Jaarlijks zouden tussen de 30 en de 50 miljoen mensen een reis ondernemen voor een medische behandeling. Volgens Helmut Wachowiak, Duits professor en expert in toerismemanagement, is de markt voor medisch toerisme goed voor 30 tot 45 miljard euro op jaarbasis. Deze markt groeit pijlsnel, met een jaarlijkse toename van 20 procent, aldus Wachowiak. De beweegreden voor een medische reis zijn volgens hem de grote prijsverschillen, maar ook de lange wachtlijsten of de afwezigheid van de medische ingreep in eigen land.

De meest voorkomende ingrepen in de medische toerisme-industrie zijn tandzorg, cosmetische chirurgie, vruchtbaarheidsbehandeling en optionele chirurgie (ingrepen die de levenskwaliteit verbeteren, maar die niet levensnoodzakelijk zijn – zoals een oogcorrectie of gewrichtsvervangende operatie).

Chirurgieshoppen in lagelonenlanden

Volgens een rapport van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) over medisch toerisme is er een stijgende trend van patiënten uit rijkere landen, die zich laten behandelen in lagelonenlanden. Dit soort medisch toerisme is grotendeels gedreven door de enorme prijsverschillen.

Bovendien faciliteren goedkope vluchten en een waaier aan informatie op het internet het ondernemen van een medische reis. Zo is er bijvoorbeeld het Medical Tourism Magazine. Je vindt er informatie over de nieuwste medische technieken en goedkoopste bestemmingen voor behandelingen en ingrepen, naast toeristische informatie over die bestemmingen.

De meeste medische toeristen zijn afkomstig van Noord-Amerika, West-Europa en het Midden-Oosten. Steeds meer landen promoten zichzelf als bestemming voor goedkope gezondheidszorg. Lagelonenlanden als India benutten de combinatie van lage loonkosten en goed opgeleide artsen om buitenlandse patiënten aan te trekken.

Honderden reisagentschappen gespecialiseerd in medisch toerisme zagen het licht sinds het einde van de jaren 1990. Betrouwbare studies naar de totale omvang van het fenomeen zijn evenwel niet voorhanden.  

Volgens John Connell, professor Geosciences aan de universiteit van Sydney, is de groei van medisch toerisme een gevolg van de privatisering en vermarkting van gezondheidszorg. Het vermogen om te betalen wordt daardoor de sleutel tot medische zorgen. De patiënt wordt meer en meer beschouwd als een consument in plaats van als een burger met recht op gezondheidszorg.

Als gevolg van de afbraak van publieke gezondheidszorg, kunnen mensen zich gedwongen zien om buiten de eigen landgrenzen op zoek te gaan naar betaalbare medische dienstverlening. Medisch toerisme beperkt zich dus niet tot snoepreisjes van de rijkere klassen voor een neuscorrectie, liposuctie of borstvergroting.

Medisch toerisme vanuit én in de Verenigde Staten

De Verenigde Staten hebben de duurste gezondheidszorg ter wereld. Bovendien zit volgens het laatste rapport van het Amerikaanse censusbureau over inkomen, armoede en de dekkingsgraad van de ziekteverzekering bijna één zesde van de Amerikanen zonder ziekteverzekering.

Het komt dan ook niet als een verrassing dat medisch toerisme naar landen met lagere lonen aan populariteit wint in de Verenigde Staten. Geschat wordt dat 10 procent van het totaal aantal medische toeristen wereldwijd Amerikanen zijn. Volgens Julie Connor van Global Medical Facilitators, een adviesbureau in Seattle, hebben de meeste Amerikanen die voor medische redenen naar het buitenland reizen geen ziekteverzekering.

Neem bijvoorbeeld een hart bypass-operatie. In de VS kost tussen die tussen de 52.000 en 99.000 euro, terwijl de prijs in India 5.000 euro en in Thailand 15.500 euro bedraagt. Een ander voorbeeld zijn gewrichtsvervangende operaties, zoals het plaatsen van een artificiële heup. Hoewel de productiekost van prothesen in de VS (rond de 260 euro) niet meer dan het dubbel is van de kost in Azië (rond de 112 euro), is de prijs voor de operatie in de VS het vijfvoud van die in Azië. In Mexico kost een heupvervangende operatie gemiddeld 9.350 euro tegenover 25.000 in de VS.

De hoge kosten zijn het gevolg van een sterke marktconcentratie en het gebrek aan overheidsregulering. In de VS worden bijvoorbeeld alle heup- en knieprothesen gefabriceerd door slechts vijf bedrijven, die als een kartel functioneren. Dit kartel houdt de prijzen kunstmatig hoog. Bovendien zijn generische en geïmporteerde prothesen afwezig op de Amerikaanse markt, als gevolg van patenten en een protectionistisch handelsbeleid.

Josef Woodman, CEO van Patients Beyond Borders, een Amerikaans magazine over gezondheids- en medische toerisme, somt de top tien bestemmingen van Amerikaanse patiënten voor 2012 op: Costa Rica, Hongarije, India, Maleisië, Mexico, Singapore, Zuid-Korea, Thailand, de VS en Barbados.

Opmerkelijk in de lijst is de VS zelf. Volgens Woodman kunnen Amerikanen ook tienduizenden dollars besparen op duurdere ingrepen, zoals gewrichtsvervangingen en cardiale ingrepen, door middel van ‘zorgvuldig winkelen’ binnen de eigen landsgrenzen.

Een interessant vraagstuk is welke invloed de inwerkingtreding van Obamacare, die een verplichte zorgverzekering voor iedere Amerikaan en aanvaardingsplicht voor verzekeraars inhoudt, zal hebben op het medisch toerisme vanuit en in de VS.

Medisch toerisme en patiëntenmobiliteit in de Europese Unie

Uit het OESO-rapport blijkt dat ook (West-)Europeanen voor medische ingrepen naar het buitenland reizen om kosten te drukken. Bovendien is Europa zelf een bestemming voor medisch toerisme. Het rapport verwijst bijvoorbeeld naar de reeds lang bestaande patiëntenstroom van het Verenigd Koninkrijk naar Malta en Cyprus.

Sinds de aansluiting van Oost-Europa bij de EU, laten steeds meer West-Europeanen er zich medisch behandelen of verzorgen. Medische toeristen in Hongarije zijn hoofdzakelijk afkomstig uit West-Europa. Polen is dan weer een populaire bestemming voor Britse patiënten.

Het vrij verkeer van personen binnen de EU geeft aan patiënten een grote mobiliteit. Veel Europeanen genieten van het recht op medische behandeling in een andere lidstaat op dezelfde basis als in eigen land. Daarbij geldt dat geplande zorg wordt terugbetaald indien die zorg in eigen land terugbetaalbaar is. Voor verschillende EU-landen, waaronder België, geldt wel dat ook een voorafgaande toestemming van de adviserende geneesheer van het ziekenfonds nodig is om te kunnen genieten van terugbetaling.

Op 25 oktober ging een nieuwe Europese wet van kracht, die de toegang tot grensoverschrijdende zorg binnen de Europese Unie vergemakkelijkt. Ook behandelingen bij private zorgverleners en instellingen komen voortaan in aanmerking voor terugbetaling. De EU-landen worden bovendien opgedragen om – via nationale contactpunten en referentienetwerken – kwaliteitsvolle informatie over het zorgaanbod in Europa te verschaffen, zodat hun burgers geïnformeerd kunnen kiezen waar ze behandeld worden.

Een rapport van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg van 2011 stelt dat grensoverschrijdende zorg in de Europese Unie goed is voor 1 procent van de uitgaven voor publieke gezondheidszorg in de Unie. Hoewel volgens het rapport geen betrouwbare gegevens bestaan over het exacte aantal patiënten, besluit het dat patiëntenmobiliteit binnen de EU eerder een marginaal fenomeen is.

Dat cijfer zegt echter niets over behandelingen bij privéverstrekkers waarvoor geen terugbetaling mogelijk is.

De medische-toerisme-industrie in Oost-Europa

Over de omvang van de industrie of het aantal buitenlandse patiënten in Oost-Europa bestaan geen betrouwbare gegevens. Volgens een enquête van Treatment Abroad, een website over medisch toerisme, waren de drie populairste bestemmingen voor Europeanen Polen, Hongarije en België, gevolgd door Spanje en Tsjechië.

De promotie van de medische industrie in Oost-Europa zit alvast in de lift. Zowel Hongarije als Polen zetten sterk in op medisch toerisme als economische strategie. Zo wil de Hongaarse regering van het land een centrum voor betaalbare medische dienstverlening op wereldniveau maken. Verschillende overheidsprogramma’s ondersteunen de uitbouw van infrastructuur voor de ontwikkeling van de gezondheidsindustrie. Het land richt daarbij zijn pijlen vooral op de West-Europese patiënt/consument.

In Polen biedt de overheid hulp op vlak van promotie en logistiek aan lokale tussenpersonen en instellingen die behandelingen aanbieden aan buitenlanders. Bovendien financiert de EU sinds 2012 een programma dat de medische faciliteiten in Polen promoot. Dat programma mikt op patiënten uit de Scandinavische landen, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, maar ook op Amerikanen en Russen.

Met de opkomst van een kapitalistische economie in Oost-Europa na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, ontstond er een markt in optionele chirurgie. Verder zijn de lonen in Polen en Hongarije een stuk lager dan in West-Europa. Volgens Wikipedia bedraagt het gemiddeld nettoloon in België 1.882 euro, terwijl dat in Polen met 642 euro (2.687 Poolse Zloty) bijna 3 keer lager is.

In Hongarije ligt het gemiddeld nettoloon zelfs meer dan 3 keer lager (495 euro of 145.051 Hongaarse Forint). Polen en Hongarije proberen deze verschillen te kapitaliseren door via goedkope laserbehandelingen, neuscorrecties, vruchtbaarheidsbehandelingen, oogcorrecties, facelifts, liposucties, borstvergrotingen en andere ingrepen buitenlandse toeristen aan te trekken.