In de jaren tachtig en negentig hadden de vakbondskoepel COSATU, de South African Communist Party (SACP) en de historische bevrijdingsbeweging ANC (African National Congress) veel punten van overeenkomst. Ze werden alle drie geleid door onzelfzuchtige revolutionaire figuren; mannen die bereid waren hun leven, hun gezondheid of hun vrijheid op te geven voor de bevrijding van alle Zuid-Afrikanen.

Leden van de drie takken van de bevrijdingsbeweging zaten in de gevangenis. Alle drie werden ze genadeloos aangepakt door een verderfelijk minderheidsregime dat alleen maar boosaardiger werd naarmate het besefte dat zijn tijdperk ten einde liep. Alle drie hadden hetzelfde doel voor ogen: een einde maken aan de overheersing van de blanke minderheid.

Dat was toen, vandaag zien de wereld en Zuid-Afrika er anders uit

De politieke situatie is veel ingewikkelder. We hebben nu een meerderheidsstelsel, een degelijke grondwet, en we hebben onze vertegenwoordigers in het parlement.  Racisme is buiten de wet gesteld, de politiestaat is afgeschaft, maar we zitten nog steeds met hardnekkige armoede en miserie. Vroeger schaarde de civiele samenleving zich graag onder het United Democratic Front, vandaag is ze onafhankelijk en rusteloos.

Er is veel veranderd, maar meer nog is hetzelfde gebleven.

Sommigen werden rijk en vonden zekerheid. Miljoenen anderen hadden minder geluk

Is het dan verwonderlijk dat de drie delen van het toenmalige bevrijdingsfront uiteen groeiden? Meer nog, binnen iedere tak van de alliantie ontstonden er uiteenlopende strekkingen. Sommige strekkingen zouden liever samengaan met gelijkaardige strekkingen binnen een andere tak van de alliantie. Terwijl vooral de leiders (sommigen al meer gemeend dan anderen) nog steeds over ‘eenheid’ spreken, is er eigenlijk nood aan een herschikking.

Laat ons eens kijken naar elke tak van de alliantie

Het ANC is vandaag een verscheurde partij, een schim van wat de beweging vroeger was. In een recente lezing legt Karl von Holdt van het Society, Work and Development Institute (SWOP) van de Wits University uit hoe de partij is verworden tot een samenraapsel van verschillende fracties die bikkelen om de aanzienlijke staatsinkomsten.

Midden in het machtsgewoel vind je nog enkele goede ministers en activisten die blijven geloven in het oude ideaal, of die proberen het opnieuw tot leven te wekken. Maar iedere nieuwe onthulling van schaamteloze corruptie maakt duidelijk dat zij een verloren strijd voeren. Het regeerapparaat is zo rot dat hun inspanningen niet kunnen renderen.  

Zo is het bijvoorbeeld moeilijk een succesvol HIV-preventieprogramma op te zetten in een vervallen schoolinfrastructuur die jongeren alleen maar kwetsbaarder maakt voor seksuele uitbuiting en HIV-besmetting.

SACP: dogmatische aanvallen

Dan heb je de SACP, op zichzelf al een anachronisme binnen een anachronistische alliantie. Het lijdt geen twijfel dat de partij veel toegewijde sociaal activisten telt, zeker in haar lagere rangen. Maar deze zijn het spoor bijster geraakt door de overduidelijke (maar vaak ontkende) interne politieke tegenspraak. Ze krijgen geen sturing meer van hun leiders.

Uit de persverklaringen van de partij, die zowat de enige bron zijn waaruit je haar mentaliteit nog kan afleiden, blijkt alleen maar dat ze een partij van tegenspraak en vuilspuiterij geworden is die haar armzalige politieke ideeën verbergt achter dogmatische aanvallen op “imperialisten, kapitalisten, neoliberalen en hun lakeien”.

Ondanks de troeven van het dialectisch materialisme en de methodes van sociale analyse die hen door de grote denkers uit de 19de eeuw werden nagelaten, blijkt de leiding van de SACP niet in staat de 21ste eeuw te analyseren. Sociologisch is ze vergleden naar wat de partij vroeger bekritiseerde: vandaag zijn zij de Kautsky’s, de Bernsteins.

Een van Marx’ blijvende inzichten is hoe “materiële omstandigheden bepalend zijn voor iemands bewustzijn”. Het is niet moeilijk zich voor te stellen hoe het gesteld zal zijn met het bewustzijn van één van Zuid-Afrika’s leidende politieke families waarvan het gezamenlijke jaarlijkse inkomen een stuk boven de 5 miljoen rand (ongeveer 387.000 euro) moet liggen.

COSATU: leden niet geïnteresseerd in onsmakelijke gevechten van leiders

Op de derde plaats komen we bij COSATU. De 2 miljoen leden van deze koepelorganisatie van vakbonden zijn verbonden door trots op hun verleden en hoop op de toekomst, maar het heden is een warboel. De meeste leden zijn niet geïnteresseerd in de onsmakelijke gevechten van hun leiders die hen enkel vanwege hun aantal beschouwen als nuttig voetvolk.

Het conflict rond secretaris-generaal Zwelinzima Vavi is een aanwijzing van het feit dat de tijd van de alliantie voorbij is. Vavi genoot respect omdat hij er steeds voor gezorgd had dat COSATU bij zijn revolutionaire basisideeën en idealen bleef en hij niet had toegestaan dat het bezweek voor de giftige kritiek van de partijbonzen van SACP en ANC.

Zijn populariteit bij de gewone vakbondsleden van COSATU en bij de niet-georganiseerde arme bevolking is gebaseerd op het feit dat hij zich durft uit te spreken over hun armzalige leefomstandigheden.

Maar hoe duidelijk hij zich ook uitspreekt, er kan niet ontkend worden dat COSATU met handen en voeten gebonden is door de alliantie en niet voluit kan gaan in de verdediging van de werknemersbelangen. Campagnes werden niet afgerond. Woede werd wel uitgeschreeuwd, maar niet omgezet in veranderingsprocessen.

Belemmerd als het is door de alliantie werd COSATU veeleer een symbool van solidariteit dan wel een echte factor in het nastreven ervan. Het is als een luidruchtige acteur in een theaterstuk dat erover gaat wie de macht heeft in economie en politiek, maar die weinig concrete verandering kan teweeg brengen.

Blijkbaar heeft COSATU geen strategie om de numerieke macht van zijn 2 miljoen leden effectief in te zetten. De vakbond zit vast in de dwangbuis van de alliantie, hij probeert voorzichtig zijn eigen pad te volgen, maar kijkt daarbij angstvallig over zijn schouders naar de grote broers.

COSATU’s leden zouden zeker volop steun verlenen aan doorgedreven campagnes om hun leefomstandigheden en hun lonen te verbeteren. Maar net door het lidmaatschap van de alliantie blijft COSATU verstrikt zitten in een net van contradicties. Sommige van de grootste vakbondscentrales die aangesloten zijn bij koepel, zoals de National Education, Health and Allied Worker’s Union (NEWAHU) en de South African Democratic Teachers’ Union (SADTU) zijn actief in de publieke sector.

Samen zijn ze goed voor een half miljoen leden. Daarvan werken er duizenden in bouwvallige klaslokalen of klinieken waar ze vaak blootstaan aan tuberculose of seksuele aanranding, en zonder proper sanitair. Maar hun bazen zijn ANC-ministers, en zo heeft het al even weinig zin voor SADTU of NEWAHU (en dus voor COSATU) om in een alliantie te zitten met ANC als voor de vakbond van de mijnwerkers (NUM) om in een alliantie te zitten met het verbond van de mijnbedrijven.

Wie stelt dat de alliantie is aangegaan met de bevrijdingsbeweging ANC en niet met de regering, moet begrijpen dat dit wel een heel subtiel verschil is. De meeste ANC-leiders verdedigen immers de bron van hun macht en rijkdom, dat wil zeggen hun positie in de regering, en niet de idealen van het ANC. Als dat niet het geval was, zou de regering een heel andere koers volgen.

Nieuwe revolutionaire politiek nodig

Er is een nieuwe revolutionaire politiek nodig in Zuid-Afrika: een politiek die verstandiger omgaat met het mobiliseren van macht; die niet alleen bekommerd is om de lonen van de werknemers, maar evenzeer voor hun werkomstandigheden; een politiek die ten volle de mogelijkheden uitbuit van de grondwet en van een hele reeks wetten die uitdrukkelijk beweren dat ze de machtelozen willen beschermen en vooruithelpen.

Het is niet contrarevolutionair te beweren dat de tijd van de drieledige alliantie voorbij is. We bedoelen daarmee immers niet dat de vrede onder de huidige regeringscoalitie (maar wat voor vrede!) moet worden vervangen door oorlog. Het is ook geen oproep aan COSATU om permanent in de oppositie te gaan.

We bedoelen alleen maar dat mensen die altijd in armoede zullen blijven leven, of ze een baantje hebben of niet, en dus eigenlijk de grote meerderheid van het hele land, veel beter verdedigd zouden kunnen worden door bewegingen die gaan en desnoods falen voor hun eigen standpunten. los van de alliantie. Eerder dan dat ze zich achter elkaar te blijven verschuilen of in een stofwolk die wordt opgeworpen in een duizeligmakende misleidingsdans.

Daily Maverick Staff Reporter

De ‘Daily Maverick’ is een Zuid-Afrikaanse dagelijkse online nieuwswebsite die in 2009 van start ging en wordt uitgegeven door een onafhankelijke privémaatschappij. De redactie bestaat uit 20 professionele journalisten, aangevuld met talrijke freelance medewerkers en vrijwilligers. Lezers kunnen de website volledig gratis raadplegen. Inkomsten komen vooral van advertenties. Dit artikel verscheen op de website op 11 juli 2013.

(vertaling uit het Engels door Paul Van Dyck)