“Ik wou terug naar de Chileense films van net voor Pinochets staatsgreep in 1973”, zei Pablo Larrain n.a.v. zijn debuutfilm Tony Manero, “een sociale cinema met documentaire inslag. De films inspireerden me omdat ze een sterk politiek standpunt vertolkten zonder pamflettistisch te worden. Ze legden de vinger op iets unieks: imperfectie gekoppeld aan authenticiteit”.

Die combinatie ontwikkelde Larrain verder in Post mortem en No, de slotdelen van zijn Pinochet-trilogie. Voor No combineert de cineast archiefbeelden en film – hij draaide met videomateriaal van de jaren tachtig wat schreeuwerige kleuren en gebrek aan diepte oplevert – om die echtheid tastbaar te maken.

We zitten midden in een tijdperk en een wereld, met onze neus op de ervaringen en emoties van mensen in volle turbulentie. Het gaat in No andermaal om antihelden die een weerspiegeling van hun realiteit zijn.

Straffe publiciteitscampagne brengt dictatuur ten val

Centraal staat reclamemaker René Saveedra die in 1988 met een straffe publiciteitscampagne het Chileense militaire regime ten val brengt. Wanneer Pinochet onder druk van het buitenland en zijn eigen grondwet een referendum uitschrijft, gelooft niemand dat de oppositie, met amper 15 minuten televisiezendtijd, deze stemming kan gebruiken om hem te verdrijven.

Met een positieve emocampagne overtuigt Saveedra de bevolking echter om met ‘nee’ voor verandering te stemmen. Tot verbijstering van Renés voor de ‘ja’-campagne werkende baas Guzman.

Na twee eerder sombere drama’s gaat Larrain voor een meer hoopvol en vrolijk verhaal. Het opmerkelijke is dat de strategen van de No-campagne ervoor kiezen om het publiek een vrijere toekomst te ‘verkopen’ i.p.v. kritisch af te rekenen met (de misdaden van) het regime. Waarbij ze geholpen worden door machtshebbers die niet zich niet enkel in de voet schoten door hun campagne te bouwen op angst, maar ook door na de staatsgreep de Chileense cultuur te veramerikaniseren.

Visie op de wereld en op communicatie

Het zijn juist die Amerikaanse reclamemeesters die René inspireren tot zijn succesvolle aanpak. Larrain maakt duidelijk dat de jongeman steeds hetzelfde doet: de film opent en sluit met presentaties van reclamecampagnes die met dezelfde woorden worden aangeprezen (“dit is in perfecte harmonie met de nieuwe tijdsgeest”) als de No-campagne. Dat is meer dan cynisme, het is gewoon een visie op de wereld en communicatie.

Volgens Larrain geloven Saveeda en Guzman immers beiden dat “reclame een manier is om het land te besturen, wat dubieus is. De een komt van links, de ander van rechts, de een steunt Pinochet, de ander vrijheid, maar ze werken samen om cola en magnetrons te verkopen. Dat is wat ze verbindt.

Deze film gaat niet alleen over wat er tijdens de dictatuur, maar ook wat er na het referendum gebeurde. Mijn land is een winkelcentrum geworden, gerund door acht steenrijke families. Als je een goede opleiding wil, moet je ervoor betalen, en dat geldt ook voor gezondheid. Alles is te koop en dat is denk ik heel gevaarlijk”.

Transitional justice

Larrains oprisping geeft aan dat No ogenschijnlijk een feel good-boodschap serveert (gewone, creatieve mensen kunnen dingen veranderen ook al beschikken ze over weinig macht), maar tegelijk vragen stelt over het doel en de middelen. Zo is het maar de vraag of de vaagheid van de No-campagne (de toekomst blijft een niet ingevuld droombeeld) niet voor nieuwe uitwassen, onvrijheid (met hyperkapitalisme i.p.v. militaire dictatuur) zorgt.

Maar er is ook de vraag naar transitional justice gesteld door activisten die de pijn en wonden willen tonen en daarover botsen met de communicatiespecialisten. Kan je een vredevolle transitie bereiken, een coherente samenleving opbouwen als je na een conflict niet eerst de waarheid uitspit, als je de daders niet ter verantwoording roept?

De verdienste van Larrain is dat hij niet enkel deze vragen stelt, maar ook aangeeft dat de antwoorden complex zijn. En dat imperfectie heel menselijk is.
 

‘No’ van Pablo Larrain loopt sinds 1 mei in Belgische bioscopen: onder meer in Brussel, Antwerpen, Gent en Kortrijk.