Hassan Rouhani, een gematigde geestelijke, heeft vrijdag de Iraanse presidentsverkiezingen geworden. Hij volgt de populistische Mohammed Ahmadinejad op, die zich na twee termijnen geen kandidaat meer kon stellen. Ruim 70 procent van de kiezers trok naar de stembus.

Verrassingen
Het succes van Rouhani komt enigszins als een verrassing. Hoewel hij tot de favorieten behoorde, werd niet verwacht dat hij zo goed zou scoren en dat hij de andere kandidaten zo ver achter zich zou laten. Rouhani haalt een nipte meerderheid van de stemmen, terwijl Mohammad Baqer Ghalibaf, de burgemeester van Teheran, tweede eindigt op maar 16 procent.

Een andere verrassing is de hoge opkomst, een meevaller voor het regime. In de aanloop naar de verkiezingen werd de mogelijkheid geopperd dat hervormingsgezinde kiezers de verkiezingen zouden boycotten, maar dat bleek uiteindelijk niet het geval. De uitslag van de vorige presidentsverkiezingen in 2009 werd door het hervormingsgezinde kamp betwist, wat wekenlang tot massale protesten leidde, die uiteindelijk door het regime werden onderdrukt. Twee belangrijke hervormingsgezinde politici bevinden zich sindsdien onder huisarrest.

Economie
Het centrale thema van de verkiezingen was de Iraanse economie, die erg te lijden heeft onder internationale sancties, een gevolg van het nucleaire programma van het land. Iran kent een hoge werkloosheid en de inflatie bedraagt meer dan 30 procent.

Gematigde geestelijke
Rouhani, die tot 2005 de onderhandelingen met het westen rond Irans nucleaire programma leidde, was van alle kandidaten de meest gematigde. Tijdens zijn campagne beloofde hij zich in te zetten voor de mensenrechten, economisch herstel, en de verbetering van de relaties met het westen. Hoewel Rouhani geen volwaardig lid is van het hervormingsgezinde kamp, deed hij geen moeite om zich ervan te distantiëren. Ook schaarden hervormingsgezinde politici zoals Rafsanjani en de voormalige president Khatami zich in de week voor de verkiezingen achter hem.

Geweigerde kandidaten
De verkiezingen waren een belangrijke test voor de legitimiteit van het Iraanse regime. De autoriteiten wouden te allen prijze een herhaling van de betwiste verkiezingen van 2009 vermijden, maar hadden anderzijds kandidaten nodig die de mensen naar de stembus zouden lokken.

Aanvankelijk zag het er naar uit dat de verkiezingen weinig competitief zouden zijn, nadat de Raad van hoeders, een orgaan dat het islamitische en revolutionaire karakter van het Iraanse regime beschermt, de deelname van twee voorname kandidaten weigerde. Na selectie door de Raad werden uiteindelijk acht kandidaten aanvaard, allen trouwe bondgenoten van ayatollah Khamenei, de hoogste leider van Iran. Gespannen relaties tussen Khamenei en de president, zoals het geval was tijdens de laatste jaren van Ahmadinejads presidentschap, moeten daarmee van de baan zijn.

Weinig kans op verandering
Hoewel Rouhani ongetwijfeld de giftige retoriek van Ahmadinejad achter zich laat, is het lang niet zeker dat hij een nieuwe wind kan laten waaien in Iran. Het politieke systeem in het land bestaat uit een complex net van instellingen en groepen, en de president is daar maar één knoop van. Voorbeelden uit het verleden suggereren dat de kans op verandering eerder beperkt is. De vroegere hervormingsgezinde president Khatami, die van 1997 tot 2005 aan de macht was, moest regelmatig de duimen leggen voor een hem niet gunstig gezind conservatief establishment.

Anderzijds is de economische situatie in Iran dermate dat hervormingen onvermijdelijk zijn. Een manier om de economie wat meer ademruimte te geven zou de opheffing van de sancties tegen het land zijn. Daarvoor zou een compromis moeten gesloten worden met het Westen over het Iraanse nucleaire programma. De toekomst moet uitwijzen of Rouhani daarin slaagt en of hij over genoeg macht beschikt daarvoor.