Deskundigen zoeken naar twee biologische elementen, een die verband houdt met zijn ziekte, en een andere met toxische stoffen die hem zouden zijn toegediend. Het onderzoek zal drie maanden duren, eerst in Chili, vervolgens in het buitenland; er kwamen al aanbiedingen van laboratoria uit Canada, Spanje, de VS, Zweden en Zwitserland.
Erkenning door het gerecht
Nobelprijswinnaar Pablo Neruda overleed op 23 september 1973, nauwelijks twaalf dagen na de bloedige staatsgreep tegen de socialistische president Salvador Allende, een vriend van Neruda.
Het nieuwe onderzoek komt er op bevel van rechter Mario Carroza. Die wil nagaan of er anderen betrokken waren bij de dood van Neruda.
“Het is van bijzonder groot belang dat een rechter zegt dat alle mensenrechtenschendingen, onder meer de dood van Allende, van oud-president Eduardo Frei Montalva (1964-1970) of van Neruda, opgehelderd moeten worden”, zegt socioloog Manuel Antonio Garretón. “Het betekent dat het gerecht erkent dat het een rol heeft gespeeld bij de misdaden tijdens de dictatuur.”
Dodelijke injectie
Neruda overleed in het ziekenhuis Santa Maria in Santiago. Manuel Araya, zijn persoonlijke assistent en chauffeur, verklaarde dat hij Neruda naar het ziekenhuis had gebracht omdat hij aan prostaatkanker leed. De dichter zou van plan geweest zijn om het land te ontvluchten. In het ziekenhuis hoopte hij de nodige papieren te bemachtigen om het land te kunnen verlaten.
Het plan leek te werken. Maar toen Araya terug in Isla Negra was om de koffer van de dichter klaar te maken, werd hij door Neruda gebeld. “Hij klonk opgewonden en vertelde dat er iets gebeurd was. Een dokter zou zijn kamer zijn ingekomen terwijl hij was ingeslapen en hem een injectie in de maagstreek hebben gegeven. Onmiddellijk daarna voelde Neruda zich ziek, warm en koortsig. Hij vroeg ons om in allerijl terug te keren naar het ziekenhuis.”
Bij het ziekenhuis werd Araya opgewacht door de geheime politie, die hem arresteerde en naar het Nationaal Stadion van Santiago bracht, waar duizenden aanhangers van Allende werden samengebracht en gemarteld. Daar vernam hij het nieuws dat Neruda was overleden aan een hartstilstand, luttele uren na de injectie.
CIA-agent Townley
Volgens advocaat Eduardo Contreras, die de zaak aanhangig heeft gemaakt, bestaat “een sterk vermoeden” dat Neruda is vermoord door agenten van de DINA, de geheime politie van Pinochet. Op het moment van de feiten was de Amerikaan Michael Townley al actief in Chili. Townley, die zowel voor de CIA als de DINA werkte, heeft verschillende moorden door vergiftiging op zijn actief.
Voor socioloog Garretón is het belangrijk ook de zware intimidatie tegen Neruda te onderzoeken. In de dagen voor zijn dood voerden militairen een raid uit op zijn drie huizen. Waardevolle bezittingen werden daarbij vernield. Bij zijn vertrek naar het ziekenhuis werd Neruda verplicht afscheid te nemen van zijn personeel. Alleen zijn vrouw en zijn chauffeur mochten mee.
Ook als bij de autopsie geen sporen van moord worden gevonden, “dan zijn er hoe dan ook misdaden begaan, de raid op zijn huis en andere daden die zijn dood versneld hebben”, zegt Garretón.
Grote gevolgen
Als wel aanwijzingen voor moord worden gevonden, “dan kunnen de gevolgen zeer groot zijn”, zegt de socioloog. “Velen die nog altijd niet geloven dat er mensenrechtenschendingen hebben plaatsgevonden, zullen misschien inzien dat zelfs de belangrijkste dichter vermoord werd, rechtstreeks of onrechtstreeks.”
Het zal ook andere mensenrechtenschendingen die nog niet bestraft zijn, weer op tafel brengen, aldus Garretón.
Voormalig rechter Juan Guzmán, de eerste die Pinochet het vuur aan de schenen legde, zegt dat de bevestiging van de moordthesis in de zaak-Neruda “verschrikkelijk” zou zijn. “Pablo Neruda was een man van vrede, hij stond voor vrede via zijn poëzie en zijn persoonlijke daden. Daardoor zou het voor mij nog meer dan een moord op een mens, een moord zijn op al wat hij vertegenwoordigt.”
