Veel analisten geven aan dat er een groot verschil bestaat tussen de woorden enerzijds en de daden anderzijds. Men moet dus niet té zwaar tillen aan de agressieve taal die nu weerklinkt uit Pyongyang. Bent u het daarmee eens?

Koen De Ceuster: “Die analisten hebben absoluut gelijk dat er waarschijnlijk heel veel geroepen en minder gedaan zal worden, maar soms is er ook de ondertoon dat het toch maar woorden zijn en men er dus verder geen acht op moet slaan. Dat is dan weer een brug te ver. In Noord-Korea zelf beseft men dat men een oorlog niet zomaar eventjes begint. Hier bij ons krijg je het onderliggende beeld dat ze knettergek zijn, maar dat is helemaal niet zo.”

“Integendeel, ze weten verdomd goed waar ze mee bezig zijn. Wat veel minder aan bod komt, is het gevoel dat in Noord-Korea leeft dat ze in de tang genomen worden. Dat gevoel wordt onvoldoende opgepikt. Dit wil niet zeggen dat het gevoel reëel is, maar als je de situatie vanuit Noord-Koreaans standpunt bekijkt is er wel een perceptie van dreiging.”

We moeten meer proberen om hun beweegredenen vanuit hun standpunt te begrijpen, zodat we er beter op kunnen reageren?

“Ja, dat is evident. Je kan een probleem maar oplossen als je begrijpt waar het vandaan komt.”

Daarin schieten alle partijen tekort op dit moment?

“Het valt mij op dat er heel erg aan kortetermijndenken gedaan wordt. Men kijkt naar de woorden en daden van Noord-Korea, maar ziet de context over het hoofd. Er zijn eigenlijk twee grote struikelblokken, dit wil zeggen twee grote bronnen van irritatie voor Noord-Korea.”

“Ten eerste zijn er de VN-sancties waarvan Noord-Korea vindt dat die hun soevereiniteit aantasten. Voor hen is het zo niet langer mogelijk om beleidskeuzes te maken.”

“Ten tweede heb je de militaire oefeningen die toch wel omvangrijk zijn. Het gaat hier om 200.000 Zuid-Koreaanse troepen en 10.000 Amerikaanse soldaten die vanuit Japan en elders naar Zuid-Korea worden gebracht. Die oefeningen duren twee maanden. Toch niet niks, denk ik.”

“Bovendien wordt er voortdurend zwaarder oorlogsmateriaal naar Korea gebracht. Als extraatje wordt er expliciet vermeld dat dit militaire tuigen zijn die nucleaire wapens kunnen vervoeren en lanceren.”

Washington en de internationale gemeenschap zijn met andere woorden medeverantwoordelijk voor de huidige impasse?

“Dat denk ik wel. Noord-Korea is er als de dood voor dat die militaire oefeningen omslaan in een effectieve aanval. Het is niet toevallig dat er ieder jaar opnieuw spanningen zijn tijdens die oefeningen. De Zuid-Koreaanse minister van Defensie zegt publiekelijk dat het duidelijk moet zijn dat als de Noord-Koreanen verder provoceren, de militaire oefeningen onmiddellijk kunnen omgeturnd worden tot een effectieve aanval.”

“Er wordt dan gezegd dat die oefeningen jaarlijks doorgaan, alsof dat een argument is om die oefeningen niet als bedreigend te ervaren. We zien dat men in Noord-Korea zeer nerveus wordt telkens ze plaatsvinden. Laten we wel wezen, Noord-Korea is tot op zekere hoogte ook zelf schuldig voor de situatie waar ze nu inzitten. Maar dat neemt niet weg dat de internationale gemeenschap zich moet afvragen of we deze situatie van oplopende spanning willen.”

“En vooral, wat brengt dit op? Laat het ons toe om het probleem op te lossen? Want dit destabiliseert natuurlijk de hele regio. Wat tot op zekere hoogte ook de bedoeling is van Pyongyang. Neem nu de waarschuwing dat buitenlanders best Zuid-Korea kunnen verlaten. Hier zit een puur economische reden achter: het financieel destabiliseren van het Zuiden.”

Is de houding van Noord-Korea ook te verklaren door de interne situatie, met name de positie van de nieuwe leider Kim Jong-Un?

“Absoluut. Het helpt om de positie van Kim Jong-Un te schragen.”

Klopt het dat die retoriek een vast stramien is dat gehanteerd wordt door het regime in Pyongyang?

“Tot op zekere hoogte wel, maar het is nu wel heel heftig. Dat heeft zeker te maken met Kim Jong-Un, die zich als nieuwe leider moet bewijzen. Het heeft waarschijnlijk ook te maken met de economische sancties, al is dit moeilijk in te schatten. Noord-Korea draagt hier steeds meer de gevolgen van. Dit maakt dat ze echt het gevoel krijgen dat ze in de tang worden genomen.”

Daarnaast hoor je dat ze vooral op zoek zijn om – bij een nieuwe onderhandelingsronde met alle partijen – een zo sterk mogelijke positie te kunnen innemen.

“Dat is zeker zo. Er is vandaag een kern van fundamentele onzekerheid in Noord-Korea.Tegenover een buitenwereld die, vanuit Pyongyang gezien, er alles aan doet om Noord-Korea te destabiliseren en te ondermijnen. Daar ligt de kern van hun handelen. Zo willen ze aantonen dat ze niet zomaar over zich heen laten lopen. Dat doen ze door middel van de gebruikte retoriek en door hun kernwapens.”

“Nu, daar moet wel een kanttekening bij gemaakt worden. Hun retoriek klinkt hier in de media zeer offensief. Maar als je de Noord-Koreaanse verklaringen leest dan zie je dat de dreiging gelegd wordt bij de Verenigde Staten. De retoriek is steeds voorwaardelijk, het is een antwoord op de houding van hun vijanden. ‘Als de Verenigde Staten ook maar een morzel van ons grondgebied bedreigen, dan slaan we terug’.”

Ze zullen dus nooit de eerste stap zetten maar laten wel duidelijk merken dat een reactie zal volgen?

“Wel, dat is zeer interessant en wordt veel te weinig opgepikt. Noord-Korea herhaalt eigenlijk voor een deel wat de Verenigde Staten in hun richting slingeren. In de Bush-jaren werd Noord-Korea uitgekozen als een potentieel doelwit van een pre-emptive strike. Sterker nog, een nucleaire aanval. Nu wil Noord-Korea zichzelf erkend zien als een kernmacht. Dat staat ook in hun grondwet te lezen.”

“Wanneer de Verenigde Staten met een plan komen, zien we dat Noord-Korea enige tijd later met hetzelfde naar buiten komt. Dit is zo omdat Noord-Korea als  gelijke behandeld wil worden”

“Dat zijn ze nu tot op zekere hoogte aan het implementeren met hun retoriek. Ze communiceren dat hun kernwapenarsenaal een inherent onderdeel van hun militaire strategie is. Daarmee herhalen ze tot op zekere hoogte wat de strategie van de Verenigde Staten. De preventieve aanval, daar zijn de Amerikanen als eerste mee naar buiten gekomen.”

“Die spiegelfunctie is zeer interessant en wordt eigenlijk nooit opgepikt. Wanneer de Verenigde Staten met een plan komen, zien we dat Noord-Korea enige tijd later met hetzelfde naar buiten komt. Dit is zo omdat Noord-Korea als  gelijke behandeld wil worden.”

Is het niet zo dat Noord-Korea hun kernwapens zien als een ultieme veiligheidsmaatregel?

“Absoluut, ik herinner mij de opluchting goed die heerste in Noord-Korea na het uitvoeren van de eerste kernproef. Er was het gevoel dat ze nu veilig waren, dat niets hen nog kon gebeuren. Ook vandaag zien ze het kernwapenarsenaal als een schild dat hen definitief beschermt.”

“Dat komt tot op zekere hoogte overeen met de strategie die de beide supermachten hanteerden ten tijde van de Koude Oorlog. Dat was een strategie van wederzijdse afschrikking. Eigenlijk doet Noord-Korea net hetzelfde.”

Hoe staat Zuid-Korea in het conflict?

“Ook dat is heel interessant om volgen. Ze hebben nu net een nieuwe presidente, Park Geun-hye, en dat speelt ook mee in wat er nu aan het gebeuren is. Een deel van wat nu gebeurt, is een aanloop naar nieuwe onderhandelingen. De nieuwe presidente heeft aangegeven dat ze opnieuw de dialoog wil aangaan, dat ze op zoek wil naar een basis van vertrouwen waaruit een betere relatie kan vloeien.”

“Dit is in tegenstelling met haar voorganger, Lee Myung-bak, die een politiek van harde confrontatie hanteerde. Ze heeft verklaard dat ze als eerste stap naar het heropstarten van een inter-Koreaanse dialoog terug meer humanitaire hulp op gang wil brengen. Niet onvoorwaardelijk, zoals dat onder haar voorgangers Kim Dae-jung en Roh Moo-hyun gebeurde in de periode van 1998 tot 2008, maar wel een duidelijk gebaar naar Noord-Korea dat ze op zoek is naar een betere dialoog en relatie.”

“Het valt mij op dat de Zuid-Koreaanse presidente wel reageert op provocaties, dat moet ze ook naar haar publieke opinie toe, maar tegelijkertijd haar basishouding niet verandert. Dat is  zeer positief en ik denk dan ook dat daar de opening te vinden zal zijn. De eerste doorbraak zal er, volgens mij, één zijn met Zuid-Korea.”

Welk effect heeft de houding van China? Die lijken in de verklaringen wat afstand te nemen van het Noord-Koreaanse regime?

“Ik vind dat we daar te veel in lezen. Het is wat we graag willen horen en dus springen we daar meteen op. Kijk, China is natuurlijk allesbehalve tevreden met de oorlogstaal van Noord-Korea. Maar China maakt tegelijk ook duidelijk dat het gaat om een gedeelde verantwoordelijkheid. Dus dat alle betrokken partijen het hoofd koel moeten houden en dat het antwoord niet alleen bij Noord-Korea ligt dat maar wat ‘normaal’ moet beginnen doen.”

“Ik denk dus dat er fundamenteel weinig verandert aan de houding van China. Er zijn natuurlijk stemmen in China, die wij maar al te graag horen, die roepen om een andere houding tegenover Noord-Korea. Maar de Chinese overheid heeft geen signalen in die richting gegeven.”

Ze zijn dus nog steeds gesterkt door het idee dat China hen bijstaat?

“Ik denk eerlijk gezegd dat ze hun schouders daarbij ophalen in Pyongyang. Eén van de dingen die we fout lezen is dat Noord-Korea in de pas loopt van China, dat de Noord-Koreanen Chinese marionetten zijn. Dat is niet zo.”

“Zo hebben de Chinezen zich steeds verzet tegen de opeenvolgende kernproeven. De Noord-Koreanen hebben zich daar niets van aangetrokken, ongeacht de mogelijke consequenties en represailles die mogelijk uit China zouden komen. Maar dat laten ze over zich heen gaan. Dat is ook de essentie van hun ideologie. Juche gaat over totale autonomie. Ook al weten ze dat ze, vooral economisch, afhankelijk zijn van China zullen ze dit nooit openlijk toegeven.”

De kritiek vanuit het Westen is dat China de hefbomen in handen heeft om Noord-Korea te doen gehoorzamen, maar ze niet gebruikt.

“Die hebben ze inderdaad, maar die willen ze niet gebruiken. Vooral omdat ze nu weten met wie ze aan tafel zitten en dat het verwijderen van dat regime waarschijnlijk tot chaos en instabiliteit zal zorgen. Dat is ook iets waar wij te makkelijk overstappen.”

“In de Bush-jaren werd luidop gesproken over regime change, maar hoe dat in de praktijk zou moeten kan niemand echt invullen. In China leeft de vrees dat een implosie van het Noord-Koreaanse regime tot onoverzienbare chaos kan leiden. Begin bijvoorbeeld maar met het kernwapenprogramma dat Noord-Korea naarstig uitwerkt. Wat gebeurt daarmee als het regime uit het zadel getild wordt? Dat zijn zorgen die Peking wakker houden.”

“China weet nu met wie het aan tafel zit en het wil vooral dat de Noord-Koreaanse leiders werk maken van een hervormingsbeleid. China beseft daarnaast ook dat een hervormingsbeleid enkel kan als de stabiliteit in de regio terugkeert en Noord-Korea zichzelf voldoende veilig voelt om een hervormingskoers te gaan varen. China houdt vast aan wat het kent en heeft angst voor het onbekende.”

Is er nog iets dat in uw ogen belangrijk is en onderbelicht blijft vandaag?

“Iets waar ik wel vaker mee speel, is hoe we vergeten zijn waar diplomatie over gaat. Sinds de Bush-jaren waarin het concept van de as van het kwaad zijn intrede deed, werd meteen ook het hele concept van diplomatie op de helling gezet. Diplomatie gaat over praten met diegene waarmee je het niet eens bent en proberen een oplossing te vinden waar beide partijen zich in kunnen vinden. In wederzijds respect.”

“Misschien moeten we proberen om de situatie vanuit het standpunt van de Noord-Koreanen te bekijken. Uiteindelijk zijn de Noord-Koreanen op zoek naar een vredesakkoord. In het verleden hebben we China toegelaten om zich te ontwikkelen, waarom doen we dit niet met Noord-Korea?“

“Het beeld dat we van Noord-Korea hebben, is met andere woorden veel te eenzijdig. Het vertrekt van het idee dat Noord-Korea inderdaad de baarlijke duivel is, dat het niet in staat is om akkoorden te sluiten. Dat is een vergissing. Er zijn fases geweest waarin Noord-Korea zich keurig hield aan de internationale afspraken, maar in het korte termijnperspectief dat we gebruiken om de actualiteit te volgen wordt dat vergeten.”

“Zo lijkt het alsof Noord-Korea alleen maar provoceert en enkel uit is op toegevingen, maar dat is niet zo. Ze halen wel altijd het onderste uit de kan. Misschien moeten we proberen om de situatie vanuit het standpunt van de Noord-Koreanen te bekijken. Uiteindelijk zijn de Noord-Koreanen op zoek naar een vredesakkoord. In het verleden hebben we China toegelaten om zich te ontwikkelen, waarom doen we dit niet met Noord-Korea?”

Waarom doen we dit niet met Noord-Korea?

“Dat moet je in Washington gaan vragen.”

“Het heeft voor een deel te maken met binnenlandse politieke problemen in Amerika. Noord-Korea wordt gezien als het absolute kwaad. Als je daar als politicus mee in dialoog treedt, krijg je dat zeer moeilijk verkocht. Het is politieke zelfmoord om dat te doen.”

“Het is ook zo dat Noord-Korea een klein land is, daarom komt het steeds zo heftig uit de hoek om aandacht te krijgen. Op zich is het een zeer beheersbaar probleem. We kijken ook enkel naar Noord-Korea als er crisissen zijn, de rest van de tijd negeren we het.”

De sleutel tot succes is om een stap terug te zetten, zo de Noord-Koreanen beter te begrijpen en dan onze houding te bepalen?

“Ja, nu zitten we gevangen in een soort tunnelvisie. De algemene houding is dat je Noord-Korea alleen maar kan afdreigen. Nu merk je wel, naarmate de situatie steeds gevaarlijker wordt, dat sommigen voorstellen om even een stap terug te zetten en toch eens nadenken over andere methodes. Maar zelfs daarin blijven we zeer beperkt.”

“Daarmee wil ik zeggen dat het altijd dient om de onmiddellijke dreiging weg te nemen. Een lange termijnvisie is er niet. Voor een deel wordt dat gevoed door het idee dat dit een regime is dat op haar laatste benen loopt en uiteindelijk wel zal verdwijnen. Het is echter vrij zeker dat het regime nog lang niet zal verdwijnen.”

Hoe ziet u de situatie de komende dagen evolueren?

“We weten dat er een nieuwe raketlancering voor de deur staat. Al denk ik niet dat die zal plaatsvinden op 15 april, de feestdag waarop de geboortedag van Kim Il-sung wordt gevierd. Het zal eerder de dag ervoor gebeuren, om dan bij wijze van spreken op het ochtendnieuws te kunnen uitpakken met het nieuws over de lancering.”

“Maar de lancering is nu al minder relevant, omdat we weten dat ze er komt. Het is belangrijker om te zien hoe er op gereageerd wordt. In die zin is de bijeenkomst van de G8 in Londen zeer belangrijk om volgen.”