Straatprotesten in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá (foto flickr creative commons/prendio2)
Interview, Nieuws, Economie, Politiek, Colombia, FARC, Latijns-Amerika, Vrijhandelsakkoorden, Anti-regeringsprotesten, Bogota, Juan Manuel Santos -

Protest in Colombia. Of hoe een zwakke stem steeds luider klinkt

Een bevolking waarvan een derde onder de armoedegrens leeft, het grootste aantal interne vluchtelingen op het continent, de zware erfenis van een aanslepend gewapend conflict en een enorme inkomensongelijkheid tekenen het democratische deficit in Colombia. Realistische optimisten zien echter licht aan het eind van de tunnel.

vrijdag 6 september 2013 18:01
Spread the love

Tegen deze achtergrond speelden zich de dagenlange protestacties af, die op 19 augustus op het platteland begonnen en zich als een lopend vuur over het gehele land verspreidden. Duizenden trokken In de steden de straat op om hun ongenoegen te uiten over een politieke klasse die geen oor heeft naar de verzuchtingen van het volk.

We spraken met Camilo Ignacio González, Colombiaans doctoraatsstudent in politieke wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en afkomstig uit hoofdstad Bogotá, waar hij zich op het ogenblik van het gesprek bevond.

Was je ooggetuige van de protestacties van afgelopen week?

“Ja, ik was in de stad en zag actievoerders door de straten trekken. Spreken over ‘de actievoerders’ doet eigenlijk afbreuk aan hun verscheidenheid. De protestacties van vorige week, die op het platteland waren begonnen, omvatten veertien verschillende marsen. Naast de boeren waren ook, onder meer, universiteitsstudenten, vakbonden, mijnwerkers en vrachtwagenchauffeurs de straat op gekomen.”

“Ondanks het oorspronkelijke pacifistische opzet van de protestacties, braken vorige donderdag onlusten uit toen de verschillende marsen samenstroomden op het centrale plein van Bogotá, waar zich de overheidsgebouwen bevinden. Het geweld betrof niet enkel confrontaties met de politie, maar was ook gericht op winkels, straatmeubilair en het openbaar vervoer.”

“Over de oorzaak van het geweld doen twee versies de ronde. Volgens het officiële overheidsdiscours zouden leden van de Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia (FARC) de demonstraties geïnfiltreerd hebben met de bedoeling instabiliteit te scheppen en om de actievoerders in een slecht daglicht te stellen.”

“Volgens de andere versie lokten regeringsgezinde groepen dit uit. Het is immers niet lang meer tot de volgende verkiezingen (op 25 mei 2014, nvdr) en door een gevoel van onveiligheid te creëren zouden deze groepen het rijzende succes van de linkse partijen ondermijnen. Deze interpretatie komt van linkse en onafhankelijke waarnemers.”

Zijn de protestacties nog steeds aan de gang?

“Vandaag en gisteren bleef het rustig in het centrum van Bogotá. In de buitenwijken zou wel nog op kleinere schaal actie gevoerd worden, maar het is onzeker of dit verband houdt met de protesten van vorige week. Sinds het kookpunt van vorige week donderdag lopen er onderhandelingen tussen de regering en de leiders van de boerenbeweging. Er zouden zelfs al akkoorden gesloten zijn, maar dit is nog niet officieel bevestigd.”

“Begin dit jaar deden zich gelijkaardige betogingen voor en die van vorige week zullen niet de laatste zijn. Toch ontwaar ik een lichtpuntje: hoewel Colombianen het niet gewend zijn actie te voeren, beschouwt men deze tactiek steeds vaker als een legitiem instrument om politieke eisen kracht bij te zetten.”

“De actievoerders kennen geen vertegenwoordiging in het Colombiaanse parlement. Haar bestaansreden is het ophouden van de schijn, want al van oudsher karakteriseert cliëntelisme de Colombiaanse politieke instellingen. Partijen beschouwen zichzelf als verdelers van lucratieve postjes. Het verdedigen van maatschappelijke belangen is er bijzaak. Protestacties zijn vrijwel de enige kanalen om frustraties te luchten en om maatschappelijke wantoestanden aan te kaarten.”

Hoe reëel is de kans dat president Santos de vrijhandelsakkoorden zal herzien?

“Daar moet je niet van uitgaan. Santos zal de vrijhandelsakkoorden met de VS en de EU nooit volledig annuleren. Het klopt dat kleine boeren doorheen de geschiedenis steeds verwaarloosd zijn en hun belangen genegeerd. Dit is een terugkerend Colombiaans probleem. Op geen enkel manier worden ze van overheidswege gesubsidieerd of ondersteund. Bovendien was al ruim op voorhand duidelijk welke sectoren door de vrijhandelsakkoorden averij zouden oplopen.”

“De parlementaire goedkeuring van de vrijhandelsakkoorden met de VS en de EU was louter een formaliteit. Het spreekt voor zich dat sommige belangen in de onderhandelingsfase helemaal niet vertegenwoordigd waren. De bezorgdheid van maatschappelijke groepen over de verwachte negatieve effecten viel in dovemansoren. De media heeft hier een beslissende rol gespeeld door deze standpunten niet te vertolken, wat de regering heeft toegelaten ze gewoonweg te negeren.”

“Sinds het van start gaan van de onderhandelingen met de VS in 2005 werd niets ondernomen om de kleinschalige boeren te beschermen. Vandaag laten de akkoorden nog speelruimte en is het, bijvoorbeeld, mogelijk – en daarover doen geruchten nu de ronde – dat de overheid een deel van de oogst van de boeren opkoopt om de negatieve effecten van de akkoorden te beperken.”

“Dit zou een zekere tegemoetkoming betekenen vanwege de Colombiaanse overheid aan de kleine boeren, al blijft het onzeker hoe hun Amerikaanse en Europese handelspartners daarop zullen reageren. Er is wel een precedent. Begin 2013 onderhandelde de Colombiaanse overheid met stakende koffietelers. Dit mondde uit in een akkoord omtrent staatssteun in de verkoopfase.”

Wat zal er gebeuren in het geval Mr. Santos niet ingaat op de verzuchtingen van de actievoerders?

“Het is heel onwaarschijnlijk dat Mr. Santos hun eisen zal negeren. Het ergst denkbare scenario is een niet-nakoming van het compromis tussen beide partijen door de regering. Zo een overeenkomst zou er al zijn, maar de regering maakt compromissen zonder goed te weten waar ze het geld zullen halen. Daardoor blijft onzeker of de beloften ook op lange termijn zullen waargemaakt worden. Indien niet, ziet het ernaar uit dat de actievoerders hun protesten zullen hervatten.”

“In dat geval voorspel ik dat de protesten zich gewoon hernemen. Maar dat zou niet zonder consequenties blijven voor Santos’ partij, gezien het enorme risico voor de verkiezingen van volgend jaar.”

“Het blokkeren van de wegen is een beproefde strategie: het lokt stijgende voedselprijzen uit, waarmee de druk van het volk op de president toeneemt. Gewoonlijk zijn de effecten van zulke acties nauwelijks voelbaar in Bogotá, maar deze keer bleek het een schot in de roos: de boeren hebben zich met hun protestacties verzekerd van de steun van de civiele samenleving. De kleine boeren blonken nooit eerder uit in organisatievermogen. Tijdens deze laatste protestacties legden ze echter voor het eerst zin voor organisatie aan de dag.”

“De aanvankelijke reactie van Mr. Santos op de protesten (het schaamteloos ontkennen van hun bestaan, nvdr) zette kwaad bloed bij het volk. Ze voelden zich werkelijk geschoffeerd.”

Nemen de Colombiaanse media de actievoerders ernstig? Beschouwen zij hun eisen als legitiem?

“De protestacties zijn de Colombiaanse media uiteraard niet ontgaan. Maar zoals verwacht namen de redacties van de grote mediagroepen een uitgesproken pro-regeringsstandpunt in.”

“Slechts twee kranten hebben een nationale reikwijdte. De eerste, El Tiempo, is eigendom van de familie van president Santos. De tweede, El Espectador, stelt zich iets onafhankelijker op, maar kan je nog steeds tot het pro-regeringskamp rekenen. In Colombia is er een grote verscheidenheid in televisienetwerken, maar ook hier was de algemene teneur ten gunste van de regering.”

“Deze ‘teneur’ kwam tot uiting in een bijna exclusieve aandacht voor de gevolgen van de protestacties, de stakingen en de wegblokkeringen. De mainstream-media berichtte voornamelijk over de stijgende voedselprijzen, de aangerichte schade en de slachtoffers van het geweld.”

“De aanleiding van de protesten bleef grotendeels onderbelicht. In de uitzonderlijke gevallen waar ze wel werd besproken, werden de argumenten van de boeren onderuitgehaald of als vals afgedaan. Kortom, de berichtgeving in de mainstream-media was schaamteloos tendentieus.”

Kwam er geen steun van onafhankelijke journalisten, bloggers, mediaorganisaties?

“Jawel, die was er zeker. Verschillende journalisten en mediaorganisaties, zoals Razon Publica en La Silla Vacia, vertolkten de standpunten van de boeren en op verschillende Facebook-pagina’s werden hun belangen verdedigd. Maar hun bereik is moeilijk tegen dat van hun mainstream-concurrenten af te wegen.”

“Het gebrek aan organisatie en knowhow spelen de boeren in de maatschappelijke beeldvorming zeker parten. Doorgaans zijn ze heel laag opgeleid en weten ze, bij het verdedigen van hun belangen, nauwelijks van welk hout pijlen te maken. Ze beschikken noch over de capaciteit om media-aandacht te trekken, noch om zich adequaat uit te drukken. Daardoor hangen ze af van de goodwill van sympathiserende journalisten of mediaorganisaties.”

Hoe breed was de steun voor de actievoerders vanuit de samenleving?

“Niet lang na de protestacties nam onderzoeksbureau Gallup Colombia, op initiatief van nieuwswebsite La Silla Vacia (‘Het lege zitje’, een nieuwswebsite, nvdr), een enquête af bij 600 respondenten. De vraag die hen werd voorgeschoteld luidde: ‘Denkt u dat de steun (van de staat, nvdr) aan het platteland en de landbouw in Colombia is verbeterd of verergerd?’”

“De grafiek geeft een beeld van de evolutie van april 2008 tot juli 2013. In deze laatste maand deed zich duidelijk een trendbreuk voor. In hun ogen is de overheidssteun aan de bewoners van het platteland en de landbouwers ondermaats.”

“Het belang van deze protesten voor Colombia wordt langzaam duidelijk. De onvrede onder de bevolking over de politiek is groot en met de verkiezingen in het vooruitzicht kan dit een aardverschuiving veroorzaken. De partij van Mr. Santos, de Unidad Nacional (‘Partij van de Nationale Eenheid’, nvdr) koestert de ambitie om opnieuw de president te leveren, maar beschikt tot op vandaag niet over een geschikte kandidaat.”

“De linkse partijen, die van oudsher verdeeld zijn, beschikten nog nooit over een grote achterban. Vandaag lijkt dat te geleidelijk aan te veranderen. Ik spreek voor mezelf wanneer ik de oorzaak hiervan zoek bij de lopende onderhandelingen tussen de regering en de FARC, die plaatsvinden op Cuba en die, voor het eerst, veel zoden aan de dijk lijken te brengen.”

“Het vooruitzicht dat deze gesprekken succesvol zullen zijn doet de aandacht van de publieke agenda verschuiven van het interne gewapende conflict naar maatschappelijke problematiek. Het probleem van de binnenlandse veiligheid, een thema waarmee de regeringspartij Unidad Nacional sterk wordt geassocieerd, zou hiermee van de baan zijn.”

“Maar ook de politieke linkerzijde heeft vooralsnog geen geschikte kandidaat. Vermoedelijk zullen onafhankelijke en centrumlinkse politici de krachten bundelen en met een coalitie, onder leiding van oudgediende Antonio Navarro, de strijd aanbinden met Unidad Nacional. Vandaag is er, voor het eerst sedert decennia, een echte kans op verandering. De omgang van de regering met het netelige dossier van de protesten wordt hierin ongetwijfeld bepalend.”

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!