Vlaams Parlementsleden Hermes Sanctorum en Dirk Peeters (beiden van Groen) dienden in 2010 een voorstel van decreet in over de deelname van burgers aan windprojecten.

“Er vonden hoorzittingen plaats en de regering beloofde om het voorstel te onderzoeken”, zegt Sanctorum. “Maar dat laatste is op een njet uitgedraaid. Over het voorstel moet wel nog gestemd worden in het Vlaams Parlement.”

Tendering

Wind is een ‘gemeen goed’ en behoort niet aan toevallige grondbezitters, menen Sanctorum en Peeters. Zij zien in hun voorstel van decreet een meer sturende rol voor de overheid.

“Nu is het ‘wie eerst komt, eerst maalt’. Wie het meeste geld aan de eigenaar van de vergunbare grond biedt, krijgt de zakelijke rechten. Dat leidt soms tot aberraties”, zegt Sanctorum.

Een grondeigenaar kan zijn grond, die in aanmerking komt voor de bouw van windturbines, ter beschikking stellen aan een energiebedrijf. In ruil voor (veel) geld geeft de grondeigenaar aan het bedrijf de zakelijke rechten om op die plek een windturbine te bouwen en uit te baten.

“Het systeem dat ik voorsta – en waar de coöperaties trouwens ook voorstander van zijn – is tendering. Dat is in de fase vóór de vergunningsprocedure”, zegt Sanctorum. 

De overheid zou een soort wedstrijd kunnen organiseren voor geïnteresseerde energieproducenten. De selectie zou dan gebeuren op basis van de kwaliteit van het projectvoorstel. De inbreng van de bevolking zou daarbij een belangrijk kwaliteitscriterium zijn. “Wat mij betreft, zou een energiecoöperatie in zo’n wedstrijd een streepje voor hebben”, zegt Sanctorum. 

“Zo’n tendersysteem is nuttig in het dichtbevolkte Vlaanderen. Er zijn maar een beperkt aantal zones die in aanmerking komen voor de bouw van windturbines. Dat vereist een betere organisatie”, aldus Sanctorum.

Verder wil Sanctorum dat de uitbaters van windturbines de omwonenden financieel betrekken. “Zij moeten recht hebben op aandelen”, zegt hij. 

Coöperatieve zonder inspraak

“Goede bedoelingen alleen zullen de zaak niet vooruithelpen”, oppert Vlaams Parlementslid Bart Martens (sp.a). “De situatie is een pak ingewikkelder dan soms wordt voorgesteld. Een initiatief vanuit het Vlaams Parlement moet in de eerste plaats juridisch solide zijn.”

“Volgens de Raad van State mag men een gebied niet voorbehouden voor overheidsinitiatief. Want zo maak je de ‘handelingsbekwaamheid’ van een private eigenaar ongedaan. In Wallonië heeft men geprobeerd om via decreet tot verplichte participatie aan te zetten, maar ik heb de indruk dat die pogingen werden gestaakt”, stelt Martens vast. 

Het Waalse wettelijk kader voorziet een deelname van geïnteresseerde lokale besturen en burgers van elk 24,99 procent, maar volgens Martens is dat ondermaats.

“We mogen geen façade-coöperatieven in het leven roepen”, waarschuwt hij. “Financiële deelname zonder inspraak, dat gaat in tegen de geest van wat een coöperatieve behoort te zijn. Ook het Waalse systeem is in dat bedje ziek. Slechts 24,99% van de aandelen moet worden opgesteld voor participatie door omwonenden of lokale besturen. Dat is net onder een ‘blokkeringsminderheid’. Dus als het erop aankomt, hebben ze niks te zeggen.”

Sanctorum vindt dat geen goed argument. “Het gaat erom dat de omwonenden niet alleen de lasten, maar ook de lusten hebben. Dat vergroot het draagvlak”, reageert hij.

“De burger heeft sowieso inspraak in de eerste fase van een windproject. In het vergunningstraject kan er een openbaar onderzoek gestart worden en burgers kunnen dan bezwaren aanbrengen. En als de windturbines uiteindelijk in werking zijn, dan delen de burgers in de winst.”

Juridische bezwaren

“We vertrekken vandaag niet van een wit blad”, werpt Martens op. “Overal in Vlaanderen werden al contracten afgesloten waardoor projectonwikkelaars zakelijke rechten hebben verkregen voor heel wat vergunbare gronden.”

“Als die rechten moeten ‘overgekocht’ worden door coöperatieven, dreigt dit de prijs serieus op te drijven en dreigt er in veel gebieden niets te gebeuren. Hetzelfde geldt voor tendersystemen. Ook die houden geen rekening met de alreeds verkregen zakelijke rechten. Bovendien botsen zulke systemen op veel weerstand bij een groot deel van de windsector”, stelt Martens vast.

Sanctorum ziet geen graten in de ‘inbreuk’ op de zakelijke rechten. “Het kan goed zijn dat er een aantal juridische bezwaren zijn. Maar het feit dat er al zakelijke rechten zijn overgedragen, betekent op zich weinig. Je moet namelijk eerst een vergunning op zak hebben voor je kunt bouwen.”

Volgens Martens moet een goed onderbouwd initiatief vanuit het Vlaams Parlement leiden tot “meer windturbines, niet minder.” 

“We moeten absoluut vermijden dat dergelijke instrumenten projecten die in de pijplijn zitten, terug naar af sturen”, zegt hij. “We hebben de windturbines hard nodig om de Belgische doelstellingen voor hernieuwbare energie te halen.”

“Waarschijnlijk zouden windprojecten bij de aanvang van een tendersysteem wat trager verlopen”, geeft Sanctorum toe. “Maar eens het systeem ingeburgerd is, zal alles alleen maar sneller gaan.”