[rede bij het begin van het academiejaar in de vorm van de voorstelling van keuzevakken aan RITS, School of Arts]

Dames en heren, dit is het begin van een mediaspel. Een workshop guerilla gardening in het medialandschap. Of misschien nog onschuldiger: guerilla knitting op het virtuele dorpsplein van deze tijd: de sociale en andere media. En vooral: een antwoord op de vraag (mij als kersvers vakhoofd theorie in de maag gesplitst door een collega): Wat betekent reflectie in een kunstschool aan het begin van de eenentwintigste eeuw? Geef nu toe: een vraag om een koe mee dood te slaan. Ik heb er de hele vakantie mee geworsteld. Mijn persoonlijke antwoord, althans voor de duur van dit nieuwe academiejaar (maar misschien wel tot het einde van mijn dagen), luidt: ‘Onderwijs is vandaag: opvoeding tot urgentie’ (heb dat voor jullie ook al op Twitter gezet- check it out). Vandaar dus de titel van de werkcolleges: Lessen in Urgentie – een open leer-en-discussieplatform.Hoezo urgentie? Wat urgentie? Bijvoorbeeld: google ‘overshoot day’.

Theorie?

“‘Draagkracht van de aarde voor dit jaar overschreden’ (De Standaard 21/08/2013). Gisteren zijn we op het punt beland waarop de mensheid alle natuurlijke hulpbronnen geconsumeerd heeft die de aarde dit jaar kon produceren. Er is ook al meer CO2 uitgestoten dan de aarde kan absorberen. Zo berekende de ngo Global Footprint Network, die 20 augustus uitriep tot ‘Earth Overshoot Day.’ Die viel twee dagen vroeger dan vorig jaar. Volgens de onderzoekers achter het initiatief consumeren we sinds begin jaren zeventig jaarlijks meer dan één planeet aarde. In 1993 viel Earth Overshoot Day op 21 oktober, dit jaar hebben we de aarde al twee maanden eerder uitgeput. Onze ecologische voetafdruk is dus sterk toegenomen. Vandaag leeft meer dan 80 procent van de wereldbevolking in landen die meer verbruiken dan dat ze zelf kunnen produceren. (…) Belgen hebben 5,3 maal de oppervlakte van België nodig.”

Toen ik dit artikel las tijdens de vakantie, moest ik aan jullie denken (mijn toekomstige studenten), want er stond een artikel naast dat vertelde dat onze smartphones en onze gadgets… tonnen energie opslorpen. “Smartphone verbruikt meer dan koelkast (De Standaard, 21/08/2013) Onze mobiele apparaten vreten energie. Volgens een nieuwe studie verbruikt de digitale economie met haar miljoenen smartphones en tablets en altijd actieve ‘cloud’ al de helft meer elektriciteit dan de luchtvaartindustrie. (…) Nemen we het verbruik van heel dat digitale ecosysteem mee in rekening, dan worden onze smartphones regelrechte energievreters.” Ja, toen moest ik echt aan jullie denken. Aan ons allemaal natuurlijk. Maar toch vooral aan jullie. Ergo: lessen in urgentie.

De onderlegger voor deze workshop, wordt gevormd door mijn boek Entropic Empire. On the City of Man in the Age of Disaster. Dat zeer donkere, deprimerende boek gaat over de war on terror als planetaire uitzonderingstoestand, de ‘Mad Max-fase van de globalisering’ (de combinatie van bevolkingsexplosie en opwarming van de aarde), met link naar science fiction en cyberpunk, over de natuurtoestand en de burgeroorlog (denk aan Irak en… Syrië), maar ook, gelukkig, over heterotopie en over… Tahrir Square, brandpunt van de Arabische lente en inspiratie bron voor de indignado- en occypy-beweging. En over – toch weer een beetje in mineur op het einde – posthistorie.

We vertrekken, met andere woorden, om het heden te begrijpen, van filosofische begrippen, van filosofische disciplines zelfs. Geschiedenisfilosofie: het heden doorgronden, wat is het hedendaagse? Wat is de betekenis van het verleden voor de toekomst. Wat is geschiedenis? Heeft de geschiedenis een richting? De geschiedenis leert ons dat de geschiedenis ons niets leert, zei Hegel (in zowat de enige geestigheid uit zijn hele omvangrijke oeuvre), en hij zei ook dat de filosofie niet kan vooruitkijken, dat de uil van Minerva pas uitvliegt als de avond valt. Maar kunnen we ons wel permitteren gezien de versnelling van alles, om niet vooruit te kijken? Zijn we niet verplicht om eindelijk eens iets te leren uit de geschiedenis? Of zijn we gedoemd om uit de geschiedenis te vallen (terug in de natuurtoestand?) Daarom komen we dus uit bij posthistorie… Naast een aantal sleuteltermen uit de politieke filosofie, zoals de al genoemde uitzonderingstoestand en natuurtoestand, gaan we aan de slag met de begrippen hyperrealiteit en infrarealiteit. We bekijken documentaires en science fiction films. Het begrip ‘heterotopie’ wijst de weg naar ‘andere plaatsen’ (vluchtheuvels, de kunst en het feest, plaatsen van hoop!)

Geen theorie alleen!

Maar het gaat niet om theorie alleen. We produceren iets, een blog, een facebookpagina, doen een interventie of actie… whatever. Maar in elk geval openbaar (zoals deze introductie. Aha!) We vormen een actie-en-redactiecomité. Jullie zijn mediamensen, laat ons met deze vele ‘competenties’ spelen: radio, animatie, televisie, documentaire, film, schrijven, theater – ja, we hebben heel wat in huis. En leren van elkaar. In real time. ‘Openbaarheid van onderwijs’. Niet alleen deze introductie, maar ook de stukken over de trappen van de beurs (moet nog gepubliceerd worden) en over de drooglegging van Antwerpen (google it!), heb ik voor jullie geschreven (enfin, ook voor jullie). Mijn interview over De activistische verbeelding is zeker ook voor jullie. Maar jullie kunnen en moeten ook zelf bijdragen aan de discussie en reportages maken: bijvoorbeeld een reportage over de moestuin op het dak van de Koninklijke bibliotheek. Dat is toch te gek. Dat zit al dicht in de buurt van echte ‘guerilla gardening’. We maken er in no time een YouTube hit van. Of we skypen met de bezetters van het theater van het zeesanatorium op de Lido in Venetië: Ospedale al mare. Noem maar op. De bottomline is en blijft: Don’t blame the media, be the media! Twitteren doen we natuurlijk ook. We doen een eindcolloquiumonline (zodat jullie het boek wel achterstevoren moeten kennen). Openbaar denken.

Conclusio?

Het klinkt ambitieus en hoog gegrepen, ja utopisch, maar hier zijn ook voordelen aan. Iedereen kan meedoen van op de zijlijn: ook wie het vak niet kiest, staat in de eerste lijn voor bijvoorbeeld verspreiding via facebook, maar kan ook reageren, iets voorstellen, een tekst insturen, etc. Jullie zijn ons eerste publiek. Halen we de echte openbaarheid? Dat doet er niet toe. Maar ik denk wel dat ons dat kan lukken. Mislukt alles? Ook leerzaam.

De heterotopie is de plek waar rare dingen kunnen, mogen en moeten gebeuren. Right?

Het theater, de cinema, het kerkhof, het bordeel, de tuin, de sauna, het naaktstrand – voorbeelden van Foucault … Een kunstschool kan en moet een heterotopie zijn: een laboratorium voor kunst en media. Ergo: een kunstschool is een plek waar rare dingen kunnen, mogen en moeten gebeuren. Laat ons proberen. Dat is mijn concrete antwoord voor dit jaar op de vraag: wat betekent reflectie aan een kunst- en mediaschool aan het begin van de 21^[ste] eeuw? Let’s reinvent education! School is cool? Ik ben schoolmoe als de beesten (dit jaar sta ik meer dan een kwarteeuw in het hoger onderwijs – say what?). School is skholè: vrije tijd, tijd voor vrijheid! Tijd voor Studie. Cum ira et studio: met woede en overgave. Om de tweet die ik schreef als ‘vooropening’ van het academiejaar nog eens, bij wijze van algemeen besluit en samenvatting, te citeren: ‘Onderwijs is vandaag: opvoeding tot urgentie’. (Ik dank u).