De GAS-boetes (Gemeentelijke Administratieve Sancties) zijn sinds de verstrenging van de wet in juni niet uit de media weg te denken. Vooral de absurde boetes komen ons ter oren. Maar wat schuilt er achter het systeem van GAS?
Tom Meeuws, één van de grondleggers van het systeem zag hierin een middel om de groeiende sociale onrust in de steden aan te pakken. GAS-boetes zijn echter schijnoplossingen die op geen enkele manier aan de fundamenten van het probleem raken. Ze dienen veeleer om een gevoel van veiligheid te creëren en voor dat gevoel van veiligheid moet veel wijken.
Het Belgische armoederisico lag in 2011 op 15%. Bij werklozen en laagopgeleiden was dat zelfs een op drie. De werkloosheidsgraad is de laatste tien jaar overal in het land toegenomen, maar opnieuw vooral bij laagopgeleiden en in het Brusselse. Op dit moment is meer dan een jongere op vijf werkloos. Als die jongere laagopgeleid is, wordt dat een op drie. De ongelijkheid groeit. Ze steeg van 1990 tot 2008 met 26%. En dan zijn de jaren na de crisis nog niet meegeteld.[1]
Maatschappelijke problemen criminaliseren
Dat dit problemen van samenleven met zich meebrengt, mag niet verbazen. De link tussen ongelijkheid, werkloosheid, armoede en kleine criminaliteit is meermaals bewezen. Besparingen in publieke voorzieningen zoals bijvoorbeeld cultuur, doen hier ook geen goed aan. Tom Meeuws, een van de grondleggers van het systeem van GAS-boetes was hier maar al te goed van op de hoogte en zag in de GAS een middel om deze overlast in te dijken. Een lik op stuk beleid zo je wil: “Steden zoals Antwerpen zullen in de toekomst meer volk dan ooit moeten opvangen. Hierdoor zal de spanning tussen arm en rijk, tussen behoeftigheid en welvaart alleen maar toenemen en daarmee meteen ook de noodzaak om de orde te handhaven en elke publieke overlast te onderdrukken. We zijn ervan overtuigd dat deze spreidstand meer en meer de nood doet ontstaan aan een soepele overheid die klaar staat om zonder al te veel poespas elke publieke overlast te lijf te gaan.” (Tom Meeuws, vroegere directeur Integrale Veiligheid van de stad Antwerpen).
De roep naar veiligheid klinkt steeds luider en als oplossing wordt ‘meer blauw op straat’ een algemeen aanvaarde oplossing. Maar werkt dat wel? We stappen gemakkelijk mee in de logica van individuele schuld. Iedereen kiest zijn of haar eigen leven, en ook de misstappen die hij of zij begaat. Dat klinkt ook aanlokkelijk. Wie wil er nu geen simpele oplossing voor een ingewikkeld probleem?
Extreem-rechts is hier een meester in: “Stuur alle buitenlanders naar huis en de problemen zijn opgelost”, of nog: “Bouw meer wegen bij en het fileprobleem is de wereld uit’. Op korte termijn lijken dat inderdaad oplossingen, maar op lange termijn is er niets veranderd. Er komen nieuwe migranten want de situatie in de Derde Wereld verbetert er niet op en de wegen zijn voor je het weet net zo overbelast als voordien. Vroeger werden deze schijnoplossingen weggelachen, nu stappen we er in mee.
Kiezen voor ‘gemakkelijke’ oplossingen
Het is jammer, maar gemakkelijke oplossingen als GAS-boetes raken op geen enkele mogelijke manier aan de fundamenten van het probleem. Er is geen bewijs dat ze werken, ze dienen hooguit om een gevoel van veiligheid te creëren. Zo kunnen politici tonen dat ze eraan bezig zijn. Dat klinkt op het eerste gezicht allemaal mooi.
Grijpen we echter terug naar de grondlegger van de GAS-wet, dan zien we dat armoedebestrijding wordt gereduceerd tot het uitdelen van boetes. Iedere weldenkende mens beseft echter wel dat de oplossing voor bedelarij er niet in ligt bedelaars te bestraffen, of dat hangjongeren op straat misschien beter af zijn met een sociaal werker dan met een boete aan hun been. Toch stappen we graag mee in het verhaal van individuele bestraffingen, want dat is gemakkelijk.
Voor ons veiligheidsgevoel moet veel wijken. Onze fundamentele rechtsbeginselen komen ervoor in het gedrang. Om sneller te kunnen optreden worden gemeentes immers rechter en betrokken partij. Zij beslissen wat overlast is en de inkomsten van de boetes gaan meteen de gemeentekas in. Elke gemeente doet dat op haar manier, met alle gevolgen van dien.
Er zijn in België 589 gemeentereglementen en 195 politiereglementen. Leer die maar eens allemaal uit je hoofd. Deze reglementen bevatten de meest absurde overtredingen, van ‘mensen doen verschieten’ tot ‘niet met je voeten op de bank zitten’ of ‘niet aan bomen schudden’. Overlast is immers een moeilijk te definiëren begrip en iedereen bepaalt dat anders.
Het is heel gevaarlijk om justitie in maatwerk te vertalen. Een maatschappelijk antwoord op overlast is nodig, maar het is niet de uitvoerende overheid die dit kan doen. Als er geen duidelijke definitie bestaat voor overlast, leidt dit systeem automatisch tot willekeur. Als klap op de vuurpijl zijn we ook nog eens afhankelijk van de goodwill van een willekeurig ambtenaar die deze reglementen interpreteert.
Absurde voorbeelden genoeg
De absurde voorbeelden zijn er met hopen. De voorbeelden van protest die worden ingedijkt zijn misschien nog talrijker. Tijdens een actie met een bakfiets op de Meir rijden wordt zo al snel ‘onrechtmatig bezetten van de openbare weg’, affiches plakken wordt dan ‘vervuiling van de openbare weg’ en burgers die op straat komen worden bestraft voor ‘onaangevraagd betogen’.
Onze fundamentele rechten worden op die manier aangetast. In deze periode van crisis, wanneer het belangrijker is dan ooit om de democratische rechten uit te breiden, worden ze ingeperkt en worden we monddood gemaakt. We kunnen ons de vraag stellen of het wel juist is dat gemeentes eenzijdig kiezen wat zij als overlast zien. Bepaalde groepen worden in deze discussie niet betrokken. We komen tot een visie over wat normaal is en wat abnormaal, bepaald op vrij eenzijdige manier. Abnormaal gedrag kan dan bestraft worden en zo lopen we uiteindelijk allemaal in het gareel.
GAS-boetes zijn symptommbestrijders
Aan het einde van de rit zijn die bedelaars echter nog steeds arm, die werklozen nog steeds werkloos en hebben die jongeren nog steeds geen andere plek dan het lokale basketbalpleintje om rond te hangen. Die problemen zullen de komende jaren enkel nog maar toenemen. GAS-boetes zullen dat niet verhelpen.
Pleit ik hiermee voor straffeloosheid? Vind ik dat armen bij deze de vrijgeleide hebben zich niet aan de wet te houden? Natuurlijk niet. Maar wat opvalt is dat het debat over echte oplossingen niet wordt gevoerd. Onder het mom van veiligheid wordt het ontweken. Het systeem van GAS doet aan symptoombestrijding zonder over structurele oplossingen na te denken. Wat meer is, door een schijnoplossing voor te leggen, wordt het debat zelfs geboycot. We hebben immers de illusie dat er wel iets gebeurt. Dat moet nu gedaan zijn.
Een debat over echte oplossingen
Ik pleit daarom voor een debat over echte oplossingen. Ik pleit ervoor dat we als maatschappij eindelijk eens nadenken over hoe we problemen in onze samenleving willen aanpakken. Daarbij is het nodig dat verschillende groepen worden betrokken, niet dat er vanbovenaf een systeem van repressie wordt opgelegd. We moeten de problemen bij de wortels aanpakken.
Besparingen in sociale voorzieningen zijn nefast. Een echte vorm van armoedebestrijding, creatie van jobs en het aanpakken van de ongelijkheid zijn moeilijke opgaves, veel moeilijker dan het bestraffen van individuen. Het is toch over die zaken dat we zullen moeten nadenken.
Het verzet groeit
Gelukkig klinkt de stem tegen het systeem van GAS-boetes steeds luider. Maar liefst 213 middenveldorganisaties verzetten zich tegen de verstrenging van de GAS-wet, in juni kwam 1.500 man spontaan tegen deze wet op straat en de media overladen ons met voorbeelden van absurde effecten die dit systeem met zich meebrengt.
Over heel het land tekenen studenten onze petitie tegen GAS-boetes. Aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de KULeuven tekenden bijna 1.000 studenten. Donderdag 24 oktober verklaren wij de faculteit dan ook feestelijk GAS(t)vrij. Op zaterdag 26 oktober bundelen we de krachten voor de betoging tegen GAS-boetes. Afspraak om 14uur aan het station van Brussel-Noord. Het houdt hier echter niet op. De weerwil tegen het systeem groeit, samen kunnen we het afschaffen.
Line De Witte, voorzitter Comac Leuven
Voetnoten
- [1]beSTAT – FOD Economie