In Vitória da Conquista, in het zuiden van de staat Bahia, werd in mei 2012 een honingmarkt (Feira do Mel) gehouden om de productie van de boerencoöperatie Associação de Apicultores do Sudoeste da Bahia (APIS) te promoten (foto: Blog de Anderson.br).
Reportage, Nieuws, Economie, Milieu, Coöperaties, Brazilië, Duurzame landbouw, Soja, Luc Vankrunkelsven, Pesticiden, Agrobusiness, Cerrado, Droogte, Bevrijdingstheologie, Bahia, Syngenta, Bayer, José Comblin, Business lobby, Eiwitten, Stadslandbouw, Honingproductie, Landbouwgif, Neonicotinoïden, Bijensterfte, Cooperativa dos Pequenos Produtores Agroecológicos do Entorno de Ruy Barbosa, COOPAERB, Ruy Barbosa, Gewasbeschermingsmiddelen, Verroamijt -

Syngenta en Bayer in actie voor bijen? Of: als de vos de passie preekt

Ik ben op bezoek in het bisdom Ruy Barbosa in het binnenland van deelstaat Bahia. Bisschop is de Oost-Vlaming priester-landbouwingenieur André De Witte. Het is een bisdom waar nog veel vanuit de sociale realiteit gewerkt wordt. De bevrijdingstheologie, die in de jaren zeventig ontstond, blijft inspireren.

dinsdag 14 mei 2013 16:15
Spread the love

Eén van de vaders van deze bevrijdingstheologie stierf trouwens in 2010. De Brusselaar José Comblin zou nu 90 jaar geworden zijn. In België is het een nobele onbekende priester. In de bevrijdingsbeweging van de laatste 50 jaar in Latijns-Amerika is Comblin niet meer weg te denken. Daarom geven we in België met een groep sympathisanten dit najaar een tweetalig werk uit ter gedachtenis aan Jozef/José en waar hij voor stond/staat.

Oorverdovende stilte over vervelende droogte

De realiteit van het Bahiaanse binnenland wordt momenteel vooral gedomineerd door een aanhoudende droogte. De laatste vijftig jaar hebben ze hier niet meer zo’n aanhoudende ‘seca‘ meegemaakt. Toch komt er weinig van in de pers. Deze realiteit van groeiende wanhoop en plattelandsvlucht past niet meteen in het plaatje van de permanente goednieuwsshow: ‘Brazilië is een groeiland. We zullen de armoede binnen luttele jaren uitroeien’.

Opstand(ing)

Op 1 april hadden we een toespraak en een ontmoeting met honderd jongeren van de plaatselijke landbouwschool. Andere geïnteresseerden van de stad gingen mee in debat. Nadien een interview op Rádio Esperança: radio Hoop. Wat kan hoop zijn in deze troosteloze realiteit? De inleiding van het laatste Wervelboek ‘Legal!‘ komt dan goed van pas.

Ondertitel: ‘Optimisme–realiteit–hoop‘. De realiteit staat in het midden. Om van te vertrekken. Iedere tijd opnieuw. Die reële wereld is dikwijls geen bron van optimisme. De synergie van groepen, individuen, organisaties kan wel hoop doen opborrelen. Is Pasen – opstand en opstanding – mogelijk in een uitgedroogd landschap, waar mensen hun biezen pakken richting stad? Een exodus, maar niet altijd naar nieuw en beter leven.

Neonicotinoidendebat

Eén van de aanwezigen is Alex Fábio Lima de Melo. Hij is coördinator van een hoopgevend bijenproject: COOPAERB (Cooperativa dos Pequenos Produtores Agroecológicos do Entorno de Ruy Barbosa / Coöperatie van kleine agroecologische producenten uit de omgeving van Ruy Barbosa). Op een moment dat de Europese Unie er niet uitgeraakt of ze nu neonicotinoiden gaat verbieden of niet (1), werkt dit bezoek verfrissend.

Op het eerste gezicht zitten we hier in het binnenland van Bahia ver van het Brusselse lobbywerk van Syngenta en Bayer. Alhoewel, Brazilië is sinds 2009 wereldkampioen in gifgebruik. Ja, hier wordt nog echt het woord ‘gif’ gebruikt: veneno (venijn).

Dat roept een heel andere wereld op dan wat in landbouwtijdschriften ‘van bij ons’ (2) steevast ‘gewasbeschermingsmiddelen’ wordt genoemd. Bescherming? Van wie? Van welke belangen? Newspeak voor welk dominant landbouwmodel?

Sinds de strijd tussen Von Liebig en Hensel eind 19de eeuw is er nog niet veel veranderd. Jammer genoeg delft de agroecologische weg van Hensel het onderspit. (3) De chemie voor de oorlog blijft inzetbaar voor de wereldwijde oorlog op de akkers. (4)

Syngenta, beschermer van het leven?

Op het moment dat ik dit bericht schrijf, komt hier weer een charmeoffensief binnen van de twee chemiereuzen: ‘Reddingsplan van Syngenta en Bayer voor de bijen’.(5)

Zij stellen dat een verbod geen bijenkorf redt. Inderdaad, er is nog discussie over de ware oorzaken van de massale bijensterfte in Europa en wereldwijd (bijvoorbeeld ook in Zuid-Brazilië). Dat de in gif gedrenkte zaden een centrale rol spelen, is overduidelijk bewezen, maar er is meer aan de hand. Door de algemene verzwakking van de bijen door gif en andere omgevingsfactoren, zouden ze ook gevoeliger zijn voor de verroamijt.

Verwarrend gif zaaien

Syngenta en Bayer willen natuurlijk koste wat het kost hun gif blijven slijten, maar tegelijk houden ze een ‘sterk’ pleidooi voor bloemrijke akkerranden. Voor de bijen, die nog niet doodvielen. Of wier hersenen niet zijn aangetast, zodat ze de bloemranden nog vinden. (6) De reuzen verweren zich als duivels in een wijwatervat.

Voor Syngenta staat er met dit eventuele verbod dan ook ongeveer 1 miljard euro op het spel. Daar mag wel wat verwarring voor gezaaid worden! Nog geen twee maand geleden organiseerde dezelfde multinational een lobbydag op de Kunstberg, hartje Brussel. Buiten stonden – in wintertijd – diverse maïs- en andere aanplantingen met propaganda dat het chemieconcern voor het leven, voor de voedselzekerheid, voor de bijen opkomt.

Onder het publiek vinden we Vlaams minister-president en minister van Landbouw Kris Peeters (CD&V), leden van de Europese Commissie en ander hoog volk. Allez allemaal mensen die het goed voor hebben met de bijen en de landbouw. Want, ja, laten we niet vergeten: zonder bijen wordt een groot deel van de oogst (en ons voedsel) wereldwijd bedreigd.

Normen op maat van de grootindustrie

Terug naar Alex Fábio Lima de Melo in Ruy Barbosa. Hij werkt voor het COOPAERB, een project dat door de Belgische NGO Disop (7) mee gedragen wordt. Vijf jaar geleden werd met haar steun een verwerkings- en opslagplaats gebouwd. Het is niet evident om een goedkeuring van het ministerie van Landbouw te krijgen, want de normen zijn sterk op de grootindustrie afgestemd. Niet op de gezinslandbouw.

Het is vergelijkbaar met de situatie in de Europese Unie, waar de hygiënische normen ook draconisch hoog zijn. Op maat van de lobbyende voedingsindustrie, die mee aan de schrijftafel zit. Nochtans door een teveel aan hygiëne zou onze natuurlijke weerstand wel eens kunnen afnemen: de consument, herleid tot een kasplant, die bij de minste niesbui ziek wordt. Gifresiduen in het voedsel zijn een heel andere zaak.

Recent rijfde de coöperatie de goedkeuring, het zegel, binnen en kan ze officieel honing verkopen. Onder andere via de aankoop van voeding voor scholen kan ze gemakkelijk haar honing slijten. De fameuze wet die bepaalt dat vanaf 1 januari 2010 30  procent van alle aankopen voor scholen uit de agricultura familiar moet komen, schept in heel Brazilië nieuwe mogelijkheden. Esperança dus.

Exoot kan soms helpen

Door de extreme droogte is de productie nu zeer laag, maar de bijenteelt heeft hier een enorme potentie. Anno 2011 produceerden de coöperanten samen 57,2 ton honing. Daar de diertjes niet moeten overwinteren, kan er tot vijf keer per jaar geoogst worden. Vijftig kilogram honing per kast/jaar is dan ook geen uitzondering.

Enkele maanden, van augustus tot november, is er weinig bloei van planten en bomen. Daarom animeert Alex de boeren om algaroba te zetten. Deze boom bloeit uitgerekend die maanden wel, zodat er het hele jaar door productie kan zijn. Wel oppassen geblazen, want het is een exoot, die andere inheemse soorten dreigt te verdringen. Het kan niet de bedoeling zijn dat Brazilië vol staat met eucalyptus of met de homogeniserende Amerikaanse den (pinus) en algaroba.

Interessant is wel dat de algaroba tegelijkertijd lange vruchten voortbrengt, barstens vol eiwitten. Ze kunnen ter plekke gebruikt worden voor veevoer. Er is al een firma die er veevoer van maakt, maar het kan gerust in boeren handen blijven. Niet onbelangrijk in tijden van droogte.
 
Alex leert de boeren niet alleen bijen te kweken, maar ook humus te maken. In een viveiro (kweek van jonge boompjes) kweekt hij inheemse boomsoorten op en natuurlijk de exoot algaroba. Studenten van de landbouwschool lopen er stage. De boeren komen ook neuzen, want humus maken met organisch afval, mest en wormen is voor hen toch wel nieuw. En boompjes zijn erg welkom, want de ontbossing gaat zo snel dat de bijen in adem- en voedselnood komen. Een totaalaanpak dus.

De algaroba doet me denken aan de ‘valse christusdoorn’ die in heel wat Brusselse lanen staat eiwitten te produceren. Geen mens weet het. Daarom gaf Wervel vorig jaar in het Europees Parlement onze internationale eiwitpetitie af, vergezeld door de lange bonen uit de Brusselse lanen.

Om te thematiseren dat de Europese Unie niet langer afhankelijk kan zijn van één eiwitbron: geïmporteerde soja. Het is geen valse droom, maar een waarheid als een koe. We hebben tal van eiwitbronnen ‘van bij ons’ (2).

Europees-Afrikaanse bij verdringt inheemse

Uitgerekend dat verdrongen worden door exoten is hier ook met de bijen gebeurd. De missionarissen brachten Europese bijen mee en sinds 1956 ontsnapten vanuit een laboratorium Afrikaanse bijen. Deze insecten zijn bijzonder agressief en vermengden zich met de Europese. Gevolg: alle bijen werden agressief, met zelfs doden in hun rooftocht.

De inheemse bijensoorten werden in de marge gedrukt. Jammer, ze produceren misschien wel minder honing, maar hij is beter en de diertjes hebben geen angel. Erg vredelievend dus.

De angst voorbij

Voorlopig werkt het project nog met Europees-Afrikaanse bijen, maar sinds enkele jaren proberen ze de boeren te stimuleren om de waarde van de inheemse soorten te herontdekken. Alex geeft een inspirerend voorbeeld. We gaan langs zijn huis in de stad en zien er kasten hangen voor wel zeven verschillende bijensoorten.

Bij de aanvang hadden de buren schrik, wegens het Afrikaanse bijentrauma, maar nu ziet men in dat het vriendelijke diertjes zijn met uitmuntende honing. Het is weer een voorbeeld van hoe stadslandbouw mogelijk is. Ook in Brussel worden de laatste jaren bijen gehouden. Omdat er in de grootstad geen landbouwgif gebruikt wordt, zou de honing er zuiverder zijn dan op het platteland.

Alex heeft zelfs een geit die dagelijks voor melk zorgt. Ze krijgt groenteafval en de bladeren van de ‘caatinga do porco’: een boom met eiwitrijke bladeren. Alweer eiwitten zonder soja … Ja, het kan.

Ik ken weinig van bijen, maar plots voel ik me verbonden met pater Modest Haerens, een confrater van Averbode. Hij stierf in het jaar dat de Afrikaanse bijen in Brazilië ontsnapten, anno 1956, en was tot aan zijn dood een internationaal gegeerde ‘bijenspreker’. Mede dank zij hem kon de eerste helft van de twintigste eeuw het imkeren tot een ware sociale beweging uitgroeien.
 
Zou het hier ook opnieuw lukken? De coöperatie heeft alleszins al 100 imkers geregistreerd. Met 300 boeren in 35 gemeenten staan ze in contact. Het kan.

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde in 2012 het boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(Ruy Barbosa, 2 april 2013)

Voetnoten

(1) www.vilt.be/Lidstaten_aarzelen_over_verbod_op_neonicotinoiden (gif waar zaden worden in gedrenkt; vooral van maïs, koolzaad, zonnebloemen en katoen). Naast de drie neonicotinoiden, waar het debat rond woedt, eist Greenpeace dat ook vier andere pesticiden verboden worden: http://www.greenpeace.org/international/en/publications/Campaign-reports/Agriculture/Bees-in-Decline/  

Ondertussen wil Bayer zijn geheime studies niet openbaar maken: http://zembla.vara.nl/Nieuws-detail.2624.0.html?&tx_ttnews[tt_news]=88951&tx_ttnews[backPid]=2623&cHash=9a2b14f0c50821d352a652c9e18cdb08

(2) Het ‘van bij ons’ in dit artikel is een knipoog naar de leugenachtige campagne van de Vlaamse landbouwlobby. De campagne luidt o.m. ‘Vlees van bij ons‘, maar vergeet er bij te zeggen dat hiervoor een veelvoud aan veevoer, grond en water van ver overzee nodig voor is.

Om dit te doorprikken gaf Wervel een poster uit: ‘Vlees van hier? Ontbossing in’t vizier!‘ met satellietfoto’s van de ontbossing in de Braziliaanse Cerrado. Tijdens de tournee deel ik ze uit als onderleggers (in’t Portugees: ‘Jogo Americano‘). De Brazilianen weten het te appreciëren dat Europeanen begaan zijn met de rijkdom van de Cerrado én dat ze hun eigen verantwoordelijkheid zien bij de ontbossing aan de andere kant van de oceaan.

(3) Zie: ‘Our stolen future’ in ‘Brazilië-Europa in fragmenten?‘ Wervel, 2010.

(4) Zie: ‘Veevoeder, een geschiedenis van interafhankelijkheid’, ibidem.

(5) www.vilt.be/Reddingsplan_van_Syngenta_en_Bayer_voor_de_bijen

(6) www.vilt.be/Neonicotinoiden_tasten_hersenen_van_bijen_aan

(7) www.disop.be
 

** Lezersactie: ontvang gratis Wervelboek ‘Dageraad over de akkers

De eerste vijf lezers die in minimum vijf regels een impressie of evaluatie geven over de voorbije stukken van Luc Vankrunkelsven (of over het Wervelboek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop‘), ontvangen het Wervelboek ‘Dageraad over de akkers’. Het boek handelt over creativiteit van boeren in Brazilië en Europa. Voorbeelden en theorie van het nieuwe concept ‘voedselsoevereiniteit’.

De tekst kan uitsluitend worden gestuurd naar: luc@wervel.be

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!