“U2-frontman Bono ziet geen graten in de omstreden belastingconstructie die hij met zijn band in Nederland heeft opgezet. In een interview met de Britse krant The Observer beweert hij dat de Ierse regering daar geen problemen mee heeft. Critici doet de wereldverbeteraar af als ‘zuur linkse types’.” (De Morgen, 25/09/2013)
Het ontduiken van belastingen is populair bij de meerderheid van rijken en bedrijven, dus ook bij vedetten. Franse vedetten zoals Johnny Halliday en Amélie Mauresmo wonen enkele maanden per jaar in Gstaad om de belastingen in Frankrijk te ontlopen.
Belgische sportvedetten zoals Stefan Everts (sportman van het jaar 2006), Justine Henin (sportvrouw van het jaar 2006), Axel Merckx zijn allen ‘verhuisd’ naar Monaco om te vermijden wat alle gewone mensen in dit land wel moeten doen: belastingen betalen.
“Belgische sportvedetten zijn ‘verhuisd’ naar Monaco om te vermijden wat alle gewone mensen in dit land wel moeten doen: belastingen betalen”
Reeds jaren geleden schreef Tax Justice Network en Attac dat rockster Bono, die als campagnevoerder een grote invloed heeft gehad door initiatieven als Make Poverty History en acties voor het wereldwijd kwijtschelden van de schulden van ontwikkelingslanden, de fiscus in thuisland Ierland ontliep door zijn bedrijf U2 te verhuizen naar een van de favoriete fiscale paradijzen voor rocksterren: Amsterdam (waar ook de Rolling Stones sinds jaar en dag hun fiscale stek hebben).
Dat Bono nu opnieuw in de schijnwerpers staat en van hypocrisie wordt beschuldigd, volgt logischerwijze uit het feit dat de zanger steeds mediatiek de mond vol heeft over de mondiale strijd tegen de armoede, waarbij hij steevast de gierigheid van de leiders van de rijke landen aanklaagt en hen aanspoort meer belastinggeld te besteden aan het verlichten van de schulden van arme landen, terwijl de zanger zelf zoveel mogelijk belastingen ontwijkt.
Elevation Partners, een in Californië gevestigde durfkapitaalmaatschappij waarvan Bono medeoprichter is, bevestigde dat het een slordige 157 miljoen pond geïnvesteerd heeft in het Amerikaanse businessmagazine Forbes, dat door de media vaak als “de bijbel van het kapitalisme” omschreven wordt. Rare jongens, die armoedebestrijders …
Bono is ook oprichter van de anti-armoede-organisatie DATA (Debt, AIDS, Trade, Africa). Bono en zijn DATA kregen eind september 2007 zelfs de Liberty Medal van het National Constitution Center in Philadelphia (VS), een stichting die in 1988 door het Amerikaanse Congres werd opgericht onder de Constitution Heritage Act.
Onverantwoord wanneer we weten dat Bono zelf deelneemt aan een wereldwijd belastingontduikingssysteem dat voor een groot deel verantwoordelijk is voor de armoede in Afrika. De Afrikaanse Unie zegt dat belastingontduiking door buitenlandse firma’ s hen elk jaar 150 miljard dollar kost – drie maal het bedrag dat zij als hulp ontvangt.
“Onverantwoord wanneer we weten dat Bono zelf deelneemt aan een wereldwijd belastingontduikingssysteem dat voor een groot deel verantwoordelijk is voor de armoede in Afrika”
Terwijl wereldsterren pleiten voor ‘vrijgevige’ acties om de schulden te verzachten en sommigen zoals Bono ook nog eens “het mondiale geweten” spelen, zorgen ze er op de achtergrond zelf voor dat hun kolossale fortuinen met ‘legale’ financiële constructies de belastingen ontlopen.
Verhuizen van belastingen
Ierland is zelf een belastingparadijs. Dat maakt het des te onbegrijpelijker dat Bono zijn fortuinbeheer van Ierland naar Nederland heeft verplaatst. Een van de absurde voordelen die Ierland aanbood, was een belastingvrij statuut voor kunstenaars. Het is duidelijk dat U2 hiervan geprofiteerd heeft om geen belastingen te betalen op de royalty’s van hun songs.
In 2006 besloot de Ierse regering in een moment van helderheid om die belastingvrijstelling tot een inkomensplafond van 250.000 euro per jaar te beperken. Van een dergelijk inkomen kan 99 procent van de Ierse kunstenaars enkel maar dromen, wat ook hun branche is.
Je kan dan ook moeilijk beweren dat die beperking afbreuk doet aan het Ierse beleid om de schone kunsten te ondersteunen, wat zogenaamd de bedoeling was van die belastingvrijstelling. Maar zelfs die beperking op de vrijstelling was voor U2 blijkbaar onaanvaardbaar.
Laten we de zaken in hun context bekijken. In het ‘ergste geval’ zou de beperking inhouden dat, indien de royalty’s boven de 250.000 euro/jaar in een Iers bedrijf belegd worden, er 12,5 procent bedrijfsbelasting wordt geheven.
Maar dat was ogenschijnlijk nog te veel voor een man die huizen heeft aan de Ierse kust, in het zuiden van Frankrijk en in New York. Dus verhuisde Bono zijn zaak in 2006 naar Nederland, waar 5 procent betaald wordt op auteursrechten.
Nederland: belastingparadijs voor royalty’s
De Nederlanders hebben in hoofdzaak twee dingen gedaan. In de eerste plaats heeft Nederland, in tegenstelling tot bijna alle andere belastingparadijzen, met heel veel landen verdragen ter vermijding van dubbele belasting afgesloten.
Dit geeft Nederland, in vergelijking met de andere paradijzen, het ongekende voordeel dat de royalty’s die aan Nederland betaald worden, niet meer aan de bron in het land van oorsprong kunnen worden afgehouden, of er slechts tegen een heel laag tarief aan onderworpen zijn. Nederland is dus een ideale plaats om royalty’s op te strijken.
Bovendien gaat Nederland nog een stap verder dan andere ontwikkelde landen die zich als belastingparadijs profileren: zijn belastingtarief op royalty’s is namelijk uiterst laag. Vanaf januari 2007 bedraagt het officiële belastingtarief op royalty’s 10 procent, maar door de talrijke aftrekmogelijkheden en belastingverminderingen – die in andere landen niet bestaan – kan het werkelijke percentage dalen tot een, zelfs volgens Ierse normen, absurd lage belasting.
“Bovendien gaat Nederland nog een stap verder dan andere ontwikkelde landen die zich als belastingparadijs profileren: zijn belastingtarief op royalty’s is namelijk uiterst laag”
Die belasting kan dan nog verder dalen, als de royalty’s overgebracht worden naar een holdingmaatschappij op de Nederlandse Antillen. Het is duidelijk dat Bono gebruik wil maken van constructies die al veel eerder door de Rolling Stones werden gebruikt en die bewezen hebben dat ze goed werken.
Ontwikkeling en fiscaliteit
Op dit punt aanbeland, is het belangrijk om nog eens aan te stippen waarom dit alles zo belangrijk is. Wel, heel eenvoudig, belastingen vormen een essentieel instrument voor ontwikkeling. Het ontwikkelingsdenken startte in termen van hulp aan de Derde Wereld.
Daarna kwam het verstrekken van leningen (die uiteraard de hele schuldenproblematiek veroorzaakten), wat vervolgens leidde tot handel en de noodzaak om inkomsten te genereren voor de terugbetaling van die leningen. De belastingen worden nu als het vierde element van dit systeem gezien.
De reden daarvoor is simpel: de leningen hebben niet gewerkt, zoals Bono graag opmerkt. Dus de schulden kunnen niet worden terugbetaald. En de handel blijft een heikele kwestie, waarbij de verhoudingen nog steeds onrechtvaardig en ongunstig zijn voor de ontwikkelingslanden. Dus blijft hulp noodzakelijk.
Maar niemand die ernstig met ontwikkeling begaan is, ziet dit als een langetermijnoplossing voor het ontwikkelingsvraagstuk, want het resultaat is hulpafhankelijkheid.
Die afhankelijkheid van hulp belet de landen zich te ontwikkelen tot leefbare onafhankelijke staten, die hun eigen bevolking kunnen onderhouden, wat toch het doel van ontwikkeling moet zijn. Enkel een land dat in staat is de nodige belastingen te heffen om zichzelf te financieren, kan zijn eigen bevolking de nodige voorzieningen bieden.
“Enkel een land dat in staat is de nodige belastingen te heffen om zichzelf te financieren, kan zijn eigen bevolking de nodige voorzieningen bieden”
Ontwikkeling en het betalen van belastingen zijn gewoon onafscheidelijk met elkaar verbonden. Niet iedereen is het met die stelling eens, maar de geldigheid ervan kan moeilijk ontkend worden. Dit betekent dat iedereen die de ontwikkeling wil bevorderen, ook het betalen van belastingen ernstig moet nemen.
Die houding tegenover het betalen van belastingen moet op twee niveaus tot uiting komen. In de eerste plaats moet er een persoonlijk engagement zijn om de belastingen te betalen die een persoon of een bedrijf op de verkregen inkomsten verschuldigd is, en wel in het land waar die inkomsten het best vastgesteld kunnen worden.
Het tweede engagement heeft betrekking op de integriteit van het hele belastingstelsel, zowel nationaal als internationaal.
Wat Bono bewijst
Het is duidelijk dat Bono van dit argument niet wil weten. Bono doet dus aan ontwijking, om in belastingtermen te spreken. Belastingontwijking is juridisch volkomen legaal, wordt door de fiscale adviesbureaus sterk gepromoot en door de regeringen nauwelijks tegengegaan. Via belastingontwijking ontloopt Bono wel zijn fiscale en dus morele verantwoordelijkheid. Het is een vorm van het ontwijken van burgerschap.
Bono’s voorbeeld is echter belangrijker dan enkel dat aspect. Want hij bewijst dat voor sommige (vooral heel rijke) mensen de enige aanvaardbare belasting de nulbelasting is.
Hoezeer een land zijn belastingtarieven ook verlaagt, en in tegenspraak met wat de voorstanders van vlakke belastingen beweren, er zullen dus altijd individuen zijn die ook de meest minimale belastingen proberen te ontwijken of te ontduiken, en zo hun verantwoordelijkheid tegenover de samenleving(en) waarin ze leven ontkennen.
Het is dan ook een mythe om te argumenteren dat het verminderen van de belastingen de belastinginkomsten doet stijgen. Enkel 0 procent is voor belastingontduikers aanvaardbaar. En het resultaat daarvan is duidelijk, want in dat geval faalt de staat. Misschien is dat wel het werkelijke doel van zij die deze argumenten aanvoeren.
“Het is een mythe om te argumenteren dat het verminderen van de belastingen de belastinginkomsten doet stijgen. Enkel 0 procent is voor belastingontduikers aanvaardbaar”
Daarnaast bewijst de reactie op Bono’s ontwijkingsacties dat, parallel daarmee, nog iets anders ontstaat. Door de huidige verontwaardiging over die belastingplanning loopt zijn reputatie gevaar. Zijn acties worden als onaanvaardbaar gezien.
Hij aanvaardt zijn verantwoordelijkheid tegenover de maatschappij niet. En dus slaat Bono wild om zich heen: elke criticus en iedereen die voor fiscale rechtvaardigheid strijdt, is ineens ‘verzuurd-links’.
Bono gedraagt zich in de praktijk als ‘arrogant-rechts’: zij die zich verheven voelen boven de massa. Bono en de zijnen hebben hun rijkdom volledig te danken aan deze massa: zij hebben de platen en CD’s gekocht, zij hebben de concerttickets betaald. Bono’s antwoord in The Observer: “U2 handelt in harmonie met de filosofie van de Ierse regering. Het is de fiscale concurrentiekracht die ons land uit de armoede heeft geholpen.”
Die fiscale concurrentie waarop Bono zich nu beroept, is niets minder dan brutale fiscale dumping, waar alleen de rijken en bedrijven (aandeelhouders) beter van worden en een van de pijlers van het neoliberalisme.
“Die fiscale concurrentie waarop Bono zich nu beroept, is niets minder dan brutale fiscale dumping, waar alleen de rijken en bedrijven (aandeelhouders) beter van worden en een van de pijlers van het neoliberalisme”
Het door Bono zo bejubelde belastingparadijsmodel is wat onder meer de financiële sector als een zeepbel heeft opgeblazen en de burgers zo diep in de schulden heeft gestoken, met als gevolg stijgende werkloosheid en armoede.
Betalen van belastingen is essentieel voor ontwikkeling
Waar blijft Bono bij dit alles?
In feite helemaal buiten de ontwikkelingsagenda. De belastingparadijzen waarvan hij gebruik maakt, ondermijnen de ontwikkeling. Ze onttrekken inkomsten aan ontwikkelingslanden. Ze zorgen ervoor dat in die landen geen belastingen betaald worden. Ze vergemakkelijken kapitaalvlucht uit de ontwikkelingslanden.
En zoals we vroeger reeds aantoonden, de schade veroorzaakt door de kapitaalvlucht uit ontwikkelingslanden, is tien keer groter dan wat die landen in de vorm van ontwikkelingshulp krijgen.
Bono heeft de keuze. Hij zou kunnen belastingen betalen, want dat is een optie die hij zich kan veroorloven. Sterker nog, het is zijn plicht.
Bono weet echter maar al te goed: “alleen de gewone mensen betalen belastingen”.
Eric Goeman
Eric Goeman is woordvoerder van Attac Vlaanderen.