Willem-Alexander is dan eindelijk koning van Nederland. En ja hoor, daar kwam de onvermijdelijke vragen al: ‘wanneer treedt Koning Albert af?’ En niet te vergeten: ‘willen we Prins Filip wel als koning?’ Veel politici antwoorden blijkbaar al negatief op de laatste vraag. Dat ze hem niet capabel vinden, is zelfs al geen publiek geheim meer. Sommige politici zeggen het gewoon openlijk. Er worden zelfs open brieven geschreven voor de kroonprins met deze boodschap. Ik weet niet of hij capabel is, ik ken de man niet.

Diezelfde en andere politici brengen nog een ander argument aan. ‘Een koning is niet democratisch, want hij is niet verkozen!’ En dan zien ze die liever verdwijnen. Ik geef toe: het klinkt logisch. Maar toch is dat maar een gedeeltelijke waarheid. Ironisch genoeg is de koning een essentieel deel van de Belgische democratie. Klinkt onlogisch, niet? En toch…

U zult beter kunnen volgen als u eerst een onderscheid maakt tussen directe democratie en parlementaire democratie. (Directe) ‘democratie’ in zijn pure vorm betekent dat ‘het volk regeert’. In die zin is een koning inderdaad niet democratisch. Dit betekent dat letterlijk elke burger deelneemt en stemt in een vergadering die over alles beslist. Mooi principe, maar in de praktijk onhaalbaar.

Zo ook in België, waar een parlementaire democratie werd ingevoerd, met instellingen zoals het parlement en rechtbanken. Terwijl algemeen wordt aangenomen dat het parlement (en de bijhorende verkiezingen) een belangrijke voorwaarde is voor een goedwerkende democratie, dient het in wezen een ondemocratisch doel: de burger wordt 4 of 5 jaar lang uitgesloten van de politieke besluitvorming. U, als burger, kan enkel bij de volgende verkiezingen op iemand anders stemmen. Of op één of andere manier de beslissing in het parlement te beïnvloeden. Door te lobbyen bijvoorbeeld.

En de koning? Ook hij, of beter, zijn functie is een instelling van de parlementaire democratie. Laten we even terug gaan naar het ontstaan van België. Leopold van Saksen-Coburg werd koning van ons land waar net één van de meest vooruitstrevende grondwetten in de wereld was ontworpen.  Die grondwet deed Leopold twijfelen om onze koning te worden, omdat dat inhield dat hij verantwoording moest afleggen aan het parlement en het zijn macht erg beperkte. De scheiding der machten waarbij geen enkel van de 3 machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke) de bovenhand heeft, was en is nog steeds het belangrijkste kenmerk van de Belgische democratie en kreeg nadien navolging in veel andere landen. Het Belgische democratisch model werd gecreëerd met een koning als uitvoerende macht in het achterhoofd. De basisprincipes van dit model zijn anno 2013 nog steeds van kracht. De functie van koning afschaffen zou betekenen dat je de scheiding der machten afschaft en dus meteen de Belgische democratie in zijn huidige grondwettelijke vorm. De koning is dus essentieel voor de Belgische democratie.

‘Wacht eens even!’ hoor ik u denken. ‘De koning heeft nu toch al bijna geen macht meer en het is toch de regering die alles beslist, niet de koning? Hij zet enkel zijn handtekening.’ Juist! De macht van de koning is sinds 1830 nog fel verzwakt en overgenomen door de regering, een democratischer alternatief voor de koning. Geen probleem dus.

Hoewel… er is toch een probleem. Die regering is niet zo democratisch als men wel denkt. Achter die regering schuilen politieke partijen. De koning was en is onafhankelijk van de partijen, de regering is dat niet. Meer zelfs, de partijen domineren de uitvoerende én wetgevende macht. Of anders gezegd, het zijn dezelfde mensen die beslissen in zowel de wetgevende als uitvoerende macht. De functie van koning afschaffen is dus al niet meer nodig om de scheiding der machten af te schaffen, en dus de Belgische parlementaire democratie, want dit is de facto al gebeurd. Onze ‘democratie’ is gekaapt door de politieke partijen, de vijfde en belangrijkste macht (de vierde is de media). De regering en vooral het parlement hebben hun onafhankelijkheid al lang verloren. En politieke partijen zijn net zo min democratische instellingen als het koningshuis. U heeft misschien de illusie dat politieke partijen democratische instellingen zijn, omdat hun gewicht bepaald wordt door verkiezingen en omdat ze interne verkiezingen organiseren. Dit is echter maar schijn. Het aandeel van verkiezingen in het bepalen wie er partijvoorzitter of volksvertegenwoordiger wordt, is klein. Lijstvorming, communicatief vaardig zijn, kunnen omgaan met de media en de juiste politieke contacten zijn veel belangrijker.

De koning is dus een essentieel onderdeel van de Belgische democratie, maar enkel op papier. In werkelijkheid speelt de koning nog maar een kleine rol en heeft het al dan niet afschaffen weinig invloed. De grondwet is verouderd en niet aangepast aan de huidige situatie waarin de macht van de politieke partijen (te) groot is. Daar ligt een veel belangrijkere discussie in het al dan niet democratisch gehalte van de Belgische democratie. Maar spijtig genoeg is er nog geen sprake van een politiek debat, misschien wel net omdat het de machtigste politieke spelers existentieel in vraag stelt. Ik pleit niet per se voor een afschaffing van de partijen, omdat zij een interessante rol spelen in het parlement, maar ik heb grote twijfels bij hun rol in de uitvoerende macht. Kunnen we daar geen beter alternatief voor vinden? Eentje die onafhankelijk is van de partijen waardoor de scheiding der machten hersteld wordt. Met of zonder koning.