Tegelijk met de voorzitterswissel herformuleerde de BBL haar missie. De vraag is of die missie tegemoet komt aan de uitdagingen die Dua terecht aanhaalt.

BBL reikt ‘concrete, haalbare en innovatieve oplossingen aan’, lezen we. En verder: de BBL wil bedrijven ondersteunen om milieuvriendelijker te worden en wil helpen bij het creëren van een markt daarvoor.

Is dat de weg om die enorme sociaal-ecologische uitdagingen aan te gaan? Er schuilt – in vergelijking met de vorige versie – een betekenisvolle verschuiving in de missietekst van BBL. De verwijzingen naar rechtvaardige verdeling, het organiseren van burgers en het belang van democratie zijn verdwenen, de markt komt in de plaats.

“Er schuilt – in vergelijking met de vorige versie – een betekenisvolle verschuiving in de missietekst van BBL”

Samenwerken met wie, en voor welk project?

De discussie gaat niet over details. De milieubeweging staat op een kruispunt. Aan de ene kant groeit een kritisch bewustzijn dat we voor radicale systeemveranderingen staan, willen we de ecologische crisis tegengaan. Aan de andere kant is de druk op de milieubeweging om in zee te gaan met belangrijke economische actoren en binnen het kader van de marktmaatschappij te gaan werken enorm.

Bedrijven, beleggingsfondsen, internationale instellingen en denktanks: allen proberen ze de milieubeweging te verleiden tot een project dat niet langer ‘tegen’, maar ‘met’ de belangrijke economische actoren werkt. Dat is ook het uitgangspunt van het project van de ‘groene economie’ dat internationaal opgang maakt en als uitgangspunt heeft people, planet en profit met elkaar te verzoenen.

De vraag is natuurlijk of die zaken wel zo makkelijk verzoenbaar zijn. Is het mogelijk sociale en ecologische doelstellingen na te streven en er tegelijkertijd ook nog winst mee te maken?

De positie van een koepelvereniging als BBL is natuurlijk moeilijk: enerzijds probeert die het hele milieuveld bijeen te houden, anderzijds maakt ze onvermijdelijk politieke keuzes. 

Een tijd geleden deed de milieukoepel een fundamentele denkoefening waarbij een langetermijnvisie voor 2050 werd ontwikkeld. Daarin staan heel wat interessante elementen. BBL stelt vast dat er limieten zijn aan campagnes voor individuele gedragsverandering en dat er nood is aan meer collectieve en politiserende acties, dat sociale rechtvaardigheid en herverdeling cruciaal zijn, en dat we opnieuw over radicale verandering moeten durven spreken.

Maar tegelijk wordt ingezet op ‘governance’, ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’, en partnerschappen met bedrijven. BBL zette intussen al samenwerkingen op met Bostoen, een bedrijf dat verdiensten heeft op het vlak van passiefbouw, maar tegelijk Vlaanderen verder verkavelt, en met Viessman, dat verwarmingsketels produceert.

Intussen zien steeds meer mensen de limieten van dat samenwerkingsmodel. Zo heeft één van de grootste lidorganisaties van BBL, WWF, momenteel een campagne lopen in samenwerking met Coca-Cola: hét symbool van de consumptiemaatschappij wordt hier eventjes de grote duurzaamheidspartner?

“Intussen zien steeds meer mensen de limieten van dat samenwerkingsmodel”

Het is niet toevallig dat de vzw Climaxi Coca-Cola nomineerde voor de tweede Greenwash-award, die binnenkort wordt uitgereikt. Zulke ‘partnerschappen’ dreigen de geloofwaardigheid van WWF te ondermijnen, net zoals ook het geval was toen Natuurpunt, dat voor de rest erg verdienstelijk werk doet rond natuurbehoud in Vlaanderen, zich door Electrabel liet sponsoren.

Niet alle bedrijven waarmee NGO’s samenwerken, zijn natuurlijk in hetzelfde bedje ziek. Maar het probleem blijft: voor veel bedrijven is groen vooral een marketingsstunt, iets dat verkoopt, en dus proberen ze hiervan een graantje mee te pikken.

Andere bedrijven willen wel iets doen, maar het mag natuurlijk ‘de winstmarges niet aantasten’. Zelfs als je hiermee enkele positieve zaken kunt realiseren, dreigen die op geen enkele manier in de buurt te komen van wat nodig is om een echte duurzaamheidstransitie aan te gaan.

“Voor veel bedrijven is groen een marketingsstunt, iets dat verkoopt, en dus proberen ze hiervan een graantje mee te pikken”

Het is natuurlijk niet ‘immoreel’ of ‘slecht’ om met ondernemers samen te werken. Maar we mogen vooral de uitdaging die voor ons ligt niet uit het oog verliezen: we moeten grenzen stellen aan de economische groei, komaf maken met de macht van de financiële markten en opnieuw meer controle krijgen op wat geproduceerd wordt en hoe, we moeten de vrijhandel en onbeperkte globalisering inperken, het energiesysteem compleet transformeren, vergaande vormen van herverdeling realiseren, de marktlogica terugschroeven, en burgers organiseren en weerbaar maken.

De vraag is of de ad hoc-samenwerking van de milieubeweging met bedrijven dit grotere project en de bondgenootschappen die daarvoor nodig zijn niet in de weg zullen staan.

Transitiemanagers of sociale beweging?

De laatste week van maart vond in Tunis een erg geslaagde aflevering van het Wereld Sociaal Forum plaats. Daar werd een radicale kritiek geformuleerd op het huidige project van de ‘groene economie’, en een oproep gelanceerd voor een mondiale campagne voor klimaatrechtvaardigheid.

“In Tunis vond een erg geslaagde aflevering van het Wereld Sociaal Forum plaats. Daar werd een radicale kritiek geformuleerd op het huidige project van de ‘groene economie’”

De oproep stelt dat we niets minder nodig hebben dan de “transformatie van maatschappelijke en economische structuren en technologieën en een heroriëntatie van het beleid, weg van winstgedreven, groeigestuurde, CO2-intense en elite-gedomineerde uitbuitingssystemen”.

In de plaats moeten we inzetten op “een rechtvaardige transitie naar een participatieve, democratische en CO2-arme duurzame ontwikkeling”. De boodschap is duidelijk: er zijn gigantische structurele veranderingen nodig, en daarvoor moet de marktlogica worden teruggeschroefd.

“De boodschap is duidelijk: er zijn gigantische structurele veranderingen nodig, en daarvoor moet de marktlogica worden teruggeschroeft”

Onze milieubeweging heeft heel wat expertise en capaciteit in huis om een verschil te maken. Ze is in staat tienduizenden mensen te mobiliseren (denk bijvoorbeeld aan Sing for the Climate), en kan af en toe (maar liefst meer) rekenen op sterke bondgenoten in de vakbonden.

Het succes van New B, mee ondersteund door BBL, duidt erop dat er in de maatschappij heel wat mensen zijn die iets willen doen. Om dat potentieel aan te boren moeten we oog hebben voor het grotere strategische kader: we moeten hier en nu stappen zetten die ons op weg helpen naar een andere maatschappelijke logica, weg van de markt en in de richting van meer economische democratie, meer gelijkheid en meer gemeengoed (commons).

Daarom hebben we nood aan initatieven die vertrekken vanuit een bredere maatschappijkritische visie en die massa’s mensen in beweging kunnen brengen om politiek te wegen.

Waar blijven die brede campagnes en mobilisaties om steenkool in Vlaanderen eindelijk te verbannen? Om een omslag te maken van privaat autoverkeer naar meer en kwalitatief hoogstaand openbaar vervoer? Om de controle van de banken over investeringen aan te kaarten? Om een sociaal herverdelend beleid te eisen om ons slecht geïsoleerde huizenpark onder handen te nemen? Om de privatisering van de natuur een halt toe te roepen? Om de energiesector een  lesje te leren?

De milieubeweging staat vandaag voor moeilijke keuzes. Natuurlijk is er nood aan een vergroening van de economie. Maar dreigen we als we in zee gaan met banken, bedrijven en investeerders niet veeleer terecht te komen bij een economisering van het groene gedachtegoed?

“Dreigen we als we in zee gaan met banken, bedrijven en investeerders niet veeleer terecht te komen bij een economisering van het groene gedachtegoed?”

Engageert de milieubeweging zich als een groep transitiemanagers waarbij ze de kaart kiest van ‘groene’ ondernemers en markten, of kiest ze voor een proces van meer diepgaande maatschappelijke verandering, waarbij de marktlogica wordt teruggedrongen, en er ingezet wordt op een sociaal rechtvaardig en democratisch milieubeleid?

Anneleen Kenis en Matthias Lievens

Anneleen Kenis en Matthias Lievens zijn de auteurs van ‘De mythe van de groene economie. Valstrik, verzet en alternatieven’ uitgegeven bij EPO/Jan van Arkel.