Het nieuwe boek van Michel Bauwens ‘De wereld redden’, is het resultaat van twaalf gesprekken die hij voerde met blogger en ex-journalist Jean Lievens, over het realiseren van goederen en diensten volgens de peer-to-peer-methode.

Een peer-to-peer-netwerk is doorgaans een netwerk van computers, waarin alle aangesloten computers gelijkwaardig zijn. Maar ook mensen kunnen zich volgens de peer-to-peer-methode organiseren: denk aan het computersysteem Linux of de encyclopedie Wikipedia, projecten waar iedereen die dat wil gelijkwaardig aan kan bijdragen.

Hoe ontstaat maatschappelijke verandering?

Bauwens is een Belgische cyberfilosoof en oprichter van de Foundation for Peer-to-Peer Alternatives, een wereldwijd netwerk van wetenschappers en activisten dat onderzoek doet naar deze peer-to-peer-netwerken en praktijken. In zijn nieuwe boek gaat hij op zoek naar een geschikte hefboom om problemen in de huidige maatschappij aan te pakken.

Volgens Bauwens is het een utopie dat maatschappelijke verandering teweeg wordt gebracht door een tegenkracht geproduceerd door het systeem, bijvoorbeeld een arbeidersbeweging, die de macht overneemt en vervolgens iets nieuws opbouwt. 

Bauwens noemt de crisis waar het Romeinse Rijk voor kwam te staan als voorbeeld: er was gebrek aan materiaal in de vorm van goud en een gebrek aan energie in de vorm van slaven.

Bauwens: “Als je de kosten niet meer kunt dragen, zoek je verandering van binnenuit. Romeinse landbezitters lieten burgers zelf op het land werken en gingen daar belasting op heffen, in plaats van meer slaven te importeren om het werk te doen. Zo ging het Romeinse Rijk geleidelijk aan van een slavensysteem over op een feodaal systeem, van globale productie naar re-lokalisatie.”

Meer doen met dezelfde kennis

Ook nu hebben we een wereldwijd schaarsteprobleem dat steeds erger wordt. Volgens Bauwens moeten we ernaar streven meer te doen met de kennis en infrastructuur die we al hebben. Net als in het voorbeeld van het Romeinse Rijk, ontstaat er nu naast het kapitalistische systeem een parallel systeem van kleine teams en organisaties, dat zich daarmee bezighoudt. Zij werken peer-to-peer.

De antropoloog Robin Dunbar onderzocht dat de gemiddelde mens 150 peer-to-peer-relaties kan onderhouden, of 150 mensen die je kunt vertrouwen en waar je mee kunt samenwerken.

Bauwens: “Het drama van de huidige maatschappij is de schaalgrote. We hebben geen vertrouwensband met de bedrijven en mensen waarmee we werken omdat het er te veel zijn. Als we in dit systeem te eerlijk en egalitair te werk gaan, verliezen we van onze concurrenten.”

Niet naar de bank, maar crowdfunden

Er zijn talloze voorbeelden van peer-to-peer-projecten die succesvolle alternatieven scheppen. Bauwens: “Kijk naar WikiLeaks: wie heeft er daar nu eigenlijk gewonnen? Ik zou niet in de schoenen van Julian Assange willen staan, maar WikiLeaks bestaat nog, de documenten die ze openbaarden zijn overal en er zijn tal val nieuwe klokkenluidersplatforms bijgekomen die bijdragen aan de missie van WikiLeaks. Het is een open source-project dat alleen maar groeit.”

Creditcardbedrijven blokkeerden donaties aan WikiLeaks, nu kan er gedoneerd worden in een peer-to-peer ontwikkelde geldsoort: Bitcoin.

Peer-to-peer-projecten zullen alleen maar populairder worden, denkt Bauwens. Er is een groeiende fractie van kapitaalhouders die investeert in peer-to-peer. Daarnaast is er ook een grote groep jonge mensen die buiten de arbeidsmarkt vallen.

Als die groep een project wil starten, komt het niet eens in hen op naar een bank te stappen voor een lening. Ze zetten een peer-to-peer-dienst als crowdfunding in: via internet vragen ze mensen die hun project een warm hart toedragen om een financiële bijdrage te leveren.

Veranderingspatronen begrijpen en faciliteren

Bauwens: “Ik ben niet bezig met dromen over wat er gebeurt na de revolutie, maar wil kijken wat er nu gebeurt. Er is een ongekend netwerk ontstaan dat mensen in staat stelt samen te komen om waarde te creëren zonder gebruik te maken van bedrijfsvormen en overheidsvormen.”

Dat hoeft overigens niet altijd gratis te gebeuren. Bauwens ziet een trend dat jongeren een tijdje onbetaald meewerken aan een peer-to-peer-project, er vervolgens geld mee verdienen en dan weer verder gaan naar een volgend project. 

Bauwens: “We evolueren terug naar een ambachtsmaatschappij van freelancers die hun digitale werkplaats altijd bij zich hebben.”

Hoe creëer je financiële waarde met peer-to-peer?

Waarde wordt in het huidige systeem gecreëerd door privépersonen die werken op een markt waar hun kennis wordt gecopyright. In het peer-to-peer-systeem wordt waarde gedeponeerd in een ‘commons’, waar iedereen vrije toegang toe heeft. Hoe kun je daar toch je boterham mee verdienen?

Bauwens: “Er zijn nu bedrijven, zoals technologiebedrijf IBM, die gebruik maken van commons zoals computersysteem Linux en er ook aan mee ontwikkelen, maar er zijn ook bedrijven die gebruiken zonder te betalen of bij te dragen.”

Facebook strijkt alles zelf op

Daarnaast heb je spelers als Facebook. De voorkant van de website is peer-to-peer: Je kunt er zelf mee organiseren, bijvoorbeeld een foto van een vermiste kat laten rondgaan met het doel die kat te vinden. De achterkant van de site is echter wel gecontroleerd: je persoonsgegevens worden beheerst en verkocht.

Bauwens: “Dit is een vorm van kapitaal die gelooft in de sociale productie en die tegelijkertijd exploiteert. Je maakt gratis gebruik van Facebook in ruil voor de verkoop van je gegevens. Het zijn de interacties van gebruikers op Facebook die de waarde creëren voor de markt, maar het is Facebook die die waarde volledig opstrijk. Zo werkt peer-to-peer-productie onder dominantie van het financiële systeem.”

Het kan ook anders. Volgens Bauwens moeten peer-to-peer-projecten nieuwe gebruiksvoorwaarden ontwikkelen, waarbij iedereen die bijdraagt aan een commons die vrij mag gebruiken. Maak je echter winst met het gebruiken van een commons, dan moet je daar een beetje van afstaan.

Wiki-alles

Peer-to-peer-creatie kan niet alleen worden toegepast voor software. Je kunt ook fysieke dingen maken zonder een groot startkapitaal of een enorme fabriek, zeker met de komst van 3D-printers.

Een goed voorbeeld van een fysiek peer-to-peer-project is WikiSpeed, een wedstrijd waarbij teams een snelle, duurzame auto ontwikkelden zonder enig kapitaal. De winnende auto is goedgekeurd om aan het verkeer deel te nemen en is vijf keer zo duurzaam als wat er door de industrie ontwikkeld wordt. Bauwens noemt dit ‘extreme manufacturing’: iedere ingenieur die dat wilde, kon bijdragen of veranderingen aanbrengen aan de auto.

Hoe peer-to-peer leidt tot duurzame ontwikkeling

Peer-to-peer-projecten dragen volgens Bauwens bij aan duurzame ontwikkeling: als je peer-to-peer werkt, werk je aan iets dat voortdurend in ontwikkeling is, met het doel dat het verbetert en blijft bestaan.

Bauwens: “In een peer-to-peer-samenwerking komt het niet eens op om iets te maken dat gepland veroudert, in tegenstelling tot veel gebruiksvoorwerpen die nu op de markt komen. Duurzaamheid is een automatisch deel van dat project.”

Volgens Bauwens wordt het tijd dat de maatschappij afstapt van de gedachte dat het illegaal is om samen te werken en informatie te delen; overal maar een copyright op plakken. Het peer-to-peer-denken moet die artificiële schaarste aan kennis oplossen.

Michel Bauwens, ‘De wereld redden, met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving’ , met Jean Lievens, uitgeverij Houtekiet, 2013, ISBN 9789089242549.