rechten aan de universiteit van de hoofdstad Praia. Hij praat het liefst het Creools van Praia, wat hij altijd doet met familie en vrienden. Op school spreekt hij echter uitsluitend Portugees. “Creools spreken is verboden in de klas, ook al kunnen de professoren het wel en doen ze het thuis zelf. Het gaat zelfs zo ver dat moeilijke Portugese woorden eerder in het Engels of Frans vertaald worden dan in het Creools. Wie het toch spreekt, wordt uit de les gezet.  Toch durven mijn vrienden en ik al eens Creools te spreken, met alle gevolgen van dien.”

Niet alleen studenten maar ook professoren lappen de regels aan hun laars. Eén van hen is professor José Estives Rei, afkomstig uit Portugal. Hij geeft de vakken Portugees en communicatie aan dezelfde universiteit als waar Jimy studeert. In zijn lessen is Creools spreken niet verboden. ‘”k spreek het zelf niet”, steekt professor Rei van wal. “De studenten praten soms onder elkaar en dan versta ik hen niet, tenzij ze heel traag spreken. Ik laat ze echter begaan. Het is tenslotte hun moedertaal”, relativeert hij. Zelf wil hij zeker Creools leren, maar het is een moeilijke taal. “Creools is een dialect van het Portugees en diedialecten zijn vaak wel verstaanbaar maar heel moeilijk om zelf aan te leren.”

Te strenge regels

Voor universiteitsstudenten vindt Jimy het geen slechte zaak dat er gehamerd wordt op Portugees. Het beheersen van de taal biedt meer perspectief wanneer je solliciteert naar werk. Voor kinderen in de kleuterklas is de regel daarentegen veel te streng. “Mijn zesjarig nichtje krijgt, met oog op haar toekomst, van thuis uit een Portugese opvoeding. Zij spreekt enkel Portugees. Mijn grootmoeder aan de andere kant, spreekt alleen Creools. Zij kan niet communiceren met haar kleinkind. Dat is spijtig, want Creools is onze volkstaal en die mag men niet zomaar links laten liggen.”

Creoolse propaganda

Voor Jimy’s oma is het heel moeilijk om de media te volgen, want de communicatie gebeurt daar uitsluitend in het Portugees. “Als ze naar het nieuws kijkt of de krant leest, vraagt ze mij heel de tijd: “Jimy, wat zeggen ze nu?” Of “Jimy, wat staat hier geschreven?” Op 1 november vieren wij het Maïsfeest, niet in Praia maar verder landinwaarts. De president en de premier zijn daar aanwezig, maar spreken het volk uitsluitend toe in het Portugees. “Geen kat die hen verstaat”, beweert Jimy.

Er zijn echter uitzonderingen. Wanneer de verkiezingen in aantocht zijn, wordt alle propaganda in het Creools uit de kast gehaald. “Als het gaat om stemmen ronselen, willen ze wel de volledige bevolking bereiken”, vertelt professor Rei. “De president speecht dan op de nationale televisie in het Creools. Er is ook een Creoolse radiozender, Crioli fm. Wanneer mensen geïnterviewd worden, kan dat zowel voor print, televisie als radio in het Creools, omdat sommige mensen geen Portugees spreken. Het wordt alsnog vertaald naar het Portugees voor het uitgegeven of uitgezonden wordt.”

Negatieve invloed op zorgverlening

Als de oma van Jimy naar het ziekenhuis moet, is dat meestal geen lachertje, want niemand verstaat haar. Kaapverdische artsen hebben in het buitenland gestudeerd, waardoor ze uitsluitend Portugees of een andere taal spreken. Daarnaast zijn er veel Engelse, Duitse en Portugese artsen tewerkgesteld, die ook geen Creools praten. Verpleegkundig personeel spreekt wel Creools en kan voor de patiënt vertalen, maar in noodgevallen of wanneer er geen vertaler beschikbaar is, heeft de kwaliteit van de zorg van de patiënt hieronder te lijden.

Uitsterven

Wat de toekomst voor beide talen zal brengen, hangt af van de regering. Als het Creools als tweede landstaal erkend kan worden, zit ze nog voor vele jaren veilig. Als het voorstel echter verworpen wordt, ziet het er minder rooskleurig uit.

Portugees is de enige taal om te communiceren met Europa en Brazilië. Ze opent nieuwe deuren op vlak van handel. “De jonge generatie Kaapverdianen spreekt hoofdzakelijk Portugees, waardoor het Creools stilaan zal uitsterven. Daarom denk ik dat er binnen een halve eeuw nog uitsluitend Portugees wordt gesproken op de Kaapverdische eilanden”, besluit professor Rei.

Deze productie is gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma Beyond Your World van Thomas More in Mechelen. Beyond Your World wordt financieel mede mogelijk gemaakt door de Europese Commissie en het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken.