Hoe zou Edmund Hillary zich gevoeld hebben toen hij samen met sherpa Tenzing Norgay de top van de Mount Everest in zijn vizier kreeg en zijn ultieme droom bewaarheid zag? Gelukzalig, dat zeker, maar ook neerslachtig. De droefheid die een mens overvalt na het bereiken van een hoogtepunt  wordt wel vaker omschreven als de paradox die omne animal post coitum moet ondergaan.

Wat nu als je je sinds jaar en dag maniakaal bezighoudt met je gitaar, je vervolgens een plekje weet te bemachtigen in de door jou aanbeden muziekgroep, de wereld aan je voeten blijkt te liggen en je uiteindelijk uitgroeit tot het quintessentieel onderdeel van die band?

John Frusciante kent het Mount Everest-gevoel. Ook hij droomde van de top, maar in het zicht van die top leek hij plotseling bevangen door hoogtevrees. En innerlijke demonen. Een drugsverslaving en vreemde stemmen in z’n hoofd deden ‘Freaky Fru’ in 1992 de Red Hot Chili Peppers verlaten en lieten hem afdalen in de hel, tot akelig diep in de negende kring. Zes jaar later keerde Frusciante, afgekickt en gelouterd, terug. Nieuwe successen volgden – Californication zette Kiedis & co andermaal op de muzikale kaart, Stadium Arcadium werd een commercieel succes. In 2009 besloot Frusciante de band echter opnieuw te verlaten, deze keer om op zijn geheel eigenzinnige manier verder te timmeren aan the way up als soloartiest. Vrijbuiters die hun eigen ding blijven doen, je komt ze niet elke dag tegen. Frusciante kon wegvluchten in de comfortabele gezelligheid van de groep, maar koos voor zelfexploratie, ook al moest hij daarvoor een stap in het duister zetten.

Aan populariteit boette de gitaarvirtuoos sinds zijn vertrek bij de Peppers niet in. Het Britse publiek liet drie jaar geleden in een BBC-poll haar loyaliteit en erkenning blijken en verkoos hem tot de beste gitarist van de laatste 30 jaar. ‘I can’t think about it too much because you would need to have some gargantuan ego to analyze it’, liet hij toen nederig weten, ‘I’m just very grateful and try not to screw up.’

Tijd om het roer opnieuw om te gooien, moet Frusciante echter gedacht hebben, en hij ruilde zijn vertrouwd handelsmerk in voor een atypisch eclectische en elektronische mishmash. Het resultaat: het soms bizarre en uitwaaierende, maar tevens heel aanstekelijke en intrigerende PBX Funicular Intaglio Zone.

Nomen est omen

De wat bevreemdende en niet-alledaagse naamgeving van de plaat – een terugkerend Frusciantefenomeen, denken we maar aan Niandra Lades and Usually Just a T-Shirt uit 1994 – vat volgens de muzikant zijn creatief proces treffend en formulaïsch samen. Concreet zou je PBX Funicular Intaglio Zone dan ook het best kunnen omschrijven als de man in gesprek met zichzelf: een exploratie naar muzikale tegenstellingen (ver en dichtbij, up en down, voor- en achtergrond) en hun opheffing (het één-zijn).

Vrijbuiters die hun eigen ding blijven doen, je komt ze niet elke dag tegen

De P(rivate) B(ranch) (E)X(change) verwijst naar het interne communicatiesysteem; de telefoon als toestel waarbij het geluid een afstand overbrugt, maar in dit geval wel binnenskamers blijft. Frusciante trok zich voor het maken van PBXFIZ als een heremiet terug, zijn instrumenten en muziekcomputer als loyale bondgenoten. De funicular staat symbolisch voor de kabelspoorweg waarbij het ene treintje omhoog gaat en het andere omlaag; het klimmen en dalen. Een tegengestelde richting, dat wel, maar toch een gesloten circuit. Op zijn blog merkt Frusciante immers op dat ‘all music perpetually does this on many levels simultaneously’. Intaglio gaat dan weer over de tegenstelling tussen reliëf en counter-reliëf in de beeldhouwkunst; de gelaagdheid, want: geen voorgrond zonder achtergrond. Frusciante laat nu eens gitaarpartijen, dan weer drum-‘n-bassritmes of free jazz met scheuten geïnjecteerde hiphop op het voortoneel verschijnen. Het evenwicht tussen die vele tegenstellingen wordt synthetisch samengevat in de zone waar de opposites in elkaar oplossen: één zijn met je omgeving en je emoties; een state of mind waarbij de rest van de wereld lijkt te verdwijnen.

PBX Funicular Intaglio Zone lijkt zo wel Frusciante’s muzikale evocatie te zijn van de geordende chaos / de chaotische orde waarin we leven. De negen nummers vormen een amalgaam van weerbarstige ritmes, uiteenlopende muziekstijlen en onvoorspelbare wendingen, maar elke nieuwe luisterbeurt maakt duidelijk hoe uitgebalanceerd en verfijnd die wel in elkaar steken.

Postmodern pièce de résistance

Frusciante mixt in PBX Funicular Intaglio Zone heel wat verschillende muziek- en productiestijlen. Het uitgangspunt en steeds terugkerende genre is Acid House, dat hij tijdens zijn creatief proces verrijkte met R&B, Hip Hop, Drum-‘n-Bass, Free Jazz, Punk, Rock en Pop. Met een analoge synthesizer/sequencer doorbreekt Frusciante het rockidioom, dat hij als geen ander in de vingers heeft, om de deur naar nieuwe muzikale horizonten te openen. De  muziekcomputer en de MC-202, het centrale melodische elektronische instrument, deden de man anders denken. Muziek maken werd niet langer begrensd door fysieke beperkingen: ‘I was using the muscles I was developing in a way completely divorced from the way I used them as a rock musician, […] mainly because my musical ideas stemmed from my understanding of an instrument on which the choice of notes is not limited by the position of one’s hand.’ Frusciante dompelde zich gewillig onder in de Lethe. Zo kon hij opnieuw kenmerken uit de rockmuziek introduceren zonder die te moeten ervaren als een verenging, beperking of herhaling: ‘I no longer had to be concerned with avoiding clichés because I just didn’t think that way anymore. I had developed new habits which were taking me all kinds of new places, and the old habits were now foreign to me.’ Frusciante had de hoekstenen van PBX Funicular Intaglio Zone gevonden.

‘Intro/Sabam’ opent het album met een onheilspellende kreet – Frusciante’s wedergeboorteschreeuw? – gevolgd door een dreigend en duister gemompel dat, wanneer je het in reverse afspeelt, een flard tekst uit ‘Ratiug’ (of de omkering van ‘guitaR’) blijkt te zijn: ‘another grave, another blank’. De experimentele toon is meteen gezet. ‘Hear Say’ en ‘Bike’ lijken vervolgens bij momenten op een tumultueuze duiveluitdrijving die de weg plaveit voor de sterke tweede helft van de plaat. In het heerlijk opzwepende en verfijnd opgebouwde ‘Ratiug’ worden de drumloops van Joy Divisions ‘Disorder’ gerecycleerd, terwijl het razende en wild om zich heen slaande ‘Sam’ gelardeerd is met Aphex Twin-invloeden. Het hypnotiserende ‘Uprane’ is dan weer pure energie verpakt in muziek.

Muzikale thema’s uit Frusciante’s vorige worp, The Empyrean, duiken geregeld op, maar dan telkens in een nieuw jasje. Frusciante blijkt zijn ruw materiaal echt overal te halen. De yeah-uitroep in het meeslepende en prachtige liefdeslied ‘Sum’ lijkt Flea’s stem te zijn uit een MTV-reportage óver Frusciante, wat het nummer meteen in een ander perspectief plaatst. In het uitmuntende ‘Mistakes’ hoor je dan weer de melodische geest van A-ha’s ‘Take on Me’. Sommigen beschrijven het nummer als ‘8-bit videogame music’ – John als Pac Man Frusciante – en daar zit zeker iets in, want het speels-kindse is een typerende karaktereigenschap van Frusciante. Hij experimenteert niet alleen ongeremd met geluiden, ook de hoes – een tekening uit de losse pols – en de tracklist in krabbelschrift symboliseren zijn ogenschijnlijk naïeve, onbezorgde en irrationele houding.

PBX Funicular Intaglio Zone zou je kunnen beschouwen als een eigentijdse dadaïstische soundscape met het samplen als speelse variant op de collage en assemblage. Het dadaïsme als artistieke vrijheid, het niet in hokjes plaatsen en het met de verwondering van een kind naar de wereld kijken: het is Frusciante ten voeten uit. Let wel: daar waar sommige dadaïsten nonsensicale klankgedichten de wereld instuurden, etaleert Frusciante hier eveneens zijn schrijfkunsten:

Muzikale Indignado

PBX Funicular Intaglio Zone is een gesofisticeerd album geworden dat moeilijk te categoriseren valt: het overstijgt de klassieke genreaanduidingen. Het is een typische groeiplaat waar je als luisteraar je tijd voor moet nemen. Wie zich laat meeslepen in Frusciante’s elektronisch universum – een trip vol energie, emoties en onvoorspelbare omwentelingen – ontdekt onder de experimentele bovenlaag uitgekiende en synergetische muzikale patronen die zich steeds dieper in het gehoor nestelen. En er ook blijven hangen. Een vaststelling: misschien moet je PBX Funicular Intaglio Zone niet zozeer rationeel willen analyseren en dissecteren, maar vooral gewoon beleven en op je laten inwerken.

Dadaïsme als artistieke vrijheid en met de verwondering van een kind naar de wereld kijken: het is Frusciante ten voeten uit

Frusciante staat voor een totaalervaring. Zoals de titel van de plaat impliceert, is het geheel meer dan de som der delen. Frusciante zelf beschouwt dit alles als progressieve synth pop, maar voegt daar meteen aan toe: ‘[this] says nothing about what it sounds like, but does describe my basic approach.’ Conventies over hoe muziek zou moeten klinken, lapt hij lankmoedig aan z’n laars, en dat levert bijzondere muzikale momenten op. Niet allemaal even hapklaar, maar zeker het beluisteren waard. Hij volgt instinctief de muze, doet eigenzinnig zijn ding en wijkt af van de gebruikelijke recepten. ‘Résister c’est créer’, zei Stéphane Hessel zaliger. John Frusciante, een verzetsheld in de schaduw.

Thomas Ryon is Master of Arts in de westerse literatuur en schrijft freelance over muziek.