In Frankrijk was de pil het afgelopen jaar niet uit het nieuws te slaan. In januari 2012 brachten de Franse gezondheidsdiensten een waarschuwing uit: vrouwen die pillen van de derde en vierde generatie slikken, hebben dubbel zoveel kans op een trombose als zij die pillen van de eerste en tweede generatie nemen.

Pillen van de derde en vierde generatie gaan er sinds april 2012 half zo vlot over de toonbank. Franse dokters schrijven die pillen haast niet meer voor. Steeds meer Franse vrouwen gaan daarom op zoek naar andere anticonceptiemethodes. De verkoop van koperspiraaltjes is op één jaar tijd met 41 procent gestegen.

Het is niet voor het eerst dat er vragen worden gesteld bij hormonale anticonceptie. Al in de jaren zestig schreef medisch journaliste Barbara Seaman The Doctors’ Case Against the Pill. Een gealarmeerde senator organiseerde daarop een zitting over de pil. Hierop waren geen vrouwen uitgenodigd.  Door hevig protest kregen Seaman en haar medestanders een kleine toegift: een lichte verlaging van de dosis estrogeen en een verplichte bijsluiter. Die, zoals dat gaat met bijsluiters, zelden gelezen wordt.

Levenskwaliteit?

Maar laten we eerlijk zijn: de kans dat het slikken van de pil dodelijk afloopt, is alsnog bijzonder laag. Waar veel minder over gerept wordt, is wat zo’n dagelijks pilletje doet met de werking van een vrouwenlichaam. De chemische hormonen in de pil leggen de cyclus volledig stil, wat een grote invloed kan hebben. Niet meteen levensbedreigend, maar wel van grote invloed op de levenskwaliteit. Daar hoor je meestal niets over wanneer je je voorschriftje haalt. We slikken maar raak, zonder goed te weten wat we binnenkrijgen.

In de marge van het internet en de vrouwenbeweging is een kleine revolutie bezig. Steeds meer (jonge) vrouwen stellen zich vragen bij die dagelijkse fix hormonen.(1) Ze nemen de pil vaak al non stop sinds hun puberteit. En dat kan zo zijn gevolgen hebben.

“De pil kan je libido zodanig doden dat het medicijn zijn doel uiteindelijk voorbijschiet: voortplanting voorkomen”

“Na tien jaar pilgebruik had ik abnormaal lage hormoonwaarden, werkte mijn immuunsysteem slecht en nam mijn lichaam voedingsstoffen moeilijk op. Om nog maar te zwijgen over mijn emotionele toestand”, getuigt journaliste Holly Grigg-Spall in The Independent.

Het internet barst van dat soort verhalen: vrouwen die onverklaarbaar moe zijn, geen zin meer hebben in seks, depressief zijn zonder aanleiding of zich gewoon ronduit ellendig voelen. Onprettig, dat zeker. Maar is de pil hier echt de boosdoener? Wetenschappelijk onderzoek toont aan van wel.

Meer dan een vervelende bijwerking

“De pil kan je libido zodanig doden dat het medicijn zijn doel uiteindelijk voorbijschiet: voortplanting voorkomen”, zegt endocrinologe Claudia Panzer, die al jaren onderzoek doet naar de link tussen de pil en seksuele problemen.(2) Ernstige vaginale droogheid, minder orgasmes, totaal gebrek aan libido, of in ernstige gevallen zelfs constante pijn tijdens het vrijen, zelfs tot jaren na het nemen van de pil.

Dokters doen die symptomen al te vaak af als ‘psychische problemen’ zonder na te gaan welke pil hun patiëntes slikken. In de bijsluiters vind je symptomen als vaginale droogheid ergens tussen hoofdpijn en gewichtstoename, alsof het niet meer is dan een vervelend bijwerkingetje.

Het hoeft nochtans geen betoog dat die bijwerkingen nefast zijn voor een optimale beleving van de seksualiteit. En dat terwijl condoomproducenten al jaren alles op alles zetten om het gebruikscomfort voor mannen te verbeteren.

Gevoelige hormonen

Andere bijwerkingen zijn veel minder opvallend, maar sluipend. De pil voert constant progesteron aan, waardoor het lichaam vitamines B en C, zink en magnesium veel moeilijker opneemt.(3) Op lange termijn kunnen die tekorten een risico voor de gezondheid worden. Dat is – alweer –  iets waar veel huisartsen niet van op de hoogte zijn. Vrouwen die aan de pil gaan, krijgen dan ook niet de raad om die tekorten op tijd op te vangen.

Onderzoek wijst uit dat vrouwen door de pil veel minder testosteron aanmaken. Tot jaren na het stoppen met de pil. De synthetische hormonen hebben een rechtstreekse invloed op allerlei ingewikkelde processen en zelfs op de werking van de genen.(4) En dat verschilt van pil tot pil: ze werken allemaal met hun eigen specifieke hormonencocktail. Wie een pil krijgt voorgeschreven, wordt niet of nauwelijks geïnformeerd over de grote onderlinge verschillen tussen merken en de specifieke contra-indicaties.

De hormoonhuishouding is een broos systeem dat vertakt naar vele andere lichaamsfuncties. Jarenlang je eigen hormonen vervangen door een chemische variant, heeft dus meer invloed dan je zou denken. Meer invloed dan we weten ook. Er wordt opvallend weinig langetermijnsonderzoek naar gevoerd.

De alternatieven

Dit artikel is zeker geen kruistocht tegen de pil, maar een aanzet tot denken. Er zijn heel wat vrouwen die er wel bij varen. Maar wat doet de pil precies met je lichaam? Is jouw pil wel de juiste keuze? Welke voorbehoedsmiddelen je gebruikt, stem je best af op de reacties van je lichaam, je levensfase, je seksuele oriëntering en je relaties. Alleen worden de keuzemogelijkheden nauwelijks besproken: niet onder vrouwen, niet met hun partners en helaas ook zelden met artsen.

We vatten de alternatieven daarom even samen.

Eerst het slechte nieuws: de zogenaamde vernieuwingen van de voorbije jaren – denk aan de NuvaRing, het hormonenspiraal Mirena of de anticonceptiepleister – zijn eigenlijk geen innovaties. Ze werken nog steeds volgens hetzelfde hormonale principe als de (mini)pil.

Gelukkig zijn er niet-hormonale opties. Er is het mannencondoom, dat vaak verketterd wordt omdat het ding “echt niet lekker voelt”. Maar voor wie zich niet laat vangen door de reclame van de bekende merken en op zoek gaat naar rubbertjes die wel goed zitten, is het een goede keuze. Zeker omdat het als enige anticonceptiemiddel beschermt tegen SOA’s.

Maar er is meer. Zo is er het vrouwencondoom, de in België weinig ingeburgerde Femicap en het koperspiraaltje. En als bonus zijn de laatste twee, zoals de meeste barrièremethodes, een stuk goedkoper dan elke dag een pilletje slikken.(5)

Daarnaast heb je natuurlijke planningsmethodes. Lach niet: we hebben het niet over vage tijdelijke onthouding of zweverige theorieën over de cyclus. De symptothermale methode is betrouwbaar op voorwaarde dat ze door een professional wordt aangeleerd.(6)

De uitvinding van een mannenpil is al enkele jaren nakend maar raakt niet uit de testfase omdat deze pil het libido aantast. Opvallend genoeg geen groot struikelblok tijdens de ontwikkeling van de vrouwenpil.

Wat met mannen?

En dan zijn er nog de mannen. Zonder hun zaad, geen zwangerschap. Kunnen zij niet een deel van de verantwoordelijkheid op zich nemen? Een kleine rondvraag leert dat er wel interesse en welwillendheid is. Maar voorlopig kunnen ze alleen bijdragen door een condoom om te doen of de helft van de anticonceptie terug te betalen.

De uitvinding van een mannenpil is al enkele jaren nakend maar raakt niet uit de testfase omdat deze pil het libido aantast. Opvallend genoeg geen groot struikelblok tijdens de ontwikkeling van de vrouwenpil. Nochtans kan zo’n mannenpil de last eerlijker verdelen: zowel mannen als vrouwen zouden om beurt ‘hormonenvrije’ rustperiodes kunnen inbouwen.

Al gelden alle bedenkingen bij de hormonale pil natuurlijk evenzeer voor de mannenpil. Ligt de toekomst niet eerder bij meer innovatieve barrièremethodes, zoals een verbeterde versie van RISUG/Vasagel, een omkeerbare vorm van sperma-inhibitie?(7)

Voor vrouwen kan een hernieuwde focus op de ontwikkeling van goede barrièremethodes de start van een echte keuzevrijheid betekenen. Niet toevallig zijn net deze methodes het minst winstgevend voor de farmareuzen. Er wordt dan ook minder onderzoek naar verricht.

Praat er over

“Maar”, horen we jullie denken, “zo veilig als de pil kan het nooit worden.” Net wel. Mensen staren zich al te vaak blind op de belofte van 99 procent veiligheid. Wie slikt zijn pil elke dag rigoureus of geeft hem nooit per ongeluk over? In de praktijk liggen de betrouwbaarheidscijfers een stuk lager.

Laat het duidelijk zijn: vlekkeloze anticonceptie bestaat niet. Alle methodes hebben zo hun nadelen. Net daarom is het zo belangrijk om een goed geïnformeerde keuze te maken.

Na 50 jaar pil is er dringend nood aan reflectie over andere methodes die lichaam en libido minder belasten. En dan laten we de impact op het milieu nog even buiten beschouwing. Goede anticonceptie is cruciaal in het leven van vrouwen én mannen, maar dat zie je niet terug in het maatschappelijk debat. Spreek er dus over met vrienden, met je dokter of op sociale media. Het is hoog tijd voor een kleine seksuele revolutie!

(1) Enkele voorbeelden: Is it time to stop taking the Pill? in The Daily Mail en ‘Why I’ll never take the Pill again’ in The Independent.

(2) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1743-6109.2010.01742.x/abstract

(3) Laura Eldridge, ‘In our Control: The complete guide to contraceptive choices’ p. 59

(4) http://www.medpagetoday.com/OBGYN/HRT/2423

(5) Goede informatie over anticonceptiemogelijkheden  vind je op sites zoals http://bedsider.org/ of http://www.plannedparenthood.org.

Wie met een kritische blik meer over de pil en mogelijke alternatieven wil lezen, kan terecht bij Laura Eldridge’s ‘In our Control: The complete guide to contraceptive choices’ en Jane Bennett en Alexandra Pope’s ‘The pill. Are you sure it’s for you?’.

Journaliste Holly Grigg-Spall bereidt onder de titel Sweetening the pill momenteel een boek én een documentaire over het onderwerp voor.

(6) Ook sensoa weet er van: http://www.seksualiteit.be/anticonceptie/soorten-anticonceptie/natuurlijke-anticonceptie

(7) http://science.howstuffworks.com/life/human-biology/risug.htm