Repressieve tolerantie in de afhankelijke media vereist dat maatschappijkritiek vakkundig overstemd wordt door ruis en kabaal, of dat de aandacht naar andere onderwerpen wordt omgeleid. Een actueel voorbeeld van het laatste is de overdadige focus op Belkacem en die paar Syrië-strijders, zodat men het niet langer over de offshoreleaks hoeft te hebben. Of denk aan de discrepantie aan verontwaardiging inzake het ACW en het negeren van wat wel fiscale fraude is.

Een treffend voorbeeld van het eerste is de wijze waarop kritische stukken (zoals de reeks die Marc Reynebeau de vorige dagen in De Standaard bracht) ‘gecompenseerd’ worden met luchtige neoliberale analyses van de zogenaamd ‘onafhankelijke’ denktank Itinera.

Die produceert eigenlijk geen wetenschappelijk onderzoek, maar heeft als taak de media met marktconforme rookgordijnen te bespelen. Zo mocht Ivan Van de Cloot donderdag weer eens zijn zegje in De Standaard doen. Deze keer over de vastgoedsector: stop de vastgoedgekte! (DS, 25 april)

De staat als melkkoe en zondebok

Van de Cloot had een hele bladzijde nodig om drie simpele stellingen verkocht te krijgen (1) de immomarkt is oververhit, (2) hij heeft dat jaren geleden al gezegd (zelfstoef), en (3) dat is de schuld van de overheid want die gaf een woonbonus weg (weliswaar ingevoerd in 2005). Interessant aan deze analyse is echter dat het weer eens het allesverklarend Itinera-denkpatroon illustreert: een complex probleem? Het is de schuld van de overheid.

Als de markt niet van de grond komt, dan komt dat omdat de staat in te weinig impulsen voorziet. Gaat de markt over kop? De overheid krijgt de zwarte piet. Een cascade aan crises sinds 2007, die begon in de financiële sector? Eigenlijk de schuld van de overheid, vanwege de staatschuld, beweert men nu. Eerder dan beurzen, beleggers en banken te hervormen, kaapt men snel de aandacht weg. In plaats daarvan wordt de publieke sector, als redder (en slachtoffer) van dienst, drukdoende hervormd. Hopla, crisis als schoktherapie: Blame the victim!

De woonbonus waar Van de Cloot het over heeft, was overigens een bescheiden steunprogramma waarmee de overheid (jonge) mensen wou helpen om alsnog een woning te kunnen kopen in een huizenmarkt met absurde prijzen. Dat beleid was inderdaad niet op een marktlogica maar op een maatschappelijke logica gebaseerd. Trouwens, als die mensen niet konden kopen, bleven ze in de explosief groeiende huurmarkt, wat de immosector op zijn beurt alleen maar aantrekkelijker maakt voor speculanten.

Dat de oververhitting in de huizenmarkt vooral het gevolg is van speculatie in vastgoed, lucratieve verhuur en strategisch gewoeker van makelaars, daar maakt Itinera natuurlijk geen punt van. De overheid met de vinger wijzen is gemakkelijk, maar mensen ervan overtuigen dat de overheid hier ook een deel van de oplossing is, dat is blijkbaar een brug te ver.

Orakelend beleidsadvies: pis niet tegen de wind?

Hoe? Krakers criminaliseren (cf. Open VLD) helpt niet echt om ‘de markt’ wat af te koelen. Onteigenen van leegstaand vastgoed in drukbewoonde gebieden en consequent belasten van huurinkomsten in ruil voor een daadwerkelijk sociaal woonbeleid wel. Of maximum huurprijzen of huurprijsstijgingen invoeren. Of het promoten van collectief samenwonen (co-ops). Wonen is immers een basisrecht, geen speelgoed om mee te speculeren. Wie er vanuit gaat dat een dak boven het hoofd een belegging is, speelt met vuur (en ethiek): als de huizenmarkt instort, breekt dat gezinnen, mensen met kinderen staan plots op straat, werkkrachten ontheemd, tweeverdieners worden hypotheekslaven, etc.

Van de Cloot lijkt wel te doen alsof de oplossingen bij de overheid te vinden zijn, maar dat bedoelt hij net even anders: de beleggers moeten nog meer cadeaus krijgen door ze terug naar de beurs te lokken (belastingsgeld als seedmoney, lokzaad voor het kapitaal…). De centrale bank zou dus moeten ingrijpen. Hoezo? Geld bijdrukken? Intresten voor leningen aan banken nog meer verlagen? Meer ‘zuurstof’ voor de beurs door de rente te verlagen op derivaten, swaps en andere financiële weapons of mass destruction? Een uitleg volgt niet, wel een mystiek advies als ‘leunen tegen de wind’. Mooi toch, de poëzie van neoliberale kabbala?

Rebel Cities: een andere kijk op woonbeleid

Trouwens, als men bij Itinera de moeite zou nemen om bijvoorbeeld David Harveys boek Rebel Cities (2012) te lezen, (meer info: 1 en 2 of zijn videolezing aan de London School of Economics, ja daar waar Patrick Janssens nu gaat ‘herbronnen’ … ), dan wist men dat elke grote crisis in de geschiedenis vooraf is gegaan door een vlucht van het kapitaal in immobiliën, op zoek naar wat materiële houvast, tot ook die bubbel uiteen spatte. Itinera heeft er dus ook alle belang bij de staat als een deel van de oplossing te promoten. Marxisten weigert men helaas te lezen, dat brengt hun religie in gevaar. Wijwater erover!

Vergelijkbaar met de woordvoerder van N-VA die in het begin dit jaar nog beweerde dat marxisme gevaarlijk en dus te mijden is, want het zou tot totalitarisme leiden. Maar wie die logica volgt, moet meteen ook het darwinisme dumpen en zich dus als creationist outen, want de nazi’s haalde bij Darwin de mosterd.

Vreemd toch: hoewel Marx en Darwin tijdgenoten zijn, geloven we intussen wel dat wij afstammen van het pantoffeldiertje, maar dat de accumulatie van kapitaal en miserie hand in hand zouden gaan, nope, dat krijgen sommigen maar niet voor mekaar. Ondertussen draait de reactionaire paardenmolen door: het is de schuld van de ander, de overheid, de niet-productieven, de moslims, de walen, enzovoorts. Allez, nog een rondje. Op kosten van de overheid.

Robrecht Vanderbeeken is filosoof en lid van de Vooruitgroep