Nemen deel aan dit debat: Griet Heyvaert van Electrabel, Bart Martens en Tom De Meester, de energiespecialisten van respectievelijk SP.A en PVDA, en Nic Balthazar die reflecteert

Taaie volharding

Kent u één land waar men met taaie volharding – die op weinig andere beleidsterreinen te vinden is – één bedrijf een energiemonopolie is blijven verschaffen? Terwijl energie toch in de eerste plaats een dienst van algemeen belang en openbaar nut is.
En waar men er bovenop nog in slaagt die cruciale publieke dienst te verpatsen aan een buitenlands concern?
Waar men lustig beweert de markt vrij te maken, terwijl er dus eigenlijk maar één speler is op die markt?
Waar men dan nog kan ‘verschieten’ dat de energieprijzen hoger zijn dan in het buitenland?
En waar men weigert paal en perk te stellen aan die ingepikte monopoliewinsten; zelfs nog maar ze te belasten is blijkbaar onmogelijk?

Duizend en één redenen zijn er om heel hard de vraag te stellen ‘Van wie is de energie?’ Meteen hebben we het centrale thema voor het laatste ‘Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken’ debat in een vierdelige reeks over de spanning tussen het algemene en het privé belang.

Het is niet langer jouw energie

Een eerste forse spanning dient zich al meteen aan. Energie is, hoe je het ook draait of keert, een basisbehoefte voor elke mens en elke samenleving. Ooit was het dan vanzelfsprekend dat zoiets extreem belangrijk als energie onder de verantwoordelijkheid van een publieke dienst viel, eigenlijk bijna een publieke plicht om die behoefte samen te beheren.

Die logica is de jongste jaren echter stelselmatig verlaten. De jongste decennia ging de voorrang naar het marktdenken, de gedachten van privatisering en liberalisering primeerden. En de waarden van algemeen belang en door de overheid gegarandeerde dienstverlening voor iedereen moesten wijken.

Zo was het niet langer jouw energie, evenmin nog was er sprake van een recht op energie. Neen, die energie was meer en meer koopwaar waarmee superwinsten te verdienen vielen door grote energieconcerns.

Vind eens een land dat slechter bezig is

De spijtige gevolgen bleven niet uit. Vind eens een land dat slechter bezig is, schreef ik daarover net twee jaar geleden.

Particulieren en KMO’s betalen hun energie veel duurder dan in de buurlanden, in 2011 zelfs 40 procent hoger dan in Frankrijk. Toch zijn ze minder zeker van hun bevoorrading door onderinvesteringen in transmissiecapaciteit van ons elektriciteitsnet.

Neen, er zijn dus geen lagere prijzen gekomen voor energie door het vrijmaken van de markt. In zijn net verschenen boek schrijft Tom De Meester dat we sinds die vrijmaking 43 procent meer betalen voor elektriciteit en 70 procent meer voor gas, Toegegeven, energieprijzen zijn grotendeels geïmporteerde prijzen die schommelen met vraag en aanbod op de wereldmarkt. Maar toch…

Er is trouwens een extra sterke indicatie dat de burger gerold is met deze aanpak. Want wat evenmin daalde, waren de monsterwinsten van een bedrijf als Electrabel. Niet verwonderlijk overigens als de verbruikers eerst betalen voor de versnelde afschrijving van de kerncentrales, vervolgens Electrabel volop geld kan scheppen en de overheid weigert om die onterecht verdiende superwinsten weg te belasten, en daarenboven heel lang verzuimde om iets aan de prijzen te doen.

Als er nu toch beweging komt in het Electrabel monopolie, is het vooral omdat de verbruikers eindelijk andere horizonten opzoeken. Ook dat is allesbehalve makkelijk in de tarievenjungle die de vrije markt ons heeft bezorgd. Maar diverse initiatieven om samen energie aan te kopen, bieden hier de jongste jaren een antwoord.

Er is nog een ander heel pijnlijk gevolg van de vrijgemaakte energiemarkt. Zowel in België als in heel Europa stijgt de energiearmoede. Bij Tom De Meester lezen we dat in dit land 72.000 mensen hun energie niet kunnen betalen en Europa zou naar schatting 50 miljoen energiearmen tellen.

Nog biedt de energiepijnbank meer. Om meer dan één reden loopt het tijdperk van fossiele energie en ook van kernenergie op zijn einde. Energiezuinigheid en energie-efficiëntie vormen dan een topprioriteit. Twintig tot vijfentwintig procent van onze energie gaat naar verwarming – of afkoeling – van gebouwen… terwijl het toch mogelijk is om zo te bouwen dat er daarvoor amper of zelfs geen energie meer nodig is. De hang en drang naar energiebesparing is echter manifest ondermaats in het Belgische wanbeleid.

Al even prioritair, de energie die we nodig hebben, moet zo snel mogelijk hernieuwbare energie zijn. Ze moet komen van zon, wind, water, duurzame biomassa. Opnieuw, die broodnodige energietransitie komt, heel anders dan bijvoorbeeld in Duitsland, maar niet echt op gang in dit land. Of we de kerncentrales nu bewust sluiten dan wel of ze mankementen vertonen, de alternatieven zijn niet op tijd. Eerder zijn we kampioen in het groenwassen van vuile energie. En we slagen er zelfs in om mensen zonder zonnepanelen op te zetten tegen mensen met, wie doet ons dat na?

Ja, al die vragen zijn meer dan pertinent. Zo ook volgende meer algemene vraag: hoe kon het zover komen dat we het algemeen belang teloor lieten gaan in een falende liberalisering?

Wat nu?

En er zijn ook de onvermijdelijke ‘wat nu’ gerelateerde vragen.
Kunnen we vertrouwen op de markt en de privé-energiebedrijven dat het wel in orde geraakt?
Of moet de overheid ingrijpen? En hoe dan wel?
Moeten er grote publieke energiebedrijven komen?
Moet Electrabel genationaliseerd worden?
Moet er ruimte worden geschapen voor tal van kleinere, lokale, publieke en/of coöperatieve energiebedrijven?

We gaan dit gesprek voeren en deze vragen stellen aan Bart Martens, energiespecialist van SP.A, Tom De Meester, ook energiespecialist maar dan bij PVDA, en Griet Heyvaert.’Head of Public Affairs’ bij Electrabel, nog altijd veruit het grootste energiebedrijf in dit land. Nic Balthazar, algemeen erkend strijder tegen onaanvaardbare klimaatopwarming, zal graag reflecteren.

debatreeks is een initiatief van deBuren, DeWereldMorgen.be en Toneelhuis. Ze is de opvolger van de LinksRechts debatten waarvan alle opnames en verslagen nog te zien en te lezen zijn op deze site, klik hier.

PRAKTISCH

Debat op maandag 27 mei 2013 om 20.00 uur
Toneelhuis | Bourlaschouwburg, Komedieplaats 18, 2000 Antwerpen

Gratis, reserveren aanbevolen – www.toneelhuis.be

Dirk Barrez (DeWereldMorgen.be) leidt het debat en Christophe Callewaert (DeWereldMorgen.be) neemt de factchecking voor zijn rekening.

Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken! Debatteren over algemeen en privé belang
Een organisatie van deBuren – Toneelhuis – DeWereldMorgen.be

Deze debatten inviteren sprekers om hun analyses, inzichten en verhalen te brengen over essentiële maatschappelijke vraagstukken, en om die ook te argumenteren.
Geen boksmatch, wel een verdieping van het inhoudelijke gesprek over de verhouding tussen het publieke en het private belang.
Toch een debat. Omdat, hoe beleefd ook sprekers van gedachten wisselen, hun verhalen en hun antwoorden zullen grondig verschillen.