De verzuring van de zee bedreigt vandaag al het maritieme leven, meer specifiek calciumhoudende schelpen en koraalriffen waaronder het Mesoamerican Barrier Reef System. (Foto Brian Skerry)
Nieuws, Milieu, Klimaatverandering, Wereldbank, Centraal-Amerika, CO2-uitstoot, Oxfam, Nicaragua, Costa Rica, Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Dengue, COP19, La Roya, Brigitte Gloire, Stijgende zeespiegel, Verzuurde zee, Wereld Meteorologische Organisatie (WMO), Inter-American Institute for Cooperation on Agriculture (IICA) -

Centraal-Amerika: la roya, dengue en andere klimaatgevolgen

Sinds 1993 zijn er honderdduizenden mensen gestorven door extreem weer, de verzuurde zee stijgt jaarlijks en de CO2-uitstoot bereikte in 2013 een recordhoogte. Un otro mundo .news laat zijn licht schijnen over een van de meest getroffen regio’s in de wereld: Centraal-Amerika.

vrijdag 20 december 2013 11:30
Spread the love

De Klimaattop van de Verenigde Naties (COP19) in Warschau heeft een muis gebaard. En dat was te verwachten. Gastland Polen staat niet bepaald gekend om zijn milieuvriendelijk beleid en liet de top sponsoren door onder meer General Motors en ArcelorMittal, organiseerde tegelijkertijd een internationale steenkoolconferentie, liet de agenda voor het eerst mee bepalen door multinationals en ontsloeg halfweg zijn milieuminister omdat die niet voldoende steun gaf aan de schalieontginning op eigen bodem.

De 700 vooral Belgische demonstranten die speciaal met de trein ‘Climate Express’ waren overgekomen uit Brussel, noch de ngo’s en vakbonden die tijdens de conferentie opstapten, konden hier iets aan veranderen. Hun eis “Verander het systeem, niet het klimaat!” werd straal genegeerd. Zelfs de Belgische delegatie stuurde zijn kat naar de meet and greet met de demonstranten. “De delegatie heeft gisterenavond laat nog een stapje gezet, ze zijn moe. Dit is hun enige vrij dag”, kregen we te horen op zondagochtend.

Gevolg van al deze non-actie? De ontwikkelingslanden kunnen enkel hopen dat ze gespaard blijven van natuurrampen. Maar waarom moeten we focussen op ontwikkelingslanden? Draagt Australië of Nederland niet ook de gevolgen van de klimaatopwarming? “Toch wel, maar bijna alle slachtoffers wonen in de armere landen”, antwoord klimaatspecialist van Oxfam Brigitte Gloire die in wagon 1 de journalisten, wetenschappers en wereldverbeteraars met open armen ontvangt. “De rode draad in het klimaatverhaal? Zij die het minste verantwoordelijk zijn worden het hardste worden getroffen.”

De Global Climate Risk Index (CGRI) van de Duitse ngo Germanwatch bevestigt dit. De CGRI rangschikt de landen die getroffen zijn door extreme natuurrampen volgens het aantal rampen, het aantal slachtoffers en de economische schade. Opvallende vaststelling: van 1993 tot 2012 staan er in de ‘globale top tien van meest getroffen landen’ uitsluitend ontwikkelingslanden. En ook: de helft daavan zijn landen uit Centraal-Amerika, meer specifiek gaat het om Honduras (1), Haïti (3), Nicaragua (4), Dominicaanse Republiek (8) en Guatemala (10).

De rode draad in het klimaatverhaal? Zij die het minste verantwoordelijk zijn worden het hardste worden getroffen.

1,4 miljoen doden door extreem weer

Sinds 1993 registreerde de CGRI 15.000 natuurrampen waarbij meer dan 530.000 mensen stierven als gevolg van extreem weer zoals droogtes, overstromingen, orkanen… De Wereldbank die focust op de economische verliezen stelt in een nieuw rapport dat tussen 1980 en 2012 de wereld 2.800 miljard euro verloor als gevolg van natuurrampen. De grootste boosdoener is extreem weer: dat veroorzaakte de grootste verliezen, 90 procent van de gemelde rampen en maar liefst 1,4 miljoen doden. De Wereldbank windt er geen doekjes om: “Als het klimaat blijft veranderen, zullen de ontwikkelingslanden steeds meer schade lijden door overstromingen, droogtes en stormen.”

Recente studies van de NASA en de OESO stellen dat steeds meer overvloedige regenval en extreme droogte de kop opsteken. Onder meer Mexico en vooral de staten Jalisco en Chiapas, de kust van Centraal-Amerika en het noordoosten van Brazilië zullen steeds vaker door droogte worden getroffen. Regio’s in het noordoosten van Brazilië kampten in de eerste maanden van 2013 met de grootste droogte van de afgelopen eeuw, aldus de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). De waterkrachtcentrales draaiden er eind december 2012 op slechts 32 procent van hun totale capaciteit.  De schade wordt geschat op 8 miljard US dollar.

Zowel Germanwatch, de Wereldbank als de WMO wijzen de klimaatverandering als schuldige aan.

Dodelijke dengue

De Centraal-Amerikanen krijgen er maar geen vat op. Zowel Nicaragua, Honduras, Mexico als Zuid-Amerikaanse buren Ecuador en Argentinië kampten met ongewone overstromingen tijdens het afgelopen regenseizoen: dit bracht materiële schade met zich mee, maar ook en vooral ongewenste gastheren. “Overstromingen veroorzaken vooral huidziektes, maag- en darmontstekingen. Ook tropische aandoeningen zoals malaria en dengue verspreiden zich sneller”, verklaart Juan Navarette van de medische brigade van Oxfam in Ecuador in de documentaire ‘Kilmaatchaos’ van Wereldmediatheek.

De lokale kranten kopten deze zomermaanden (voor de Centraal-Amerikanen is dit de winter, n.v.d.r.) het overlijden van zowat elk dengue-slachtoffer: een nieuwsbericht met foto van het slachtoffer, de woonplaats, leeftijd en andere persoonlijke informatie, dat is heel gangbaar in Nicaragua, Guatemala en Honduras, ook in de kwaliteitskranten.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) staat de teller voor slachtoffers van dengue in Noord- en Latijns-Amerika al op 2.294.721, waarvan 1.444 doden. Maar de Centraal-Amerikaanse landen slaan terug en kondigden op de 13de ‘Internationale Dengue-Cursus’ in Cuba aan dat Nicargua in 2015 start met de verspeiding van het langverwachte vaccin tegen dengue.

La Roya, een onverwachte vijand

Naast zieke mensen, zorgt de klimaatopwarming ook voor zieke planten. In Centraal-Amerika kreeg de koffieteelt harde klappen door de schimmel ‘La Roya’ (koffieroest), door Oxfam uitgeroepen tot één van de vijf natuurrampen die dringend vragen om een klimaatakkoord.

Deze kleine schimmel heeft verwoestende gevolgen. Zo riepen Guatemala, Honduras en Costa Rica in 2013 de nationale noodsituatie uit. De Salvadoraanse Koffie Raad schat dat alle koffieplanten in El Salvador zijn aangetast door de schimmel, in Guatemala is 70 procent van de oogst getroffen.

De oorzaken? De bovengemiddelde temperaturen en regenval van de afgelopen jaren, toegeschreven aan de opwarming van de aarde, creëren de ideale vochtige omstandigheden zodat deze schimmel zijn sporen kan verspreiden. Daarnaast is de schimmelsoort resistenter en agressiever dan ooit.

De Salvadoraanse Koffie Raad schat dat alle koffieplanten in El Salvador zijn aangetast door de schimmel La Roya, in Guatemala is 70 procent van de oogst getroffen.

Kleine koffieboer getuigt

“De kleine producenten – die in Centraal Amerika nog steeds het gros van de koffie telen – worden het hardst getroffen. Volgens Internationale Koffieorganisatie (ICO) zijn er 1,4 miljoen ongeschoolde arbeiders voor een groot deel van hun jaarinkomen afhankelijk van de koffieoogsten. Een vierde daarvan verloor het afgelopen jaar zijn job als gevolg van de roest”, zegt Brigitte Gloire van Oxfam. Rekening houdend met het feit dat hele families hiervan de gevolgen voelen, spreken we al gauw over meer dan één miljoen getroffen mensen op een totale bevolking van 44,6 miljoen.

In het natuurreservaat Cerro-Datanlí – El Diablo in Nicaragua toont gids Rodrigo Lapiz van de koffiecoöperatieve La Lina Herrera ons de verwoestende gevolgen: “80 procent van onze plantages zijn aangetast door La Roya. We hebben nieuw zaad aangekocht en deze keer ook twee bussen pesticide, alles herplant, maar de schimmel is teruggekomen. Dit is onze doodsteek.”

“Door de enorm lage prijzen voor koffie hebben we het helemaal niet breed. Als we nieuwe koffie planten, moeten we bovendien drie jaar wachten vooraleer we de eerste koffiebonen kunnen plukken”, zegt Rodrigo, die samen met zijn moeder vlakbij woont in een huisje dat niet over elektriciteit en ook niet over drinkbaar water beschikt. “De grote plantages hebben weinig tot geen last van La Roya. Zij hebben pesticiden en koffievarianten die er beter tegen bestand zijn. Wij kunnen ons geen van beide veroorloven.”

Duurzame landbouw en voedselzekerheid

Dat de kleintjes niet kunnen concurreren met de grote landbouwbedrijven, is een gekende problematiek. Een werkgroep over duurzame landbouw die focust op een betere technologietransfer zodat kleine producenten zich beter kunnen aanpassen aan de klimaatswijzigingen, dat was tijdens de Klimaatconferentie dé eis van de Inter-American Institute for Cooperation on Agriculture (IICA) aan het adres van de UNFCCC, de deelorganisatie van de Verenigde Naties die de klimaatconferentie organiseert. De IICA sprak er in naam van 17 Latijs-Amerikaanse landen, waaronder Nicaragua.

“Landbouw en voedselzekerheid zijn zeer nauw met elkaar verbonden. Daarom moet de aanpassing van de landbouwsector aan de klimaatverandering ook acties bevatten die de bevolking toegang tot voldoende voedsel garandeert”, merkte Víctor M. Villalobos, directeur-generaal van de IICA, op. Hij voegt eraan toe dat in ontwikkelingslanden het grootste deel van de bevolking afhankelijk is van zelfvoorzienende landbouw.

De getroffen landen blijven uiteraard niet bij de pakken neerzitten. Zo werkt Cuba, met steun van Oxfam, al twintig jaar aan een gemakkelijk te transporteren irrigatiesysteem dat is opgewassen tegen zowel droogtes als vernietigende cyclonen.

De ontwikkelingslanden zijn arm en beschikken niet over de financiële middelen om zich aan te passen. Daarom is klimaatfinanciering zo belangrijk.

Vier maal onrecht

De klimaatboodschap van Oxfam windt er geen doekjes om: de grootste slachtoffers van de klimaatveranderig zijn diegene die er het minste verantwoordelijk voor zijn. Denk inderdaad aan de inwoners van landen zoals Cuba en zijn buren. Volgens klimaatspecialist Brigitte Gloire is er zelfs vier maal sprake van onrecht. “Deze mensen leven ten eerste in een regio die het hardst wordt getroffen. Bovendien is een meerderheid van de bevolking rechtstreeks afhankelijk van natuurlijke voorraden zoals schoon water, natuurlijk bos, vruchtbare grond, en biologische diversiteit. En net die natuurlijke rijkdommen worden beïnvloed door het klimaat.”

“Ten derde zijn zij arm en beschikken zij niet over de financiële middelen om zich aan te passen. Daarom is klimaatfinanciering zo belangrijk. Nederland kan zo maar eventjes 1 miljard investeren in hun deltawerken en Australië voorziet 12 miljard om zich de komende jaren van voldoende drinkbaar water te voorzien… maar de landen uit het Zuiden kunnen dat natuurlijk niet. Ten vierde zijn er de vele ‘valse oplossingen’, zoals biobrandstoffen en de mogelijkheid om schone lucht in het buitenland aan te kopen, die natuurlijk niemand helpen.”

Zelfs de Wereldbank waarschuwt voor stijgende ongelijkheid. Arme gezinnen herstellen zich moeilijker na een natuurramp en zijn vaak genoodzaakt om hun weinige bezittingen te verkopen. Arme boeren gaan langer wachten om opnieuw zaden te planten, omdat ze niet opnieuw een oogst willen kwijtspelen, en kiezen vaak voor minder productieve variëteiten, die wel resistenter zijn tegen extreme regens. Maar: geen oogst, geen eten. En dat heeft dan weer ernstige gevolgen, onder meer voor de groei en ontwikkeling van de kinderen.

Record: 36 miljard ton CO2

Dit wereldwijde en allesomvattende probleem moet aan de wortels aangepakt worden, want de cijfers liegen er niet om. De aarde warmt steeds sneller op door broeikasgassen, zoals CO2, methaan en lachgas (stikstofoxide) die elk jaar steeds sneller toenemen.

Volgens het Greenhouse Gas Bulletin van de WMO bereikte in 2012 de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer 393,1 delen per miljoen (ppm): sinds de start van de Industriële Revolutie ruim 250 jaar geleden is er dus 41 procent meer koolstofdioxide in onze atmosfeer. Bovendien steeg de hoeveelheid CO2 sneller in de periode 2011-2012 dan het gemiddelde van de afgelopen 10 jaar. Het Global Carbon Project maakt eveneens melding dat de CO2-uitstoot in 2013 is gestegen tot een recordhoogte van 36 miljard ton op één jaar tijd.

Het Global Carbon Project meldt dat de CO2-uitstoot in 2013 is gestegen tot een recordhoogte van 36 miljard ton op één jaar tijd.

Klimaatvluchtelingen

Als de aarde opwarmt, stijgt ook de temperatuur van het zeewater. Wat warmer wordt, zet uit, vooral hierdoor stijgt het zeewater. Volgens de WMO stijgt de zeespiegel sinds de jaren 90 jaarlijks gemiddeld met 3,2 millimeter. “De zeespiegel zal blijven stijgen als gevolg van smeltende ijskappen en gletsjers. Meer dan 90 procent van de extra warmte door broeikasgas wordt geabsorbeerd door de oceanen, die bijgevolg zullen blijven opwarmen en uitzetten voor honderden jaren,” aldus Michel Jarraud, secretaris-generaal van de WMO.

Gevolg: aan de kust wonen, wordt riskant. Vandaag wonen 100 miljoen mensen op minder dan 1 meter boven de zeespiegel waaronder de inwoners van miljoenensteden zoals Rio De Janeiro in Brazilië (12 miljoen) en Buenos Aires in Argentinië (15 miljoen). De Wereldbank voorspelt dat de schade voor grote kuststeden tegen 2050 kan oplopen tot niet minder dan 735 miljard euro. De vrees voor stromen van klimaatvluchtelingen in de toekomst is terecht.

Zure zee bedreigt koraalriffen

De oceanen nemen niet alleen meer warmte op, het water verzuurt ook. Hoe zit de vork in de steel? Zeewater is van nature licht basisch, maar als oceanen CO2 absorberen uit de lucht, daalt hun pH-niveau. Door de steeds grotere uitstoot van broeikasgassen, waaronder CO2, neemt de verzuring van de oceanen steeds sneller toe. Een groep van ruim vijfhonderd wetenschappers verenigd in het ‘International Biosphere-Geosphere Programme’ waarschuwt dat bij ongewijzigd beleid de zuurtegraad van de oceanen tegen 2100 zodanig zal stijgen dat 30 procent van alle leven in de oceanen verloren zou gaan.

Deze verzuring bedreigt vandaag al het maritieme leven, meer specifiek calciumhoudende schelpen en koraalriffen waaronder het Mesoamerican Barrier Reef System. Dit is het tweede grootste barrièrerif ter wereld, dat zich uitstrekt van het Yucatán schiereiland in Mexico over Belize tot de Islas de la Bahía in Honduras.

Hans Poertner, professor marinebiologie aan het Duitse Alfred Wegener-instituut: “We zien nu al een achteruitgang van warmwater koraalriffen door een combinatie van verschillende stressoren, waaronder de stijgende temperatuur en de verzuring van de oceanen die zich evenwel nog in een vroeg stadium bevindt”, aldus de professor in de Guardian naar aanleiding van de publicatie van zijn nieuwe studie ‘Ongastvrije oceanen’ in het tijdschrift Nature Climate Change.

Costa Rica: eerste CO2-neutrale land

Ook al tonen veel westerse landen waaronder België niet de ambitie om hun verantwoordelijkheid op te nemen – dat is om de zware negatieve gevolgen van broeikasgassen die ze zelf uitstoten teniet te doen en toekomstige generaties niet met een nog zwaardere milieulast op te zadelen – toch is er hoop vanuit een andere, meer onverwachte hoek.

Zo wil Costa Rica in 2021 het allereerste CO2-neutrale land ter wereld te zijn. Zij achten zich daartoe in staat omdat zij sinds 2006 reeds 94 procent van hun elektriciteit opwekken via waterkrachtcentrales, windmolens en geothermische energie. Daarnaast slaagde Costa Rica erin om op slechts dertig jaar tijd, van 1986 tot 2006, haar bosoppervlakte van 21 procent naar maar liefst 51 procent te brengen.

Costa Rica wekt sinds 2006 reeds 94 procent van hun elektriciteit op via waterkrachtcentrales, windmolens en geothermische energie.

Duurzame verlichting in Centraal-Amerika

Centraal-Amerika wil verder via zijn ‘Strategie voor duurzame Energie 2020’ het gebruik van elektriciteit in de residentiële, commerciële, industriële en openbare verlichting verminderen met 12 procent door het efficiënt vervangen van verlichtingssystemen. In het kader hiervan hebben de ministers van Energie en Milieu van Guatemala, Belize, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panama en de Dominicaanse Republiek het deelproject ‘Strategie voor efficiënte verlichting in Centraal-Amerika’ voorgesteld. Hiermee willen zij massaal het gebruik van gloeilampen verminderen en overschakelen op energiezuinige verlichting.

Volgens de ‘en.lighten’ assessments zal de overgang naar efficiënte verlichting in Centraal-Amerika het gebruik van fossiele brandstoffen aanzienlijk doen dalen en de uitstoot van koolstofdioxide verminderen met zo’n 942.000 ton per jaar. De verlichting zal 34,6 procent minder energie verbruiken en het totale elektriciteitsverbruik met 4,8 procent dalen. Dit alles vertaalt zich in een besparing van 406,5 miljoen dollar. Nu maar hopen dat tijdens de volgende klimaattop in het Peruviaanse Lima in 2014 de veerkracht van de Centraal-Amerikanen niet op een betonnen muur van rijke landen botst.

Un otro mundo .news

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!