Ethische bedenkingen bij DNA-afname pasgeborenen
Opinie, Nieuws, Samenleving, België, Privacy, Criminaliteit, DNA, Ethische code, Misdrijven, Procureur-generaal Yves Liégois, DNA-databank, Informed consent -

Ethische bedenkingen bij DNA-afname pasgeborenen

Volgens Antwerps procureur-generaal Yves Liégeois zou het gunstig zijn voor de opheldering van misdrijven indien men DNA zou verzamelen van alle pasgeborenen en nieuwkomers in ons land (DS 16 november). Wij ontkennen niet dat er positieve kanten zijn aan dit idee, maar het is vanwege diverse redenen niet evident om zo’n DNA-databank op te richten. Het confronteert ons niet alleen met praktische, maar vooral ook met ethische problemen.

woensdag 20 november 2013 17:55
Spread the love

Wat doen we met informed consent en de erkenning van burgers als autonome wezens?

De grotere waarschijnlijkheid om een match te vinden tussen DNA gevonden op een plaats delict en de DNA-profielen in de databank, vormt het hoofdargument van voorstanders van een uitgebreide DNA-databank.

De maatschappelijke kost die criminaliteit met zich meebrengt, wordt aldus gebruikt om een globale DNA-databank te verantwoorden. Liégeois staat hierbij niet alleen en bevindt zich in goed gezelschap.

Zo is o.a. James Watson – samen met Crick de uitvinder van de DNA-structuur – voorstander van een verplichte internationale DNA-database. In Portugal was er in 2005 ook al een voorstel om nationale DNA-databanken te gebruiken voor forensisch onderzoek, hoewel men dit idee na een geïnformeerd debat aan de kant heeft geschoven. Deel van de verklaring volgt uit praktische overwegingen.

Hoewel er in België reeds een DNA-databank is, is dit geenszins een nationale DNA-databank van de totale populatie. Volgens Interpol bevatte deze gegevensbank in 2008 DNA-profielen van 14.000 plaats delicten en 14.000 individuen.

Volgens het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie is dit “een machtig instrument om de criminaliteit efficiënt te bestrijden”.

Het blijft echter de vraag of het praktisch haalbaar is om DNA-materiaal van alle pasgeborenen en nieuwkomers te verzamelen, te analyseren en op te slaan. Dit zal zowel tijds- als arbeidsintensief zijn.

“Het blijft echter de vraag of het praktisch haalbaar is om DNA-materiaal van alle pasgeborenen en nieuwkomers te verzamelen, te analyseren en op te slaan”

Het is dus een legitieme, empirische vraag of we over voldoende materiaal, laboranten, opslagruimte, en vooral financiële middelen beschikken om deze databanken substantieel uit te breiden. Het is moeilijk te berekenen wat de feitelijk kost zal zijn per sample, maar in tijden van budgettaire krapte is het evenzeer een terechte open vraag of deze middelen zodoende op de meest efficiënte wijze worden aangewend.

Geld dat hiervoor wordt vrijgemaakt, wordt niet besteed aan alternatieven in verband met rechtshandhaving en veiligheidsbeleid. Als DNA-afname de voorkeur geniet boven andere maatregelen, dan moet worden aangetoond dat het een significante meerwaarde zal bieden.

De moeilijkheid van Liégeois’ voorstel verdwijnt echter niet eenmaal deze praktische problemen zijn opgelost. Er zijn immers evenzeer heel wat ethische overwegingen die om grondige reflectie vragen.

Deze ethische afwegingen verdampen niet simpelweg door – met de woorden van Liégeois – “strikt wettelijke criteria over het gebruik van DNA-gegevens” vast te leggen.

Men kan tal van redenen aandragen waarom juridische voorzorgsmaatregelen bij het invoeren van totale DNA-databanken een noodzakelijke voorwaarde uitmaken. Moeilijker wordt het om dit als voldoende voorwaarde te beschouwen. Temeer omdat wat legaal toegelaten is, niet noodzakelijk samenvalt met wat ethisch juist is.

“Temeer omdat wat legaal toegelaten is, niet noodzakelijk samenvalt met wat ethisch juist is”

De ethische kant van deze zaak hangt volgens ons fundamenteel samen met de notie van informed consent. Artikel 1 van de Nürnberg Code stelt informed consent – geïnformeerde toestemming – voorop als norm.

Deze richtlijn – die nota bene het levenslicht zag als leidraad voor het berechten van nazi-artsen – geldt nog steeds als standaard voor biomedisch onderzoek. Informed consent is trouwens één van de regels die volgens het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie moeten worden nageleefd in het kader van geneeskunde en biologie.

In België geldt de vereiste van informed consent ook voor forensisch onderzoek (er is discussie mogelijk over hoe geïnformeerd en hoe vrijwillig deze instemming moet zijn).

Hoewel er in wetenschapsfilosofische literatuur argumenten te vinden zijn voor de stelling dat instemming niet nodig is bij misdadigers, bestaat er geenszins consensus over de stelling dat dit kan worden uitgebreid naar onschuldige burgers. Hieruit volgt dat dit logischerwijs nog moeilijker is voor pasgeborenen.

“Er bestaat geenszins consensus over de stelling dat dit kan worden uitgebreid naar onschuldige burgers. Hieruit volgt dat dit logischerwijs nog moeilijker is voor pasgeborenen”

Burgers het recht op geïnformeerde toestemming toekennen, impliceert dat men hen erkent als autonome, rationele wezens die het recht hebben om over hun eigen lichaam te beslissen en aan de hand van redelijke overwegingen zich te verzetten tegen (in dit geval) overheidsbeslissingen.

In een westerse democratie is dergelijke houding niet meer dan op zijn plaats. Wij zijn immers van mening dat arbitraire overheidsinterventies in de privésfeer haaks staan op een essentiële voorwaarde van politieke vrijheid: namelijk het principe van contestatie of het recht op bezwaar.

Welnu, als men burgers het recht geeft om bezwaar aan te tekenen tegen overheidsingrepen in de privésfeer, dan moet men ze ook toegang geven tot de informatie om dit te kunnen doen.

Wat Liégeois’ voorstel duidelijk maakt, is dat het raakt aan de ethische grondslagen van onze samenleving.

“Wat Liégeois’ voorstel duidelijk maakt, is dat het raakt aan de ethische grondslagen van onze samenleving”

We willen daarom oproepen om dit debat te voeren met open vizier waarin niet alleen praktische, maar ook ethische voor- en nadelen tegen elkaar worden afgewogen. Dit lijkt ons niet te veel gevraagd. We hebben zoals u weet immers heel wat te danken aan ons DNA.

Jodie Bernaerdt en Seppe Segers 

Jodie Bernaerdt en Seppe Segers zijn beiden bachelor in het Sociaal Werk. Bernaerdt volgt momenteel een vervolgopleiding Moraalwetenschappen aan de UGent en Segers studeert Wijsbegeerte, eveneens aan de UGent.

take down
the paywall
steun ons nu!