Op 16 augustus 2012 staakten Zuid-Afrikaanse mijnwerkers in Marikana. Gevolg: 34 dode mijnwerkers en heel veel vragen. Hoe kon dit conflict zo escaleren? Ook de National Union of Mineworkers (NUM) werd niet gespaard van kritiek.

Patrick Mathebane en Charles Mkhumane gaan dieper in op de strijd van de mijnwerkers in Zuid-Afrika.

Mkhumane werkte jarenlang zelf in de mijnen. In 1987 brak de langste en grootste staking ooit in de mijnbouwsector in Zuid-Afrika uit en hij nam hieraan deel. “Ik staakte toen voor een betere toekomst en een hoger loon. De hele mijnindustrie lag meer dan 20 dagen plat.”

Op dat moment was hij nog niet actief binnen de NUM, maar enkel lid. De mijnwerkers haalden uiteindelijk hun slag thuis en de lonen stegen. Maar vooraleer dat gebeurde vielen er 11 doden, honderden gewonden en werden verschillende vakbondsleden gearresteerd.

Het verhaal lijkt in dat opzicht gelijkaardig met de onrust in de mijnen die vorig jaar de kop op stak. Ook toen stonden de eisen voor een hoger loon en betere levensomstandigheden voorop, ook toen kwam de politie hardhandig tussen en vielen er doden. Maar de sociale onrust in de Zuid-Afrikaanse mijnbouwsector, die met het Marikana-bloedbad zo veel media-aandacht kreeg, is ook zeer verschillend van de opstand in 1987.

AMCU

Het belangrijkste verschil is uiteraard de afschaffing van de apartheid. Daarnaast viel vooral het gebrek aan gemeenschappelijk vakbondsfront op. De Association of Mineworkers and Construction Union (AMCU) uitte forse kritiek op de NUM. Bij AMCU vinden ze dat er een te grote politieke verwevenheid is tussen de NUM, COSATU (The Congress of South African Trade Unions, waarvan NUM deel uitmaakt) en het ANC. 

Patrick Mathebane is het daar niet mee eens en heeft het over ophitsend populisme. “De oorzaken van de opstanden in de platinamijnen zijn divers, jammer genoeg maakt ook politiek opportunisme daar deel van uit. Het valt niet te ontkennen dat de NUM onder druk staat en dit speelt zich vooral in de Rustenbergregio af waar AMCU sterk is.”

“Voor sommige vakbondsleiders is het moeilijk om hun nederlaag bij een sociale verkiezing toe te geven. Als je voltijds voor de vakbond werkt geniet je van verschillende sociale voordelen. Vanuit die gedachte sluiten ze nog liever aan bij alternatieve organisaties zoals AMCU, dan de voordelen af te staan.  Zo zie je dat de vooruitgang die we doorheen de jaren als vakbond boekten soms tegen ons werkt,” vertelt Mkhumane.

Toch hebben AMCU-aanhangers een punt. Er is wel degelijk een sterke band tussen de NUM, COSATU en het ANC. Die band wordt ook onderschreven door beide vakbondsmensen. Zij zien hier echter een voordeel in om politiek te wegen op het debat en een kans te krijgen het land mee vorm te geven. Na het bloedbad in Marikana kreeg de NUM in verschillende media het verwijt de voeling met de arbeiders verloren te hebben.

Mkhumane is het daar niet mee eens: “Het is niet omdat COSATU in een alliantie zit met het ANC dat wij geen kritiek kunnen uiten. De politieke samenwerking die er nu is, werkt goed. Misschien dat we in de toekomst meer afstand zullen nemen van het ANC, maar dat is iets dat de tijd moet uitwijzen.”

Blijven overleggen

Voor Mkhumane en Mathebane is de enige manier om vooruitgang te boeken die van het sociaal overleg. “We beseffen dat het leven van mijnwerkers niet eenvoudig is, maar het is ook onze taak om hen er op te wijzen dat wilde gewelddadige stakingen geen oplossingen brengen. Het enige wat het oplevert zijn ontslagen en dat willen wij vermijden.”

“Jacob Zuma keerde, nadat hij hoorde over wat er zich in Marikana had afgespeeld, onmiddellijk terug van de Southern African Development Community (SADC) top uit Mozambique. De onderhandelingen die hij met alle partners opstartte, met een vredesplan als resultaat, was de enige mogelijke oplossing. We moeten trachten verandering te bereiken via de Zuid-Afrikaanse wetgeving, alleen dat is duurzaam”, verklaren beiden.

De mijnwerkers hebben goede redenen om kwaad te zijn, er mag dan al sociale vooruitgang zijn, vaak is het voor de arbeiders te weinig en vooral te traag. De laatste tijd duiken er ook in de steenkoolsector spontane stakingen op.

Dat de onrust zich in eerste instantie ontwikkelde vanuit de platinamijnen is geen verrassing voor de vakbondsmensen. Ze wijzen op het feit dat er voor deze specifieke mijnbouwsector geen collectieve sectorale onderhandelingen zijn tussen vakbonden en werkgevers. Per bedrijf worden er andere akkoorden gesloten.

De relaties tussen de vakbonden en de verschillende bedrijven, actief in de platinabusiness, zijn na de recente onrusten nog steeds troebel: “Alle onrust in de platinamijnen startte op een Impala-site. Met dat bedrijf zijn de relaties momenteel heel slecht.  Bij Amplats en Lonmin, twee andere grote spelers, gaat het eerder om individuele managers die niet achter de vakbondswerking staan. Bij Impala is die onvrede veel meer structureel aanwezig,” zegt Mkhumane.

Industriële verantwoordelijkheid

Dat bedrijven meer sociale verantwoordelijkheid moeten opnemen, is voor Mathebane de evidentie zelve. “Voor ons is het ultieme doel dat de woon- en levensomstandigheden van de werknemers verbeteren. Zodat iedereen in een goed huis kan wonen en een correct loon krijgt. Daarnaast willen we dat de veiligheid in de mijnen gegarandeerd wordt.”

Om dat alles te verwezenlijken kijkt de NUM richting bedrijfsleiders. Ze willen dat er in de toekomst akkoorden worden opgesteld die rekening houden met bovenstaande eisen.”

“We werken momenteel aan zo’n plan met Amplats. Het is hun plicht te denken aan de levensomstandigheden van de mensen, net als aan de ecologische gevolgen en veiligheidsvoorschriften. Ze kunnen niet zo maar mineralen uit onze grond pompen en weg gaan als er geen winst meer te rapen valt”, zegt Mathebane.

“Onze leden kunnen gebruik maken van schoolbeurzen voor hun kinderen en sinds in 1994, onder invloed van de NUM, de gezondheids- en veiligheidsact werd goedgekeurd zijn de omstandigheden in de mijnen er op vooruit gegaan, maar er is nog veel werk. Hiervoor willen we ook een beroep doen op de werkgevers. Zij moeten hun verantwoordelijkheid nemen”, vertelt Mkhumane.

Sociale strijd = internationale strijd

NUM is meer dan een vakbond die in Zuid-Afrika opkomt voor de rechten van bouwvakkers en mijnwerkers. Het is eigen aan hun organisatie om verder dan de eigen landgrenzen te kijken. Zo worden er verschillende projecten ondersteund in andere landen, waaronder Mali, Cuba en Vietnam. Ook werd er actief deelgenomen aan het Wereld Sociaal Forum in Tunesië.

“Wij hechten veel belang aan internationale solidariteit en denken dat het cruciaal is in onze sociale strijd. We geloven dat wij als arbeiders moeten samenwerken met arbeiders over de hele wereld,” zegt Mathebane. Mkhumanevult aan: “Kapitaal beweegt zich over de hele wereld, dus moeten wij dat ook doen. Het is onze taak om de ervaring die wij hebben opgedaan te delen met anderen die ze kunnen gebruiken.”

NUM wordt bij sommige projecten ondersteund door de Algemene Centrale van het ABVV. Meer informatie over deze samenwerking vind je via onderstaande link.