Het oogsten van babaçu-noten in de staat Maranhão, Brazilië. Ondertussen vertrouwt de directeur me verdrietig toe dat de babaçu-economie voor een groot stuk is stilgevallen: "Met de komst van de soja, mijnheer." "Hoezo, hier is toch in de verste verte geen soja te bespeuren. Hij rukt in Zuid-Piauí op, maar toch hiér niet?" (foto: pt.Wikipédia.org).
Reportage, Nieuws, Economie, Milieu, Biologische landbouw, Brazilië, Tmd, Duurzame landbouw, Biodiversiteit, Soja, Agroforestry, Luc Vankrunkelsven, Pesticiden, Agrotóxicos, Cerrado, Syngenta, Varkens en kippen, Boerenlandbouw, Olivier De Schutter, Assentamentos, Piauí, Caatinga, Escola Família Agrícola, Babaçu, IAASTD (International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development), Miguel Alves, Agroecologie, Reforma agrária, Batata biofortificada, Gentechbedrijven, Vitaminetekort, Bill Gates Foundation, HarvestPlus, Europabio, Buriti, Clara Brandão, Vitamines, Cerradão -

Babaçu out! Soja in?

De streek rond Teresina, de hoofdstad van de Braziliaanse deelstaat Piauí, ligt op het snijpunt van Cerrado, Amazônia en Caatinga, de zogenaamde Cerradão: Cerrado met hoge bomen en dichte bossen zoals de babaçu, een palmboom. Luc Vankrunkelsven (Wervel) brengt een reportagereeks over de lokale boeren, die u kan volgen via het dossier rechts naast deze inleiding.

donderdag 30 mei 2013 15:15
Spread the love

Toenemend afval en gif

Ik reis per bus drie uur door (nog) prachtige natuur. Op weg naar de Escola Família Agrícola van Miguel Alves. Het is een school met 112 studenten in vier klassen, in sterke verbondenheid en terugkoppeling met 83 families van 33 gemeenschappen.
 
De secretaris van leefmilieu komt me aan de rodoviária (busstation) ophalen. Hij heeft twee grote zorgen: in de gemeente iets aan het afvalprobleem doen en de exponentiële toename van agrotóxicos (nvdr: het gifgebruik in de landbouw) een halt toeroepen. Alweer het gif! Sinds 2004 rukt het in deze streek schrikbarend op, bij kleinen en bij groten.

Rond die tijd begon de eerste regering Lula. Niet dat Lula het gebruik van gif stimuleerde, maar het is wel een indirect gevolg van een terechte herverdelingspolitiek.

Doordat het inkomen bij velen lichtelijk begon te stijgen, kwam ook de verleiding om de hoek kijken om voor het eerst agrotóxicos in huis te halen. De dagelijkse propaganda in de media deed de rest.

Van overlevingslandbouw naar een waardig leven op het platteland

Blijkt dat ook deze school het gif wel wat wil indammen, maar dat de agroecologische weg alsnog niet wordt gekozen. Verhogen van de productie en zorgen dat de gezinnen een beter inkomen vergaren, staat voorop. Een eerbaar opzet, maar toch jammer dat de wijsheid van agroecologie niet wordt meegenomen.

De mensen komen uit subsistentielandbouw en gebruikten tot voor kort nooit chemie. Waarom geen weg zoeken om zónder agrotóxicos toch een hogere opbrengst te hebben? Biologische landbouw is geen weg terug, maar een weg vooruit. Voortbouwend op de wijsheden van het volk en met de nieuwe inzichten van de wetenschappen.

Het indirect effect van de soja-opmars

We bezoeken enkele bedrijfjes, die verbonden zijn met de school. Ondertussen vertrouwt de directeur me verdrietig toe dat de babaçu-economie voor een groot stuk is stilgevallen.

“Met de komst van de soja, mijnheer.” “Hoezo, hier is toch in de verste verte geen soja te bespeuren. Hij rukt in Zuid-Piauí op, maar toch hiér niet?”

Een beetje doordenken brengt me op een scenario dat zich op alle continenten doet voelen. De grote diversiteit aan oliën, die we kenden, komt onder druk te staan door de goedkope sojaolie op de wereldmarkt. Met soja kan je op zijn minst twee keer verdienen: soja voor spijsolie of biodiesel en sojameel voor de veevoeding en een kleine fractie voor menselijke consumptie.

Soja kan op grote schaal geteeld en hoogtechnologisch gemechaniseerd worden. Bovendien moeten voor Braziliaanse soja noch taksen in Braziliaanse havens, noch in de Europese havens betaald worden. Andere oliën, zoals aardnoten uit Senegal, olijfolie uit Zuid-Europa of babaçu uit Piauí zijn wel veel fijner en gezonder, maar ze vragen veel handenarbeid.

Het dubbele verdienen en vrijstelling van taks zitten er niet in. De enige fabriek in de regio die babaçu-olie verwerkt, is gesloten. De meeste mensen zijn dan ook gestopt met de rijkdom uit de palmbomen te oogsten.

Van liefde voor het dier naar productiemachine, in dienst van de consument

Dus maar productie gezocht naar westers model. Interessant, dat wel. Bij het eerste koppel dat we bezoeken, haalde de jonge vrouw haar man terug uit het verre São Paulo. Hij ging 2.500 kilometer ver in de grootstad werken om een inkomen te hebben. Zij volgde van 2010 tot 2012 met 72 families vorming in de school. Resultaat: ze begonnen met een groentetuin en vermarkten de productie in de stad.

Daarnaast 300 deels loslopende kippen, galinhas caipiras, die ze voor een goede prijs in een plaatselijke supermarkt kunnen verkopen. En ze begonnen met enkele rasvarkens, die ik in België ook in hokken zie zitten. De zwarte varkens van de streek mogen niet meer los (‘solto‘) rond lopen, maar tussen een afspanning. Gelukkig nog wel buiten, zodat ze kunnen wroeten en ravotten, zoals ze dat hier al eeuwen doen. Tenslotte zijn varkens heel gevoelige en nieuwsgierige dieren.

De veredelde varkens moeten binnen zitten, het koppel soja-maïs vreten en biggen kweken. Ze mogen namelijk niet te veel vet meer aankweken. Dat wil de consument niet.
 
Het zijn nu gelukkige mensen met een decent inkomen. Of de varkens even gelukkig zijn, is nog de vraag. Maar wie ben ik om die vraag te stellen? In Vlaanderen zitten 6 miljoen varkens gevangen. Evenveel als er Vlamingen zijn. Zíj mogen wel maar 6 maand leven. Per jaar dus 12 miljoen varkens, grondloos, opeengestapeld in hokken. Het veevoer, dus de grond en het water, komen voor een groot deel van overzee: soja uit Brazilië en co. De soja, die de babaçu- en andere economieën vernietigde.
 
Ik geef het gelukkige koppel stil ‘Legal! Optimisme–realiteit–hoop‘. Hoop is namelijk iets anders dan bijvoorbeeld technologisch optimisme.

Roça out

De volgende twee bezoeken zijn mooie resultaten van de reforma agrária. De school heeft eraan meegewerkt. Tot voor een goede tien jaar was het grootste deel van de streek in handen van vier families. Hier en daar werden nu, mits verkoop, resultaten van herverdeling bereikt. De assentamento (nederzetting) telt acht gezinnen. Ze kochten de grond collectief aan: 127 hectaren.

Ieder gezin heeft een deel dat ze apart bewerkt. In hoofdzaak groenten. Er is ook een collectieve tuin. Ze bewerken die samen en de opbrengst wordt verdeeld. Het grootste deel van de 127 hectaren is weer bosgebied aan het worden. In dezelfde cursus met de Escola Família Agrícola analyseerden ze samen dat hun vele inspanningen om aan akkerbouw te doen, op het einde van de rit bijna niets opbracht.

Roçar, akkerbouw met elk jaar een ander stuk bos afbranden om te telen, werd daarom recent verlaten. Groenteteelt vraagt minder inspanning, maakt een einde aan de traditie van het afbranden en geeft meer inkomen. Geeft te denken.

Batata biofortificada?

De vier andere gezinnen kochten ieder hun grond apart aan, maar leven toch zeer gemeenschappelijk. Ook bij hen vooral groenteteelt, met een opvallende zoete aardappel: de batata biofortificada. Een product aangereikt door Embrapa. De groente bevat meer vitamine A en is ideaal voor het regeringsprogramma van aankoop van
producten uit de Agricultura Familiar. Ik weet niet zo goed of ik over deze ontwikkeling enthousiast moet zijn.

Biofortificada‘ (1) suggereert dat de diversiteit aan zaden en vruchten uit de boerenlandbouw niet in staat is om de bevolking goed te voeden. ‘Bio’ is altijd wat verdacht, want het woord wordt erg veel misbruikt. Het kan zowel duiden op biologische landbouw als op biotechnologie, om niet te hoeven zeggen ‘gentechnologie’, want dat ligt bij de bevolking erg gevoelig.

In Europa moeten we niet ver zoeken: Europabio (www.europabio.org) is de lobbygroep van gentechbedrijven die koste wat het kost gentechfood op het bord van de onwillige Europese consument toveren. ‘Biofortificada‘ komt voor mij ook akelig dicht bij de ‘Golden Rice‘, een genetisch gemanipuleerde rijstsoort die de industrie in Azië wil opleggen.

Het zou de oplossing zijn voor miljoenen armen, omdat deze rijst meer vitamine A bevat. De gentechindustrie zegt er dan wel niet bij dat je dagelijks 20 kg rijst moet eten om de juiste dosis vitamine A op te nemen.

Wit is chique

Nog minder wordt geanalyseerd dat dit vitaminetekort een gevolg is van de kolonisering. De Britse en Nederlandse kolonisten introduceerden er de mode om gepelde, witte rijst te eten. Vergelijkbaar met het witte brood, dat ook een teken van welstand zou zijn. Probeer in Brazilië maar eens pão integral (bruin brood) te vinden, al begint dit de laatste jaren wat te veranderen, te beginnen bij de middenklasse in de steden.

In de pel van rijst en tarwe zitten nu net de vitaminen. Is het dan niet beter gewoon een gezonde diversiteit aan ongepelde rijst, groenten en fruit te consumeren? Embrapa drukt mij op het hart dat de ‘biofortificada‘-producten (zoete aardappel, bonen, maïs, etc.) door conventionele selectie zijn verkregen.

Bill Gates

Mag ik toch de nodige argwaan hebben, als je weet dat deze verbeterde producten voortspruiten uit HarvestPlus (2), een organisatie die gefinancierd wordt door de Bill Gates Foundation, de Wereldbank en Syngenta? Een mens moet niet paranoia zijn, maar toch ook niet naïef. Bill Gates is één van de machtige believers die beweert dat de honger in de wereld dankzij gentechnologie kan worden opgelost.

En wat te denken van chemie-zadengigant Syngenta, lid van Europabio? Dan heb ik toch liever te maken het IAASTD (International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development) van de Verenigde Naties (3).

Vierhonderd wetenschappers uit heel de wereld werkten samen aan deze strategie. Hun grondstelling is dat agroecologie en investeren in boerenlandbouw dé weg is om de wereldbevolking te voeden. Niet de autosnelweg van de multinationals, die chemie en gentechzaden willen afzetten.

Professor Olivier De Schutter (4) is één van de promotoren van de IAASTD-weg. Hij voegt er nog aan toe dat agroforestry (5) voor deze sociaal-rechtvaardige en ecologisch-verantwoorde landbouw de oplossing is van vele problemen, waarmee we nu geconfronteerd worden.

Biodiversiteit van Brazilië benutten

Een voorbeeld uit de Cerrado. Naast de babaçu is er een hele economie mogelijk met de buriti. Van deze palmboom kan letterlijk àlles gebruikt worden (6). Om even bij het thema te blijven: de vrucht van de buriti bevat veel vitamine A, B, C en ijzer. Het buritivlees bevat wel twintig keer meer vitamine A dan het toch hoge vitamine A-gehalte in een wortel.

Een voorbeeld dat Brazilië overstijgt, is het werk van Clara Brandão (7). Zij stelt al decennia lang dat onze voeding door de industrialisering van landbouw en voeding sterk achteruit gaat. Nochtans is Brazilië rijk aan diversiteit van voedingsbronnen. Elke streek heeft zijn planten, noten en vruchten die kunnen worden gebruikt en die als supplement in de voeding kunnen worden ingezet.

Ze geeft het voorbeeld van maniokbladeren. Alhoewel ze meer ijzer dan vlees en meer vitamine A dan melk bevatten, worden ze amper gebruikt. Momenteel wordt haar kennis in alle deelstaten van Brazilië en in tal van andere landen toegepast. Hopelijk wordt haar werk niet overklast door het grote geld van Bill Gates en co. ‘Biofortificada‘ is niet nodig. Elke regio heeft de échte ‘bio’krachten voor het oprapen. Ze moeten alleen maar gezien en verstandig gebruikt worden.

Morgen 400 kilometer in de andere richting, naar de Caatinga: een drogere streek met armere begroeiing. Benieuwd welke keuzes de scholen daar maken.

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde in 2012 het boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(Miguel Alves, 8 april 2013)

Voetnoten:

(1) http://www.almanaquedocampo.com.br/imagens/files/Batata%20doce%20biofortificada.pdf en http://r4d.dfid.gov.uk/pdf/outputs/misc_crop/ofsp_country_report_mozambique_portuguese_web.pdf

(2) Internationaal: http://www.harvestplus.org/; Braziliaanse tak: www.biofort.com.br

(3) http://www.unep.org/dewa/Assessments/Ecosystems/IAASTD/tabid/10585Default.aspx/

(4) Olivier De Schutter, de bijzondere rapporteur van de Verenigde Naties i.v.m. het recht op voedsel: http://www.srfood.org/

(5) www.agroforestry.be ; www.agroforestry.eu

(6) http://www.ispn.org.br/o-buriti-a-palmeira-de-mil-e-uma-utilidades/
Central do Cerrado; Cooperativa de Grupos Produtivos: centraldocerrado@centraldocerrado.org.br
ISPN: Instituto Sociedade, População e Natureza: www.ispn.org.br

(7) www.multimistura.org.br

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!