De echte betekenis(loosheid) van het Reinhart-Rogoff debacle [vertaling]

De echte betekenis(loosheid) van het Reinhart-Rogoff debacle [vertaling]

maandag 29 april 2013 20:07
Spread the love

Jammer genoeg wordt het economisch beleid niet door feiten of ideeën maar wel door macht vorm gegeven. Er zal meer nodig zijn dan Excel spreadsheets om af te rekenen met het besparingsbeleid.

De voorbije weken waren geen pretje voor de conservatieve klassenstrijders van het globale besparingsproject. Ten eerste maakte nieuwe data duidelijk dat de besparingsmaatregelen in Portugal – lang voorgesteld als neoliberaal succesverhaal van door de EU en het IMF opgelegde hervormingen – geen resultaat opleveren.1 Vervolgens ging het IMF in de clinch met Britse regering. Het klaagde aan de besparingsmaatregelen van de regering in Londen de economie geen goed zouden doen.2 Een voormalig IMF medewerker waarschuwde ook Europa: de besparingsmaatregelen zijn onhoudbaar.3 Een voormalig IMF medewerker waarschuwde ook Europa: de besparingsmaatregelen zijn onhoudbaar.4

Diezelfde dag verklaarde de voorzitter van de Europese Commissie dat het besparingsbeleid zijn politieke limieten bereikt heeft.5 Een dag later was het aan de Spaanse regering. Die kondigde een afzwakking van de besparingsijver aan.6 Nog een dag later riep de kersverse centrumlinkse premier van Italië op tot het verzachten van de besparingen.7 En dat terwijl nieuwe gegevens aantoonden dat de werkloosheid ten gevolge van het besparingsbeleid in Zuid-Europa het niveau van de periode van de Grote Depressie overstijgt.8 Duits bondskanselier Angela Merkel – dé voortrekster van de Europese besparingsbeweging – ondervindt ondertussen steeds meer politieke druk om zich soepeler op te stellen en op te houden met alle anderen te pijnigen.9

Het mag dan ook geen verrassing zijn dat de Financial Times gedwongen wordt om vast te stellen dat “het anti-besparingskamp opgang maakt in de Eurozone.”10 Martin Wolf, de belangrijkste economisch commentator van de krant, klaagt daarbij aan dat “miljoenen mensen onnodig lijden” ten gevolge van falende besparingsmaatregelen.11 Dat is wat aan de linkerzijde al jarenlang wordt verteld, niet enkel van bij de aanvang van de Europese schuldencrisis drie jaar geleden maar al sinds de Grote Depressie; het verloren decennium van de Latijnse-Amerikaanse schuldencrisis in de jaren ’80; de door het IMF opgelegde tragedies in Oost-Azië eind jaren ’90; de door besparingen veroorzaakte financiële crash en het record bankroet van Argentinië in 2001; en eigenlijk bij vrijwel elke crisis daartussen.

Het is in deze context dat een grote bom viel op het academische debat rond het besparingsbeleid: het Grote Reinhart-Rogoff Excel Spreadsheet Debacle. Moest je er nog niets over gehoord hebben: nog geen twee weken terug publiceerde een 28-jarige masterstudent in samenwerking met twee mentoren aan de Universiteit van Maryland een paper die genadeloos afrekende met wat nog restte van de academische ‘geloofwaardigheid’ van de wereldwijde besparingswoede.12 In hun demythologiserende publicatie13 tonen Herndon, Ash en Pollin (HAP) aan dat een veel aangehaalde paper uit 2010 van Harvard economen Reinhart en Rogoff – waarin beweerd werd dat een schuldgraad van meer 90% van het BBP de economische groei gevoelig afremt – in feite op foute gegevens, vertekende gewichten en een slordige fout in een Excel spreadsheet gebaseerd is.14 Als deze ‘vergissingen’ worden recht gezet, zo tonen HAP aan, verdwijnt de vermeend sterke correlatie tussen een hoge schuldgraad en trage economische groei.

Je vraagt je misschien af wat dit er toe doet. Wel, Nobelprijswinnend econoom Paul Krugman stelt terecht dat de Reinhart-Rogoff paper15 “de meeste invloedrijke economische analyse van de voorbije jaren was.”16 Het onderzoek werd aan beide zijden van de Atlantische Oceaan geciteerd door vooraanstaande wet- en beleidsmakers: Paul Ryan – Voorzitter van de Begrotingscommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden en voormalig kandidaat voor het vicepresidentschap –, Olli Rehn – EU Commissaris voor Economische en Monetaire Zaken – en Jens Weidmann – Voorzitter van de Bundesbank die bekend staat als Duitslands besparingshavik. De Reinhart-Rogoff paper was dus het voornaamste ‘bewijsmateriaal’ voor de reeds tanende neoliberale idee dat een hoge schuldgraad slecht en besparingen goed zijn.

Wij wisten natuurlijk al lang dat dit nonsens was. De idee van ‘expansionary fiscal contraction’17 is op zijn best een academisch sprookje en op zijn slechtst een Orwelliaanse rechtvaardiging voor een onverschrokken marktfundamentalistisch klassenproject. Als een economie in vrije val is en private investeerders naar de uitgang rennen, is het domste dat een regering kan doen op de rem gaan staan en de enige resterende bron van economische investeringen droogleggen. Sinds het werk van Keynes na de Grote Depressie is dit een vanzelfsprekende evidentie. De echte vraag die we ons moeten stellen is echter niet of de besparingsijver zin heeft in de officiële door haar aanhangers gepropageerde betekenis maar wel of zo’n politiek de voorstanders zelf dient. We moeten ons met andere woorden niet afvragen of besparingen bijdragen aan economische groei (we weten al decennia dat dit niet zo is) maar wel of ze in het belang zijn van zij die ze promoten.

Als we deze vraag stellen, komen we in een heel andere wereld. De besparingsijver is dan niet enkel een ‘gevaarlijk idee’ dat de levens van miljoenen mensen vernietigt en eenvoudig vervangen kan worden door een ‘zinvoller’ idee (bijvoorbeeld fiscale en monetaire stimuli) ondersteund door accuraat bewijsmateriaal van vooraanstaande experts met doctoraats- en andere fancy titels.18 In tegendeel, het besparingsbeleid kan dan begrepen worden als een ideologisch klassenproject. Het is een zaak om vast te stellen dat de besparingspolitiek gefaald heeft in het bewerkstelligen van haar vermeende doelstellingen – economische groei en schuldafbouw. Een heel andere zaak is het om op te merken dat dergelijke politiek spectaculair geslaagd is wat betreft de echte doelstelling die erachter schuilgaat: de belangen van de top 1% dienen ten koste van de rest van de mensheid. In die zin kunnen we veilig stellen dat de besparingspolitiek nooit bedoeld was om groei te bewerkstelligen en er enkel toe dient om de werkende klasse te disciplineren en de gewone man op te laten draaien voor een vernietigende financiële crisis veroorzaakt door dolle speculatie van een kleine, financiële oligarchie.

Als zijsprong beschrijf ik hier, met het risico sterk te oversimplificeren, 3 verschillende theorieën die het debat van de politieke economie beheersen. De eerste theorie waar veel orthodoxe economen en rational choice theoretici in de politieke wetenschappen zich achter scharen, stelt dat feiten en bewijsmateriaal een cruciale rol spelen in beleidsvorming. Eenvoudig gesteld vertegenwoordigen rationele en eigenbelang dienende regeringsactoren altijd een duidelijk nationaal belang. Analyse van het feitenmateriaal kan dit nationaal belang herdefiniëren en aanleiding zijn tot beleidswijzigingen. Dat is de technocratische positie die ook Reinhart en Rogoff innemen in hun zielige poging om hun werk te verdedigen in de New York Times.19 Ze klagen namelijk dat “hun critici de zaken politiseren” en impliceren zo dat hun eigen houding in het besparingsdebat blijkbaar een volledig objectieve en “niet-politieke” beoordeling van het nationale belang van landen met een hoge schuldgraad vormt.

Een tweede theorie, onderschreven door de meeste Keynesianen en constructivistische politicologen en sociologen, stelt dat niet feiten maar ideeën – gedefinieerd als sociaal geconstrueerde begripskaders van hoe de maatschappelijke realiteit begrepen en vorm gegeven moet worden – beleid vormgeven. De meeste Keynesianen en constructivisten aanvaarden het ‘feit’ dat verschillende beleidsmakers er verschillende ideeën op na kunnen houden wat betreft het oplossen van een bepaald probleem. Geïnspireerd door Max Weber die stelde dat ideeën de drijvende krachten achter de geschiedenis zijn, focussen zij dus op de rol van ideeën in het vormgeven van de maatschappelijke werkelijkheid en belangrijke wijzigingen in het economisch beleid. Deze constructivistische kijk, recent tot uiting gebracht in een belangrijk nieuw boek van Mark Blyth rond de besparingspolitiek20, weerspiegelt Keynes: “De ideeën van economen en politieke filosofen, maakt niet uit of het goede- of slechte ideeën zijn, hebben meer macht dan algemeen wordt aangenomen. Men kan zelfs zeggen dat de wereld door niets anders wordt geregeerd. Praktische mannen, die van zichzelf geloven geheel immuun te zijn tegen elke intellectuele beïnvloeding, zijn meestal de slaven van een reeds overleden [politiek] econoom. Gekken met macht, die stemmen in de lucht horen, destilleren hun razernij uit de geschriften van een academische schrijver van enige jaren geleden. Ik ben ervan overtuigd dat de macht van gevestigde belangen enorm overdreven wordt in vergelijking met de geleidelijke inwerking van ideeën.”

De derde theorie die voortkomt uit Marx kritiek op de politieke economie en uit kritische theorie in het algemeen, stelt dat ideeën wel mooi en jolig staan maar tot niets leiden als je niet over de macht beschikt om ze te implementeren. Voor deze academici kunnen ideeën een belangrijke invloed hebben op het politieke gebeuren als het terrein figuurlijk open ligt. Maar in tijde van hegemonische consolidatie of brute politieke onderdrukking, kunnen zelfs volstrekt foute ideeën overheersen zolang ze ondersteund worden door een juiste combinatie van politieke instituties, socio-economische structuren, ideologische stellingen en – uiteindelijk ook – militaire macht. Die verschillende machtsvormen helpen de heersende orthodoxie te versterken en potentiële tegenstand te disciplineren. Zo bekeken zijn feiten en ideeën fundamenteel van ondergeschikt belang aan de klassenstrijd waarin ze wel als wapens kunnen dienen.

Welke van deze drie theorieën is nu de meest geloofwaardige en welke beschrijft het best het politieke gebeuren rond de besparingen? Het antwoord zou u nu moeten kennen. Dertig jaar besparingsmaatregelen, van Mexico in 1982 tot Griekenland vandaag, vormt afdoende bewijsmateriaal dat er op wijst dat gevaarlijk misplaatste ideeën – zolang ze geschraagd worden door voldoende politieke en economisch macht – hun door de feiten aangetoonde flagrante ongeloofwaardigheid lang kunnen overleven. Na een verloren decennium van door het IMF opgelegde besparingen was de Mexicaanse economie in 1989 11% procent gekrompen tegenover 1982, het aanvangspunt van de schuldencrisis in Latijns-Amerika. En nadat het IMF Oost-Azië bezocht tijdens de financiële crisis aldaar in 1997-’98 hadden Thailand en Indonesië respectievelijk 7 en 8 jaar nodig om het gemiddelde inkomen weer tot op het niveau van 1996 te zien herstellen. Ook vandaag, drie jaar nadat de EU en het IMF Griekenland voor het eerst ‘uit de nood hielpen’ en de tragische besparingen oplegden, is de Griekse economie een schokkende 20% kleiner dan aan het begin van de crisis.

Wij weten dat allemaal al lang. Toch bleven onze politici keer op keer hetzelfde desastreuze recept volgen. In een publiek debat op het European University Institute vorig jaar, vaarde ik zelf uit tegen Duits Minister voor Financiën, Wolfgang Schäube, omdat hij het ook weet.21 Hij weet dat Griekenland op instorten staat, hij weet dat besparingen het enkel erger maken, hij weet dat het IMF dit ondertussen ook openlijk toegeeft, hij weet dat de bodemloze put niet Griekenland maar het bankwezen is, hij weet dat Grieks herstel onder het Duitse besparingsdictaat onmogelijk is. En toch blijven Schäubbe en de wereldwijde elite keer op keer dezelfde besparingsmaatregelen opleggen. Als ideeën of feitenmateriaal er echt toe deden bij beleidsvorming, zou je toch denken dat we ondertussen al met betere ideeën op de proppen waren gekomen. Maar de trieste waarheid is, zoals steeds, dat feiten er enkel toe doen als je de macht hebt om jouw versie ervan aan de anderen op te leggen.

Betekent dit dat het Reinhart-Rogoff debacle en het voortdurend in diskrediet brengen van de besparingsagenda volledig betekenisloos is? Natuurlijk niet. Feiten en ideeën doen er toe maar enkel in de zin dat ze als wapens kunnen dienen in de zich nu afspelende klassenstrijd. Nu de ‘feiten’ van Reinhart en Rogoff en de ‘gevaarlijke idee’ gepromoot door de globale besparingsbeweging zo hard hebben ingeboet aan geloofwaardigheid, komt het er op aan onze wapens verstandig aan te wenden door te onderkennen dat we niet louter op feiten of ideeën kunnen terugvallen om de wereld te veranderen. Zoals de Griekse demonstranten tegen de besparingen op het Syntagmaplein die door de politie in 2011 gewelddadig werden onderdrukt maar al te goed beseffen, eens afgerekend met de neoliberale hegemonie die de besparingsijver stut, zullen we nog steeds de materiële macht die erachter schuilgaat moeten confronteren. En daar zal helaas veel meer dan een Excel spreadsheet voor nodig zijn.

Noten

1. http://www.ft.com/cms/s/2/d6b24ea6-9f85-11e2-b4b6-00144feabdc0.html
2. http://www.ft.com/cms/s/0/4fe3455c-a849-11e2-8e5d-00144feabdc0.html
3. http://www.ft.com/cms/s/0/66ff0b2c-a29a-11e2-9b70-00144feabdc0.html
4. http://www.ft.com/cms/s/0/6c023bdc-a93c-11e2-a096-00144feabdc0.html
5. http://www.guardian.co.uk/world/2013/apr/22/eu-near-austerity-limit-barroso
6. http://www.ft.com/intl/cms/s/0/f539b874-ac31-11e2-a063-00144feabdc0.html
7. http://www.newstatesman.com/business/business/2013/04/enrico-letta-austerity-no-longer-sufficient
8. http://www.nytimes.com/2013/04/27/world/europe/eu-is-pressed-to-reconsider-cuts-as-economic-cure.html?ref=global-home&_r=0
9. http://www.ft.com/cms/s/0/cf7536d6-acef-11e2-9454-00144feabdc0.html
10. http://www.ft.com/cms/s/0/ac3da0e4-a845-11e2-b031-00144feabdc0.html
11. http://www.ft.com/intl/cms/s/0/73219452-7f49-11e2-89ed-00144feabdc0.html#axzz2M2ukf7A8
12. http://nymag.com/daily/intelligencer/2013/04/grad-student-who-shook-global-austerity-movement.html
13. http://www.peri.umass.edu/fileadmin/pdf/working_papers/working_papers_301-350/WP322.pdf
14. http://www.reinhartandrogoff.com/related-research/growth-in-a-time-of-debt-featured-in
15. http://scholar.harvard.edu/files/rogoff/files/growth_in_time_debt_aer.pdf
16. http://www.nytimes.com/2013/04/19/opinion/krugman-the-excel-depression.html?_r=0
17. http://en.wikipedia.org/wiki/Expansionary_fiscal_contraction
18. https://www.sas.upenn.edu/sspf/event/2012/political-theory-austerity-history-dangerous-idea-mark-blyth
19. http://www.nytimes.com/2013/04/26/opinion/reinhart-and-rogoff-responding-to-our-critics.html
20. https://www.sas.upenn.edu/sspf/event/2012/political-theory-austerity-history-dangerous-idea-mark-blyth
21. http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=dpWhy5_fHFY

Bovenstaande tekst is een vertaling van een Engelstalige artikel van Jerome Roos gepubliceerd op deze website. Alle eventuele fouten komen uiteraard volledig voor mijn rekening.

take down
the paywall
steun ons nu!