De berichtgeving van de laatste maanden over Arco en Belfius heeft de geloofwaardigheid van het ACW geen goed gedaan. Ongetwijfeld is er een aanval op het middenveld ingezet vanuit een bepaalde politieke hoek. En uiteraard pikt de pers daar gretig op in. Als je een machtsfactor van betekenis bent, dan zitten de tegenstanders constant op de loer. ACW moet beseffen dat met Calimero te spelen zij niet uit de hoek waar de klappen vallen zullen raken. Een grondige en echte herbronningsoperatie die vertrekt vanuit de analyse waar het echt is fout gelopen is veel zinvoller. Om van daaruit een strategie te ontwikkelen om door te starten: ‘reculer pour mieux sauter’. De missie blijft dezelfde, want meer dan ooit zijn er sterke maatschappelijke spreekbuizen nodig die de groeiende maatschappelijke ongelijkheid aanklagen. Maar de methode moet dus anders wil ACW (of haar opvolger) relevant blijven.
Er zijn een aantal lange termijn-evoluties die zich geleidelijk aan tot een ‘perfect storm’ ontwikkeld hebben, en die maken dat de klappen die men vandaag incasseert extra hard aankomen. Ten eerste is de band tussen het middenveld en de overheid te nauw geworden. Het ACW is te veel tot een politieke speler en een machtsfactor verworden. Dat is goed om de beleidsagenda te realiseren, maar er zijn ook risico’s. Als je er zelf deel van uitmaakt kan je niet constant en te nadrukkelijk kritisch zijn voor het beleid dat je ‘eigen’ ministers of schepenen voeren. Nochtans is dat de gezonde rol die een basisbeweging uit het middenveld moet spelen, en die voor een groot stuk de legitimiteit aan de basis bepaalt. Wanneer je dan plots niet langer deel uitmaakt van het beleid is de landing hard, zo bleek in een aantal gemeenten na 14 oktober. Pel het politieke laagje van de beweging, en er blijft minder over dan gedacht. ACW moet dus misschien wat meer afstand durven nemen van de overheid en de pure partijpolitiek. En (opnieuw) meer een basisbeweging zijn die het beleid nauwlettend in het oog houdt en tracht bij te sturen, met sterke antennes in de samenleving.
Ten tweede is de beweging te veel ‘bedrijf’ geworden. De vraag is hoeverre je daar als sociale beweging kan of mag in meegaan, zonder je geloofwaardigheid te verliezen. Voor sommige deelorganisaties zoals de mutualiteit is de realiteit dat de concurrentie voor leden groeit. Dan word je ook gedwongen om op de ‘bedrijfscijfers’ te letten. Dat neemt niet weg dat een beweging als ACW niet op om het even welke manier met haar financieel kapitaal kan omgaan. Het gedoe van de laatste maanden heeft duidelijk gemaakt dat als de samenleving percipieert dat je waarden niet meer overeenstemmen met je daden, je niet meer geloofwaardig bent. ACW moet dus opnieuw naar de kern van de zaak gaan, ook wat de methode betreft. Een organisatie als ACW en haar deelorganisaties zijn middenveld, geen markt. De coöperatie en de methode van samen aankoop worden vandaag herontdekt. Daar liggen ook de roots van bewegingen als ACW, en ook nu moet men daar voluit leiderschap in opnemen.
Ten derde is het traditionele middenveld op een aantal thema’s het natuurlijke leiderschap verloren. Ongeveer een eeuw geleden werd het ACW ‘uitgevonden’ om de sociale problemen van toen aan te pakken. En dat is een succesverhaal gebleken. De werkende klasse is nu veel beter beschermd. We zijn nu 100 jaar verder, en ondertussen zijn er andere maatschappelijke problemen bij gekomen. En rond die problemen is er een nieuw middenveld dat ook mobiliseert ontstaan. Denk aan milieubescherming (Natuurpunt, Greenpeace, GAIA), de multiculturele samenleving (de integratiesector, allochtonenverenigingen), consumentenbescherming (Testaankoop) en mobiliteit (BTTB, actiecomités allerhande). Dit is echter een ander soort middenveld: zij zijn niet bereid om zich aan bepaalde politieke partijen te verbinden, en zij focussen vaak op een uniek en duidelijk probleem. Dat maakt hen ook aantrekkelijk voor veel mensen. Als het traditionele middenveld (zoals ACW) zich ook op die nieuwere thema’s richt, dan weten ze dat er ‘concurrentie’ is. En dus zijn er meer nuttige coalities nodig met het nieuwe middenveld. Dit betekent meer dan ooit bruggen slaan over (levensbeschouwelijke of ideologische) grenzen heen die vroeger al te vaak niet mochten worden overgestoken. Het einddoel is essentieel (een betere en gelijkere samenleving), en in de huidige context kan dat alleen nog maar bereikt worden door samen te werken met anderen. Daarvoor moet de beweging opnieuw legitimiteit en vertrouwen verwerven, waartoe een echte herbronning een eerste stap is.
