Een “burgerlijk” boek, geschreven voor de middenklasse, maar daarom niet minder interessant. Het referentiekader om een goed leven te kunnen leiden is blijkbaar bestemd voor burgers die over minstens 4000 euro/bruto per maand kunnen beschikken. Dit is flink boven het bestaansminimum, een werklozenuitkering of het minimumloon. Toch staat de vraag: “wat heeft iemand nodig om gelukkig te zijn in zijn leven en wat is overbodig” centraal.

Dit boek is geschreven door een professorsemeritus en zijn zoon-filosoof. Om dit boek te schrijven trokken ze samen twee maand naar Frankrijk in de Languedoc en bediscussieerden ze de inhoud. Het is niet steeds duidelijk wie voor welk hoofdstuk de pen vasthield en in welk hoofdstuk de econoom of de filosoof aan het woord is. Maar je kan raden wie als je denkt aan de filosofische citaten of de diagrammen in de bewijsvoering. Soms hadden ze wellicht net een fles goede wijn op en vonden ze het goede leven helemaal niet ver weg.

Keynes

Robert Skidelsky schreef ondermeer de biografie van keynes en gebruikt dit boek om de kritiek op Keynes te verwoorden. Globaal is zijn kritiek dat de voorspellingen van Keynes 100 jaar later niet volledig zijn uitgekomen, voornamelijk omdat hij de groei van de productiviteit te laag had ingeschat en Keynes de mogelijkheid van een oorlog niet in zijn berekeningen had meegenomen. Ik vind dat dit een beetje muggenzifterij is, gezien de snelle economische evolutie binnen het tijdsbestek.

Interessant is de focus op het stijgend aandeel van de rijkste 1% van de bevolking in het nationaal inkomen met inbegrip van Europese cijfers ( diagram 5-pag 49). Een uitleg over wat de superrijken aanvangen met hun geld, toont Robert Skidelsky aan dat het er voor deze groep slechter voorstaat om het goede leven te realiseren dan een 100 jaar geleden. “Door het kapitalisme zijn we niet meer in staat die rijkdom beschaafd te benutten”. In een filosofisch stukje dat er op volgt wordt de huidige lichting economen omschreven als hebzuchtige mensen, die in de eerste plaats aan hun eigen belang denken.

De kritiek op Marx en Marcuse in het boek is oppervlakkig en algemeen. Voor Edward Skidelsky is Marx geen “echte” econoom, omdat hij onvoldoende de zelfvernietigende kracht van het kapitalisme bewijst. Dit lijkt me niet meteen de essentie van Marx economische theorie.

De klassentegenstellingen, de dialectiek en de arbeidersklasse als motor van de revolutie zijn de kern van het Marxisme. Maar voor de Skidelsky’s is de arbeidersklasse hopeloos verdeeld en kan zij daarom geen rol van betekenis meer vervullen. Ik ben het daar niet mee eens.

In het boek wordt de groene beweging hard aangepakt. Klimaatveranderingen zullen zo maar door de technische vooruitgang opgelost worden en er is volgens de Skidelsky’s juist economische groei nodig om de gevolgen van de vervuiling en de klimaatopwarming aan te kunnen pakken met voldoende financiële middelen.

De opwarming van de aarde is een overroepen probleem: voor hun part moeten de “rijke”landen hun economische groei beperken, de arme landen kunnen nog groeien. Hier verkijken de auteurs zich duidelijk op de bestaande oplossingen zoals CO2 quota die verhandeld worden en de macht van de multinationale bedrijven.

Het hoofdstuk over geluk en geluksmeters ( onder meer een hobby van Cameron) is het lezen meer dan waard. Het onwetenschappelijk karakter van die zogenaamde geluksmeters wordt professioneel aangetoond, jammer maar de waaromvraag over het gebruik van dergelijke instrumenten en hun bedoeling blijft achterwege. Meteen ook een gemiste kans om iets meer kritisch de maatschappelijke functie van wetenschap en universiteit te kaderen.

De twee laatste hoofdstukken geven een economische en een filosofische benadering van de basisvoorwaarden om een goed leven op te bouwen: gezondheid- geborgenheid (werkzekerheid/veiligheid)-respect-persoonlijkheid (huisvesting)-harmonie met de natuur (in de tuin werken)- een basisinkomen voor iedereen en het terugdringen van de drang tot consumeren.

Het zijn doelstellingen waarmee ik kan leven, maar de tendens gaat wel de andere kant uit door de huidige crisis. En daar geven de auteurs geen enkele aanzet van hoe het wel anders kan.