Uiteindelijk ging de ondervragingssessie dinsdag niet door omdat een van de onderzoeksrechters van de nationale directie voor opsporing en vervolging (DNIAP) niet tijdig was kunnen terugkeren uit de provincie Lunda Norte, een van de diamantrijkste regio’s van Angola. Ook procureur Beato Manuel Paulo was niet aanwezig.

Maar dat is slechts uitstel van executie. Een nieuwe ondervragingszitting vindt normaal vrijdag plaats in de kantoren van DNIAP in Luanda.

Elf strafrechtelijke aanklachten

Woensdag 17 juli had Rafael Marques de Morais, die op dat momenteel in Lissabon verbleef, via zijn advocaat Luís Nascimento een kennisgeving gekregen ondertekend door DNIAP-directeur Júlia Rosa de Lacerda Gonçalves waarin hij op de hoogte werd gebracht van de elf strafrechtelijke aanklachten die tegen hem momenteel lopen in Angola. De kennisgeving vermeldde niet wie de indieners van de klachten zijn, noch van welke misdrijven hij precies wordt beschuldigd.

Juridisch bekeken hangen de aanklachten met haken en ogen aan elkaar. Zo wordt hij in een aanklacht (58/2013) zowel de verdachte (‘arguido‘ volgens het Portugese rechtssysteem dat ook in Angola wordt gebruikt) als de ‘assistente‘ genoemd. Volgens juristen is dat ‘juridische schizofrenie’ omdat één persoon nooit in dezelfde zaak ‘verdachte’ en ‘assistente’ kan zijn. De rol van ‘assistente’ is een onderdeel van het Openbaar Ministerie die de aanklager assisteert.

“Niemand kan, terwijl hij wordt beschuldigd van een misdaad, tegelijkertijd medewerker zijn in zijn eigen vervolging. Dat is absurd”, verklaarde een hoogleraar strafrecht in Luanda, die om evidente redenen anoniem wenste te blijven.

“In alle openheid strijden voor gerechtigheid”

Marques keerde maandag naar Luanda terug. Aan journalisten verklaarde hij dat hij niet bang was om gearresteerd te worden. “Als Angolees burger vind ik het mijn plicht om verklaringen af te leggen als justitie mij daartoe verzoekt. Ik blijf in alle openheid strijden voor gerechtigheid.” Marques klaagde wel over het feit dat hij, noch zijn advocaat toegang hebben tot alle dossiers om de ??verdediging efficiënt voor te bereiden.

“Aan de andere kant ben ik van mening dat deze rechtszaak een geweldige kans kan zijn om de getuigen en de slachtoffers van de terreur in Lunda Norte aan het woord te laten”, zei hij.

Klachten van mijnbouwbedrijven wegens bloeddiamanten

De kennisgeving van 17 juli verwijst naar het proces 13-DNIAP (aanklachten 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41) en 58/2013. Dit laatste proces verhuisde van het directoraat voor de bestrijding van georganiseerde misdaad (DNIC) naar DNIAP. Het gaat om een civiele klacht die in januari werd ingediend door drie partners en managers van de Sociedade Mineira do Cuango (SMC) en ITG-Mining, twee mijnbouwbedrijven die actief zijn in de twee Lunda-provincies in het noordoosten van Angola.

Beide bedrijven kwamen uitgebreid aan bod in Marques’ boek Diamantes de sangue: tortura e corrupção em Angola (‘Bloeddiamanten: marteling en corruptie in Angola’) dat in oktober 2011 werd gepubliceerd bij de Portugese uitgeverij Tinta-da-China. Er zijn al meer dan 7.000 exemplaren van verkocht.

Volgens mensenrechtenactivisten in Angola lijdt het geen twijfel dat de hele strafzaak bedoeld is om de kritische journalist het zwijgen op te leggen en te voorkomen dat hij nog meer onfrisse zaken van zware mensenrechtenschendingen, waarbij hooggeplaatste militairen, politici en zakenlui betrokken zijn, aan het licht zou brengen.

Klokkenluider straffen, maar straffeloosheid blijft

Al in juni was een internationale solidariteitscampagne op gang gebracht om Marques te ondersteunen. Oppositiepartij Bloco Democrático zei woensdag in een persmededeling dat “het om een politiek proces gaat dat de klokkenluider wil straffen terwijl de verantwoordelijken voor de aangeklaagde misdaden en corruptie straffeloos blijven”.
 
De journalist-activist is uiteraard niet aan zijn proefstuk toe. Al in 1999 publiceerde hij een artikel ‘The Lipstick of Dictatorship‘ in de onafhankelijke krant Folha 8 waarin hij de Angolese president José Eduardo dos Santos een dictator noemde. Hij werd gearresteerd op beschuldiging van laster en eerroof. In een schijnproces werd hij veroordeeld tot zes maand gevangenis, maar een rechter in beroep zette het vonnis om in een publicatieverbod gedurende vijf jaar.

Marques heeft de laatste jaren vele corruptiezaken aan het licht gebracht en blijft de voortdurende mensenrechtenschendingen in Angola aanklagen. Onder meer via zijn veelgelezen blog Maka Angola.

Op 24 april werd hij uitgenodigd op een hoorzitting van de subcommissie mensenrechten van het Europees Parlement in Brussel en in mei was hij te gast op het Oslo Freedom Forum om er te spreken over de essentiële rol van klokkenluiders in een open democratische samenleving. Er werd ook een boodschap van Julian Assange van WikiLeaks voorgelezen.

Onderzoeksjournalistiek legt wantoestanden bloot

Op 3 april werd Rafael Marques al eens ondervraagd door het directoraat voor de bestrijding van de georganiseerde misdaad (DNIC) over beschuldigingen van smaad en eerroof die tegen hem werden ingediend door personen die hij in zijn boek over bloeddiamanten met naam en toenaam beschuldigde van ‘misdaden tegen de menselijkheid’. Marques had zelf al klacht ingediend bij de rechtbank in Luanda tegen enkele hoofdrolspelers na de publicatie van zijn boek in 2011.

Het boek is het resultaat van jarenlang geduldig onderzoeksjournalistiek naar de ongelofelijke wantoestanden in Angola’s rijkste diamantgebieden. Het boek doet in detail uit de doeken hoe diverse oud-generaals van het Angolese regeringsleger samenwerken met de privébewakingsfirma Teleservice in opdracht van de mijnbedrijven.

Zij zijn betrokken bij tientallen moordzaken, honderden gevallen van martelingen, gedwongen verplaatsing en intimidatie van dorpelingen en ambachtelijke mijnwerkers (garimpeiros) in de gemeenten Cuango en Xá-Muteba in de provincie Lunda Norte. En dat alles in een sfeer van totale straffeloosheid, willekeur en terreur.

Recht op vrije meningsuiting

In oktober 2012 hebben negen Angolese generaals, die in het boek worden genoemd, een klacht tegen Marques ingediend bij een rechtbank in Lissabon. Zij eisen een schadevergoeding van 300.000 euro wegens laster van de auteur en zijn uitgever.

In februari heeft de Portugese rechter de klacht echter verworpen omdat “de auteur alleen gebruik heeft gemaakt van zijn grondwettelijk recht op vrije meningsuiting en informatie”. De aanklagers gaan in beroep tegen de uitspraak en hebben de duurste advocatenkantoren ingeschakeld om hun gram te halen.

De negen topgeneraals zijn niet van de minste: Hélder Manuel Vieira Dias Júnior ‘Kopelipa’, minister van Staat en chef van de presidentiële veiligheidsdienst; Carlos Alberto Hendrick Vaal da Silva, inspecteur-generaal van de generale staf van de Angolese strijdkrachten (FAA); António dos Santos França ‘Ndalu’, parlementariër voor de MPLA en voormalig chef van de generale staf van de FAA; Armando da Cruz Neto, parlementariër voor de MPLA en voormalig chef van de generale staf van de FAA; Adriano Makevela Mackenzie, hoofd van de algemene directie van de opleidingsschool van de FAA; João Baptista de Matos, voormalig chef van de generale staf van de FAA;  Luís Pereira Faceira, voormalig stafchef van de FAA; António Pereira Faceira, voormalig hoofd van de paracommando’s bij de FAA; en Paulo Pfluger Lara, voormalig hoofd van de planningsdienst bij de generale staf van de FAA.