Globalisering voor beginners

Globalisering voor beginners

dinsdag 29 oktober 2013 14:13
Spread the love

Vraagt men mij om voor de redactieraad van KRAS (opvolger van het Scholierenparlement) met het oog op de komende jaarwerking, te komen spreken over globalisering. Daar kan ik niet nee op zeggen. Hier een leidraad voor onze gedachtewisseling…

Globalisering is zo oud als de mensheid. Met de trek van de Afrikaanse oermensen naar Azië en naar Europa en zo ook geleidelijk naar de andere continenten, is de globalisering begonnen. Globalisering is prehistorisch. Transhistorisch zelfs: het is niet alleen lang geleden begonnen (zo’n 200.000 jaar) maar het gaat over de hele geschiedenis door. Het is een ‘vector’, een krachtlijn, een pijl in de geschiedenis: de geschiedenis van de mens is een geschiedenis van globalisering. Geschiedenis is globalisering. 

Drie motoren van globalisering

Maar anderzijds is globalisering recent. De neoliberalisering en internationalisering van de economie sinds de jaren tachtig is de drijfveer geweest van de globalisering: productielijnen worden over de hele wereld verspreid. Philips stuurt onderdelen voor TV naar China, waar ze worden geassembleerd en dan teruggestuurd naar Nederland. Of kledingketens laten hun kleren maken in sweatshops – armtierige fabriekjes – met veel vrouwen, in lage loonlanden, zoals India, Pakistan of Bangladesh. De erbarmelijke omstandigheden in die fabriekjes komen aan het licht als er brand uitbreekt en vele arbeidsters omkomen. Schaalvergroting en het openen van nieuwe markten is de strategie van Multinationals die door mergers (samenvoegingen en opkopen van andere bedrijven), een quasi-monopolie nastreven (Coca Cola, Microsoft, Monsanto). 

Een tweede belangrijke motor van de globalisering is uiteraard de informatietechnologie. In tijden van internet, mobiele telefonie en alle afgeleiden, is de wereld een instant (communicatie)netwerk geworden: afstanden bestaan niet meer. Deze ‘vernetwerking’ gaf aanleiding tot het ontstaan van ‘de netwerkmaatschappij’ (een term van socioloog Manuel Castells). Bedrijven zijn netwerken geworden, onze vriendenkring is een netwerk geworden ( denk aan Facebook), maar ook criminele organisaties zijn netwerken geworden. Het grote netwerk dat het allemaal samenhoudt heet niet toevallig www: World Wide Web. Het netwerk is de dominante organisatie geworden van onze hele maatschappij; vandaar dus The Network Society.

Een derde belangrijk aspect van globalisering is migratie. Dit aspect verbindt de recente globalisering met de geschiedenis van volksverhuizingen. Eeuwenlang echter, waren volksverhuizingen slechts sporadische aardschokken (de Hunnen, de Mongolen). De mensen leefden lange tijd honkvast. Het leven van de meeste mensen speelde zich tot voor kort (tot voor de eerste wereldoorlog zeg maar) af op een zeer klein gebied, een straal van niet meer dan 15 kilometer rond hun woonplaats. Dat is nu anders, toerisme, reizen, colloquia, handelsmissies, maar dus ook echte migratie maken van de wereld een dorp. Deze komst van de Global Village voorspelde Marshall McLuhan reeds aan het begin van de jaren zestig (van de vorige eeuw). Of zoals een studente Radio het verwoordde: de wereld is een zakdoek.

Zoals vele migraties uit het verleden (denk aan de Ieren die de extreme armoede ontvluchtten door naar Amerika te emigreren), worden de huidige migratiestromen hoofdzakelijk aangedreven door armoede. Daarnaast zijn onveiligheid, zoals oorlogen en burgeroorlogen een oorzaak van migratie*. Nieuw zijn de ecologische vluchtelingen, die hun woongebied moeten verlaten omdat het onleefbaar wordt door extreme natuurfenomenen zoals overstromingen of droogte.   

De andersglobaliseringsbeweging en zijn opvolgers

De globalisering van de economie bracht enorme winsten en steenrijke winnaars, maar ook veel verliezers. De ongelijkheid nam wereldwijd toe. Tegen deze ongelijke en gevaarlijke globalisering in het teken van groei en winst is rond de millemiumwende (vanaf 1998 tot 2003) heftig geprotesteerd. De hoogtepunten van de andersglobaliseringbeweging waren de jaarlijkse bijeenkomsten van het Wereld Sociaal forum, eerst in  Porto Allegre, in Brazilië, later zowat overal ter wereld. Er werd geprotesteerd tegen bijeenkomsten van de G 7, tegen het IMF (Internationaal Muntfonds) en de Wereldbank, die het neoliberalisme uitdragen en arme landen in een keurslijf dwingen om hun schulden af te betalen.

Maar protestbewegingen zijn ook netwerken en er bleken geen structuren te zijn om die protesten een duurzame vorm te geven en werkelijk te wegen op de wereldpolitiek. Na 9/11 werd protest gecriminaliseerd en geassocieerd met terrorisme. Het protest stak in 2011 echter weer in alle hevigheid op. Tahrir Square in Egypte gaf het signaal voor de Indignado- en Occupy-beweging: in Europa trokken ‘verontwaardigden’ de straten en pleinen op – de Spanjaarden marcheerden zelfs te voet naar Brussel – en in Amerika werd Wall Street bezet, wat dan weer overal ter wereld werd nagebootst.

Problemen van de globalisering

Het probleem van de globalisering is de globalisering van de problemen. De klimaatsverandering (het ecologische probleem), de bevolkingsexplosie en de migratie zijn de meest in het oog springende problemen. De recente wereldwijde economische crisis verscherpt die problemen alleen maar.

Maar het allergrootste probleem is dat er geen instantie is om die problemen aan te pakken. De politieke structuren die beantwoorden aan de schaalvergroting bestaan eenvoudig weg niet, of zijn zwak, zoals de Verenigde Naties. Bij planetaire problemen op een planetaire schaal horen planetaire politieke structuren.  

Globalisering betekent: ‘Interdependentie’, onderlinge afhankelijkheid. Benjamin Barber riep 11 september uit tot ‘Interdependance Day’ (woordspeling op Independance Day) om de wereld op te roepen om over deze onderlinge afhankelijkheid in een geglobaliseerde wereld na te denken en er ook naar te handelen. We moeten nog heel veel oefenen…

Oefeningen in globalisering beginnen lokaal. Want globalisering betekent dat je eigen stad, je eigen wijk verandert. Oefeningen in globalisering bestaan in vitale contacten met andere culturen. En die zijn er voorlopig te schaars. Het risico bestaat op een samenleving van naast elkaar levende culturen, waarbij mensen zich opsluiten in hun eigen kring, hun eigen beschermd milieu, tot en met ‘Gated communities’, die zich afschermen tegen de getto’s, de slums, de achterbuurten. Deze ‘capsulaire beschaving’ moeten we kost wat kost vermijden.

Lieven De Cauter

take down
the paywall
steun ons nu!