“Wie ben je als je niets meer kunt doen, als je totaal afhankelijk bent en als je uiteindelijk niet meer kunt spreken?” Voor Thierry gold: “de ziekte is in mij, maar ik ben niet in de ziekte”.

Cultuur en ontwikkeling

Ontzettend veel mensen hebben Thierry Verhelst gekend vanuit zeer verschillende invalshoeken. Thierry was een veel gevraagd gastspreker in binnen- en buitenland, in het Franstalige landsgedeelte, maar evenzeer bij Vlaamse instituten, NGO’s, bij CIMIC, de BTC, het Instituut voor Tropische Geneeskunde, hogescholen en universiteiten.

Zijn thema’s cirkelden vooral rond ‘cultuur en ontwikkeling’ en het belang van spiritualiteit in een wereld die ‘in brand staat’. De Franse versie van zijn laatste boek heette ‘Des racines pour l’avenir. Cultures et spiritualités dans un monde en feu‘.

Thierry had een groot en veelzijdig engagement tegenover alle facetten van het leven, en hij bezocht en onderzocht zowat alle continenten van deze – hem zeer dierbare – planeet. Zijn eigen (interculturele) zoektocht was avontuurlijk, flitsend, diepgravend, creatief, vindingrijk, maar niet evident.

Verstand en hart waren voor hem nooit in tegenspraak en hij pleitte altijd voor ‘non-dualisme’ (advaïta) … tegen de versplinterende, fragmenterende en eendimensionale westerse visies in.

Gedreven bruggenbouwer

Thierry Verhelst was een gedreven bruggenbouwer. Hij was in Gent Franstalig grootgebracht, maar sprak een zeer mooi Nederlands en voelde zich Vlaming. Hij genoot intens zowel van Emile Verhaeren als van Guido Gezelle. Hij hield van Vlaanderen, begreep heel goed de ontvoogdingsstrijd, maar verstond de bokkensprongen van de laatste jaren niet.  

Als ‘cultuur- en ontwikkelingsdeskundige’ – een woord dat hij zelf nooit zou gebruiken – had hij de wereld ingeademd. Toch bleef hij geworteld in het Westen, maar zijn kritiek was tegelijkertijd fundamenteel: de moderniteit heeft veel schade aangericht en moet worden overbrugd naar een ‘transmoderniteit’. Om dat te kunnen moet je een spiritualiteit hebben en wereldwijd de wijsheid van de tradities en de culturen niet uit het oog verliezen.

Daarover schreef hij in talloze publicaties in het Frans, het Nederlands en het Engels. Zijn eerste boek, ‘Het recht anders te zijn‘ was een voltreffer. Zijn laatste boek – waar hij ontzettend blij mee was – ‘Wie is toch die ander?‘ geldt een beetje als zijn testament. Hij gaat er de zingevingsvraag niet uit de weg en grondt zijn visie uiteindelijk vanuit een christelijk-orthodoxe attitude.

Naar de mystieke kant van het leven én de dood

Thierry Verhelst was een adept van het Gentse St-Barbaracollege, een jezuïetencollege waar je kritisch leerde denken, je engageerde en tegelijk ook katholiek werd. Hij was dankbaar voor die opleiding, maar had het moeilijk met het katholicisme, dat hij op latere leeftijd wou terugvoeren naar de tijd van de ‘onverdeelde kerk’, zoals hij die noemde.

Dat wil zeggen naar het wezen van het christendom van voor de schisma’s, toen het verstand het hart niet in de weg stond, en toen dogma’s of ingewikkelde theologieën niet zo van tel waren. Waar Oost en West elkaar dus ontmoetten.

Thierry zocht zijn hele leven lang met zijn verstand naar de mystieke kant van het leven én de dood. Het pad dat hem daarheen voerde, was kronkelend, spannend, mooi … en het begon met wetenschappelijkheid.

Eerst wordt hij doctor in de rechten aan de universiteit van Gent in 1966. In 1968 – het magische jaar – vertrekt hij naar New York om er aan de Colombia University Comparative Law te studeren. Hij beleeft ’68 vooral aan de University of California in Los Angeles, waar hij zich mag verdiepen in het Afrikaanse gewoonterecht en landhervormingen en er ook fungeert als visiting lecturer voor Europees Recht.

Tussen 1969 en 1973 verblijft hij met zijn echtgenote in Ethiopië als associate professor aan de Haile Sellassie I University in Addis Abeba. Zijn thema is dan al: institutionele en culturele aspecten van ontwikkeling. Vanaf 1973 doceert hij culturele antropologie van Afrikaanse politieke systemen en Afrikaans gewoonterecht aan de Vrije Universiteit Brussel.

Van 1973 tot 1976 woont en werkt hij in Algiers als juridisch adviseur in een advocatenkantoor. Het zijn de jaren die in hem de marxist wakker roepen, het idee ook van ‘social engineering’ en maakbaarheid.

Maar zijn grote liefde voor zijn broer Guy, die na een carrière als paracommando in het Midden-Oosten, broeder wordt van de gemeenschap van Charles de Foucauld, en zijn eigen reizen naar Azië, brengen andere dimensies in zijn leven.

Missing link in het ontwikkelingswerk

Vanaf 1977 wordt hij actief bij CIDSE, een Europees consortium van NGO’s, en bij Broederlijk Delen. Hij staat er in voor de monitoring en evaluatie van ontwikkelingsprojecten in Afrika, Latijns-Amerika en Azië.

Het is in die periode dat hij ontdekt dat de missing link in het ontwikkelingswerk echt de culturele én spirituele benadering is. Wat hij toen als een spons heeft opgezogen, staat in zijn laatste boek. De lokale verhalen van mensen – in welke cultuur ook – wijzen allemaal in een zelfde richting: dat er een drang is naar harmonie en evenwicht, dat er geen yang mag zijn zonder yin, dat elkeen geïnitieerd moeten worden zowel in het leven als in de dood, en dat dit ook een collectieve, maatschappelijke, sociale en spirituele verantwoordelijkheid inhoudt.

In 1989 richt Thierry Verhelst samen met Edith Sizoo het South-North Network Cultures and Development, een internationale NGO, gesteund door de Europese Gemeenschap. Thierry wordt de coördinator en de hoofdredacteur van het tijdschrift ‘Cultures and Development‘ en zo ook de bezielende en drijvende kracht in dat netwerk met vertegenwoordiging in Rio, Kinshasa, Bangalore en Mexico.

Het gedachtegoed dat er ontwikkeld werd, heeft er ons toe gebracht om in 1994 samen met Greet Castermans de opleiding en het expertisecentrum CIMIC op te richten aan de KHMechelen, nu Thomas More.

Solidariteit is een heilige taak

Thierry Verhelst was sterk geïnspireerd door zijn vriend Raimon Panikkar. We verbleven in 2008 enkele dagen bij Raimon, toen hij zelf bijna aan zijn ‘lange reis’ begon. Het is onvergetelijk.

Thierry schreef er over in zijn dagboek dat hij van Raimon leerde dat solidariteit een heilige taak is, dat verwondering en mythos opnieuw ontdekt moeten worden, en dat hoop in het onzichtbare schuilt.
 
Duizenden studenten, cursisten en toehoorders hebben lezingen van Thierry Verhelst gehoord en ervan genoten. Waarschijnlijk honderdduizenden hebben het interview met hem gezien in de uitzending ‘Noms de dieux‘ (Antenne, 13 januari 2009).

Thierry was een hoopvol mens, een lieve echtgenoot, een trotse vader van kinderen en kleinkinderen, een bijzonder trouwe vriend, en als orthodox priester in de laatste decennia van zijn leven een vader voor zijn vernieuwende, vreugdevolle kleine parochie in Lillois (Waals-Brabant).

Studenten interviewden hem in mei 2012. Met een citaat uit dat interview laat ik hem nog tot slot zelf aan het woord: “Ik kan nu niet meer weg. Ik zit altijd thuis. Het merkwaardige is dat ik er niet onder lijd. Ik ben niet goed, maar als ik naar de hemel kijk, de wolken en de vogels, dan geniet ik ervan. De verwondering voor de kleine dingen is groter geworden, en ze is verbonden met contemplatie …”

“Ik geloof ook dat lijdende mensen in de wereld een fundamentele rol vervullen. De idee is dat het lijden niet absurd is. Het lijden is onrechtvaardig, zoals het lijden van Job, maar die onrechtvaardigheid heeft ook te maken met de sociale onrechtvaardigheid in de wereld. Maar als je kiest om dit in solidariteit te beleven met de mensen die onderdrukt zijn door onrecht of door ziekte, dan neemt je lijden een heel andere wending …”

Marc Colpaert

Marc Colpaert is germanist en cultuurfilosoof en specialiseerde zich als journalist in Zuidoost-Azië. De Aziatische culturen brachten hem in contact met grote levensbeschouwingen en filosofieën. Hij is medeoprichter van de opleiding Intercultureel Management (CIMIC) aan de Thomas More Hogeschool in Mechelen. Auteur van ‘Tot waar de beide zeeën samenkomen’ (Lannoo Campus, 2007). Op dit moment werkt hij met filmkunstenaars aan het interactieve webproject Diwans.
 

Thierry Verhelst, Wie is toch die ander?, LannooCampus 2012, is verkrijgbaar bij de webshop van DeWereldMorgen.be http://shop.dewereldmorgen.be/boeken/titel/wie-toch-die-ander