Professionals kunnen niet rondkomen en amateurs bestormen het toneel. Alles is te koop. Zelfs een uitgever voor je boek en voor dat van je buurvrouw.

Het Nederlandse Atheneum staat goed aangeschreven, een zelfstandige uitgever, zo eentje waar je van op aan kunt als je nieuwe goede schrijvers wilt ontdekken. Althans, zo was het. Inmiddels heeft ook Atheneum de nieuwe markt betreden: wie betaalt, bepaalt.

‘Vertel jouw verhaal! Geef je eigen boek uit! Doe dat professioneel! Wij helpen je!’ De boekenmarkt wordt overspoeld met huisgemaakte liflafjes in een keurig jasje. Hoe meer je betaalt, hoe meer begeleiding je krijgt. ‘Bekende’ schrijvers bieden aan om je te helpen en zelfs om je verhaal voor je te doen. Want: de professionele kunstbeoefenaar – of het nu een schrijver, kunstschilder of musicus is – kan allang niet meer rondkomen van zijn of haar werk. De professionals zijn verdrongen naar bijbaantjes bij benzinepompen of in supermarkten. Of verkopen hun talent. Een boek hoeft niet meer geschreven te worden uit intrinsieke noodzaak. Literatuur die de samenleving naar een hoger plan trekt, die je helpt om je omgeving te begrijpen, die je aan het denken zet, die is te vermoeiend geworden. We willen hapklare brokken en die krijgen we. Armoede troef.

Van een hamburger van MacDonalds krijg je honger, zodat je er nog een bestelt. Voedsel kun je het niet noemen. Zoiets is er gaande in de literaire wereld. Middelmatige boeken worden gehyped, het volk volgt braaf. Iedereen leest hetzelfde en pakt dan vervolgens de pen op, want ‘dat kan ik ook’.

De amateurs bestormen het toneel in de hoop een bestseller te schrijven. Ze betalen grif aan hoerige professionals die met glanzende koeienogen hun vak hebben verraden, geknield en geknecht door het gouden kalf.

Wassily Kandinsky schetste in ‘Über das Geistige in der Kunst’[1] het geestelijke leven als een ‘grote spitse driehoek, verdeeld in ongelijke delen, met het meest spitse, kleinste gedeelte naar boven gericht’. Deze driehoek beweegt zich langzaam, haast onzichtbaar naar boven. Zo stijgt de voet morgen of overmorgen tot het niveau waar de top zich vandaag bevindt. Kandinsky: ‘Wat heden alleen door de top wordt begrepen en voor de rest van de driehoek niets anders is dan onbegrijpelijk gebazel, zal morgen de zin- en gevoelvolle levensinhoud voor de tweede afdeling zijn.’ In iedere laag van de driehoek bevinden zich kunstenaars die tot taak hebben ‘hun’ afdeling naar boven te geleiden. ‘Indien hij echter niet dit scherpe oog heeft, of het misbruikt om wille van lage redenen of doelstellingen, of indien hij zijn ogen sluit, dan wordt hij door al zijn afdelingsgenoten volledig begrepen en gevierd.’ De mensen om de kunstenaar heen hebben namelijk behoefte aan verteerbaar geestelijk brood. Kandinsky waarschuwt voor licht verteerbaar spiritueel voedsel, dat wordt tot gif: ‘in kleine dosis ingenomen werkt het zodanig dat de betreffende ziel uit de hogere afdeling langzaam afzakt naar de lagere; wordt dit gif echter in grotere dosis ingenomen, dan sleept het de ziel mee in een val die door steeds lagere afdelingen de diepte ingaat.’

De perioden waarin kunstenaars hun ogen sluiten of om wille van lage redenen en doelstellingen hun vak verraden, zijn perioden van geestelijke neergang. De driehoek die het geestelijk leven symboliseert, staat dan stil of valt zelfs terug. ‘De mensen hechten in zulke verstomde en blinde tijden uitzonderlijk veel waarde aan uiterlijk succes.’

De tankende schrijver, de post sorterende schilder en de musicus aan de lopende band zijn de gekken van de samenleving. Onbegrepen en ongewenst wroeten ze door in spaarzame vrije uren en bakken maatschappelijk onverteerbaar brood, terwijl de volgende bestseller zich al weer aandient en de prijzen bij Action en Zeeman hoger liggen, dan die van oorspronkelijke werken op de gemiddelde kunstveiling.

En de brave burger laat dat gewoon gebeuren, met een biertje op de bank schrijft die eigen boeken, tekent kitserige portretten van de vadsige hond, produceert eigen muziek op de laptop en betaalt zilveren penningen aan Judas. Beiden zijn slaven vastgeketend aan commercie. Beiden zijn verantwoordelijk voor de spirituele neergang.

Als je dat niet wilt: koop geen bestseller en schrijf er geen! Laat je niet in een mal stoppen, en nog minder in een format. Denk zelf. Lees eens een goed boek. Begin met Kandinsky.

[1] Wassily Kandinsky, Spiritualiteit en abstractie in de kunst, Drempelreeks, 1988. Oorspronkelijke titel: Über das Geistige in der Kunst, München, 1912.